Herb kardynała będącego arcybiskupem metropolitą (na taśmie pod tarczą znajduje się dewiza)Herb kardynała będącego arcybiskupem (ale nie metropolitą)sutanna kardynalskastrój chórowy kardynałaSzaty kardynała (2005)Kardynał (ilustracja z pocz. XX w.)
Kardynał (łac.Cardinalis – główny, zasadniczy, mocno z czymś związany), formalnieKardynał Świętego Kościoła Rzymskiego (łac.Cardinalis Sanctae Romanae Ecclesiae) – najwyższa popapieżu godność kościelna wKościele katolickim[1]. Wszyscy kardynałowie razem tworząKolegium Kardynałów.
Kardynałów mianujepapież, wybierając ich spośród mężczyzn, którzy mają przynajmniej święceniaprezbiteratu. Papież dokonuje promocji mianowanych kardynałów nakonsystorzu.
Kardynałowie są mianowani przez papieża według jego własnego uznania, po zasięgnięciu opinii członków Kolegium Kardynalskiego na temat kandydatów. Gdyby zamianowany kardynał nie miał święceń biskupich, powinien je przyjąć, choć nie jest to bezwzględnie konieczne, tzn. nie stanowi przeszkody w wykonywaniu jakichkolwiek uprawnień kardynalskich.
W przeszłości kardynałami w stopniu kardynałów diakonów nie mianowano kapłanów, alediakonów, a nawetduchownych niższych. Ostatnim kardynałem diakonem bez święceń kapłańskich byłTeodolfo Mertel.
Polscy biskupi otrzymali w połowie XV wieku zakaz starania się o godność kardynalską bez wyraźnej zgody senatu oraz króla, ponieważ posiadanie kapelusza kardynalskiego przez któregoś z polskich biskupów było przyczyną bardzo ostrych sporów oprecedencję zprymasami Polski[2]. Dodatkowo dawniej godność ta była uważana za obcą i niebezpieczną[2].
Tradycyjnie wyróżnia się trzy stopnie (tytuły honorowe niedające władzy poza udziałem w konklawe) kardynałów:
kardynałowiebiskupi – którym przydzielono (obecnie tytularnie, bez sankcji kanonicznej od lat 60. XX w.)diecezję podrzymską – suburbikalną. Diecezje suburbikalne to:Ostia,Sabina-Poggio Mirteto,Porto-Santa Rufina,Velletri-Segni,Frascati,Albano iPalestrina. W czasach starożytnych diecezje te okalały diecezję rzymską.Dziekan Kolegium Kardynalskiego jest zawsze biskupem tytularnym Ostii, a przy tym zachowuje poprzedni tytuł diecezji podmiejskiej. Od 2018 roku do grona kardynałów biskupów należą także kardynałowie bez przydzielonej diecezji suburbikalnej ani patriarchatu wschodniego (duchowni zachowują wtedy tytuł swojego kościoła prezbiterialnego). Kardynałowie biskupi diecezji podmiejskich i kościołów tytularnych rzymskich mają pierwszeństwo przed kardynałami – patriarchami Kościołów Wschodnich, którzy także należą do tego stopnia. Kardynał, który jestpatriarchą wschodnim, otrzymuje automatycznie godność kardynała-biskupa, przy czym zachowuje jako tytuł swój kościół patriarchalny. Z grona kardynałów biskupów są wybierani Dziekan i Subdziekan Kolegium Kardynalskiego. We włoskich źródłach występuje określeniecardinale protovescovo (kardynał protobiskup), które oznacza kardynała-biskupa o najdłuższym stażu w kolegium kardynalskim.
kardynałowieprezbiterzy – mają przydzielony kościół tytularny w Rzymie. Godność tę otrzymują najczęściej kardynałowie, którzy są biskupami diecezjalnymi jakiejś diecezji na świecie. Najstarszy stażem kardynał, który przewodniczy grupie, tokardynał protoprezbiter,
kardynałowiediakoni – mają przydzielony kościół stanowiący diakonię. Najstarszy stażem kardynał, który przewodniczy grupie, to kardynałprotodiakon. Godność tę otrzymują zazwyczaj kardynałowie kierujący dykasteriami Kurii Rzymskiej.
Papież może mianować kardynałain pectore (łac. w sercu), nie ogłaszając jego nazwiska z ważnych powodów. Takiemu kardynałowi prawa i obowiązki przysługują jednakże dopiero z chwilą ogłoszenia jego nazwiska, wszakże z pierwszeństwem od daty nominacji. Zdarzały się przypadki ogłoszenia nominacji kardynalskiejin pectore dopiero po śmierci nominata (np.Iuliu Hossu mianowany w 1969 roku, ogłoszony w 1973). W dawniejszych czasach (jeszcze zaPiusa XII) birety dla kardynałówin pectore spoczywały w prywatnej kaplicy papieskiej pod szklanymi kloszami.
Każdy nowo mianowany kardynał podczas Konsystorza otrzymuje od papieża pierścień oznaczający związek ze Stolicą Apostolską oraz czerwonybiret, który jest symbolem oddania się kardynała na służbę Kościoła powszechnego aż do złożenia ofiary z życia (dokładniejusque ad sanguinis effusionem – aż do przelania krwi).
Właściwym szykiem dla pisowni i wymowy nazwiska kardynała (małą literą) jestkardynał Imię Nazwisko (styl prosty). Umieszczenie nazwy godności między imieniem a nazwiskiem w szykuImię Kardynał Nazwisko stosowane jest w „stylu oficjalnym kościelnym”[3].
Większość kardynałów stoi na czele ważnycharchidiecezji. Niektóre z nich nazywane są potocznieposto cardinalizio – miejsce kardynalskie. W Polsce taką rolę odgrywa archidiecezjawarszawska. Czasem postrzega się w ten sposób także archidiecezje:krakowską,gnieźnieńską czy teżwrocławską.
Nie wszyscy ordynariuszeposto cardinalizio zostają kardynałami, a jeśli już dany arcybiskup zostanie kreowany kardynałem, to nie musi to nastąpić od razu po nominacji na daną diecezję. Przykładowo po śmierci kard.Adolfa Bertrama w 1945 rokuBolesław Kominek otrzymał nominację kardynalską dopiero w roku 1973, choć w tym przypadku na opóźnienie nominacji wpływało nieuregulowanie do 1972 roku statusu diecezji wrocławskiej i jej rządcy.
Kardynałami mianowani są również wysocy urzędnicyKurii rzymskiej (kardynałowie kurialni), którzy nie posiadają własnych diecezji i zobowiązani są rezydować w Rzymie. Kardynałowie, którzy kierują diecezjami, powinni przybyć na każde wezwaniebiskupa Rzymu.
Ponadto papieże honorują tą godnością wybitnychteologów katolickich oraz – zwyczajowo – byłych rektorów uniwersytetów Gregorianum i Lateranum. Kardynałowie, którzy ukończyli 75. rok życia i stoją na czeledykasterii Kurii Rzymskiej lubPaństwa Watykańskiego, proszeni są o złożenie rezygnacji. Są jednak członkami dykasterii na ogół co najmniej do ukończenia 80. roku życia.
Od 1059 kardynałowie, zebrani naKolegium Kardynałów, dokonują wyboru nowego papieża podczaskonklawe. Czynne prawo wyborcze w konklawe przysługuje kardynałom, którzy w dniu zaistnienia wakatu Stolicy Apostolskiej nie ukończyli 80 lat (od czasu wejścia w życie 1 stycznia 1971 rokumotu proprioPawła VIIngravescentem aetatem). Inną funkcją Kolegium Kardynalskiego jest doradzanie papieżowi w ważnych sprawach Kościoła.
Kardynał legat (a latere) jako specjalny wysłannik (missus specialis) papieża reprezentuje biskupa Rzymu na uroczystościach lub innych zgromadzeniach i wypełnia zlecone mu zadanie.
Na początku ery nowożytnej tytuł kardynała nosili niektórzy szefowie rządów, najbardziej znanym z nich jestJules Mazarin – pierwszy minister Francji. Te osoby nie pełniły funkcji kościelnych, ale były opłacane z kasy Kościoła zamiastkrólewskiej. Rzym zgadzał się na taki stan rzeczy w zamian za ochronę swojego stanu posiadania. W przeszłości także niektórzy kardynałowie nie posiadali święceń kapłańskich. Wynikało to z faktu, że najniższy stopień kardynalski, kardynałowie diakoni, wywodził się od najważniejszychdiakonów Rzymu, posiadających tylko niższe święcenia, podobnie jak kardynałowie prezbiterzy od najważniejszych prezbiterów (kapłanów) Rzymu, a kardynałowie biskupi od biskupów diecezji podmiejskich Rzymu. (Zob.rangi kardynalskie)
Ostatnim kardynałem bez święceń kapłańskich był watykański prawnik,diakon Teodolfo Mertel, którego do godności kardynalskiej wyniósł w roku1858 papieżPius IX. Obecnykodeks prawa kanonicznego z 1983 nie przewiduje wyniesienia do tej godności osoby nieposiadającej święceń kapłańskich. Współczesną dyscyplinę reguluje kanon 351 § 1 KPK:Kardynałów ustanawia w sposób nieskrępowany Biskup Rzymski, wybierając ich spośród mężczyzn, którzy mają przynajmniej święcenia prezbiteratu, odznaczają się szczególną nauką, obyczajami, pobożnością i roztropnością w załatwianiu spraw. Ci, którzy nie są jeszcze biskupami, powinni przyjąć sakrę biskupią.
wybierają papieża w czasiekonklawe (jeśli mają mniej niż 80 lat)[4]
spowiadają na całym świecie bez zgody ordynariusza miejscowego
używająpastorału (o ile są biskupami) w czasie mszy św. bez zgody ordynariusza miejscowego
używająmitry w czasie czynności liturgicznych (nawet gdy nie są biskupami)
mogą pełnić funkcję diakonów honorowych w czasie mszy św. sprawowanej przez papieża (asystujący papieżowi kardynałowie-diakoni nie zakładająornatu, leczdalmatykę, używając jednak mitry)
idą w procesji, w której niesie sięSanctissimum zawsze za baldachimem, chyba że przewodniczy jej papież
.svg)
