Kanon Ptolemeusza, zwany teżKanonem królów – lista wymieniająca w porządku chronologicznym imiona i długość panowania władcówBabilonii iEgiptu używana przez astronomaPtolemeusza z Aleksandrii (II w. n.e.) do datowania zjawisk astronomicznych. Jedno z ważniejszych źródeł w badaniach nadchronologią starożytnego Bliskiego Wschodu[1].
Kanon Ptolemeusza jest w zasadzie kompilacją dwóch list. Pierwsza z nich, powstała w oparciu o informacje pochodzące ze źródeł babilońskich, zawiera imiona i długość panowania babilońskich, asyryjskich i perskich władców rządzących Babilonią (od wstąpienia na tron babilońskiNabu-nasira w 747 r. p.n.e. do utraty kontroli nad Egiptem przezDariusza III w 332 r. p.n.e.). Do listy tej greccy astronomowie wAleksandrii dodali drugą, która obejmowała macedońskich i ptolemejskich władców rządzących Egiptem (od zdobycia Egiptu przezAleksandra Macedońskiego w 332 r. p.n.e. do śmierciKleopatry VII w 30 r. p.n.e.); niektóre kopie zawierają także listę cesarzy rzymskich (do czasówAntoninusa Piusa)[2].
Długość panowania każdego władcy Ptolemeusz podawał w latach wedługkalendarza egipskiego. W stosowanym przez niego systemie początek rządów każdego władcy przypadał zawsze w pierwszy dzień egipskiego roku (1 dzień miesiącatot). Ponieważ rok egipski liczył 365 dni, dzień Nowego Roku z upływem lat ciągle się przesuwał. I tak np. w 747 r. p.n.e. (początek rządów Nabu-nasira) początek egipskiego roku wypadł na dzień 27 lutego, w 604 r. p.n.e. (początek rządów Nabuchodonozora II) na dzień 21 stycznia, a w 486 r. p.n.e. (początek rządów Kserksesa) na dzień 23 grudnia[3]. Jeżeli władca zmarł w danym roku, rok ten z reguły w całości przypisywany był temu władcy, a rządy jego następcy liczono dopiero od początku nowego roku. Jeżeli rządy władcy trwały krócej niż rok, był on pomijany[1].
Kanon Ptolemeusza uważany jest przez historyków za wartościowe źródło do badania chronologii starożytnego Bliskiego Wschodu, a jego zasadniczą historyczną dokładność potwierdziły inne starożytne źródła, takie jakUrucka lista królów, mezopotamskie teksty astronomiczne czy teksty egipskie[1].
| imię władcy | długość panowania wKanonie Ptolemeusza[1] | datowanie | ||
|---|---|---|---|---|
| wKanonie Ptolemeusza[1] | używane współcześnie[1] | w oparciu oKanon Ptolemeusza[1] | stosowane współcześnie[4] | |
| Nabonassaros | Nabu-nasir | 14 | 27 lutego 747 – 22 lutego 733 p.n.e. | 747−734 p.n.e. |
| Nadios | Nabu-nadin-zeri | 2 | 23 lutego 733 – 21 lutego 731 p.n.e. | 733−732 p.n.e. |
| Chinzer i Poros | Nabu-mukin-zeri iTiglat-Pileser III | 5 | 22 lutego 731 – 20 lutego 726 p.n.e. | 731−727 p.n.e.[a] |
| Iloulaios | Salmanasar V | 5 | 21 lutego 726 – 19 lutego 721 p.n.e. | 726−722 p.n.e.[b] |
| Mardokempados | Marduk-apla-iddina II | 12 | 20 lutego 721 – 16 lutego 709 p.n.e. | 721−710 p.n.e. |
| Arkeanos | Sargon II | 6 | 17 lutego 709 – 14 lutego 704 p.n.e. | 709−705 p.n.e.[c] |
| bezkrólewie[d] | (Sennacheryb) | 2 | 15 lutego 704 – 14 lutego 702 p.n.e. | 704−703 p.n.e.[e] |
| Bilibos | Bel-ibni | 3 | 15 lutego 702 – 13 lutego 699 p.n.e. | 702−700 p.n.e.[f] |
| Aparanadios | Aszur-nadin-szumi | 6 | 14 lutego 699 – 12 lutego 693 p.n.e. | 699−694 p.n.e. |
| Rhegebelos | Nergal-uszezib | 1 | 13 lutego 693 – 11 lutego 692 p.n.e. | 693 p.n.e. |
| Mesesimordakos | Muszezib-Marduk | 4 | 12 lutego 692 – 10 lutego 688 p.n.e. | 692−689 p.n.e. |
| bezkrólewie[d] | (Sennacheryb) | 8 | 11 lutego 688 – 8 lutego 680 p.n.e. | 688−681 p.n.e.[g] |
| Asaradinos | Asarhaddon | 13 | 9 lutego 680 – 5 lutego 667 p.n.e. | 680–669 p.n.e. |
| Saosdouchinos | Szamasz-szuma-ukin | 20 | 6 lutego 667 – 31 stycznia 647 p.n.e. | 667−648 p.n.e. |
| Kineladanos | Kandalanu | 22 | 1 lutego 647 – 26 stycznia 625 p.n.e. | 647−627 p.n.e. |
| Nabopolassaros | Nabopolassar | 21 | 27 stycznia 625 – 20 stycznia 604 p.n.e. | 626−605 p.n.e. |
| Nabokolassaros | Nabuchodonozor II | 43 | 21 stycznia 604 – 10 stycznia 561 p.n.e. | 604−562 p.n.e. |
| Illoaroudamos | Amel-Marduk | 2 | 11 stycznia 561 – 9 stycznia 559 p.n.e. | 561−560 p.n.e. |
| Nerigasolassaros | Neriglissar | 4 | 10 stycznia 559 – 8 stycznia 555 p.n.e. | 559−556 p.n.e. |
| Nabonadios | Nabonid | 17 | 9 stycznia 555 – 4 stycznia 538 p.n.e. | 555−539 p.n.e. |
| Kyros | Cyrus II Wielki | 9 | 5 stycznia 538 – 2 stycznia 529 p.n.e. | 539−530 p.n.e.[h] |
| Kambysos | Kambyzes II | 8 | 3 stycznia 529 – 31 grudnia 522 p.n.e. | 530−523 p.n.e. |
| Dareios | Dariusz I Wielki | 36 | 1 stycznia 521 – 22 grudnia 486 p.n.e. | 522−486 p.n.e. |
| Xerxes | Kserkses I | 21 | 23 grudnia 486 – 16 grudnia 465 p.n.e. | 485−465 p.n.e. |
| Artaxerxes | Artakserkses I | 41 | 17 grudnia 465 – 7 grudnia 424 p.n.e. | 464−424 p.n.e. |
| Dareios | Dariusz II | 19 | 8 grudnia 424 – 1 grudnia 405 p.n.e. | 423−405 p.n.e. |
| Artaxerxes | Artakserkses II | 46 | 2 grudnia 405 – 20 listopada 359 p.n.e. | 404−359 p.n.e. |
| Ochos | Artakserkses III | 21 | 21 listopada 359 – 15 listopada 338 p.n.e. | 358−338 p.n.e. |
| Arogos | Arses | 2 | 16 listopada 338 – 14 listopada 336 p.n.e. | 337−336 p.n.e. |
| Dareios | Dariusz III | 4 | 15 listopada 336 – 13 listopada 332 p.n.e. | 335−330 p.n.e.[i] |
| imię władcy | długość panowania wKanonie Ptolemeusza[1] | datowanie | ||
|---|---|---|---|---|
| wKanonie Ptolemeusza[1] | używane współcześnie[1] | w oparciu oKanon Ptolemeusza[1] | stosowane współcześnie[5] | |
| Alexandros | Aleksander Macedoński | 8 | 14 listopada 332 – 11 listopada 324 p.n.e. | 332−323 p.n.e.[j] |
| Philippos | Filip III Arridajos | 7 | 12 listopada 324 – 9 listopada 317 p.n.e. | 323−317 p.n.e. |
| Alexandros | Aleksander IV | 12 | 10 listopada 317 – 6 listopada 305 p.n.e. | 317−310 p.n.e.[k] |
| Ptolemaios | Ptolemeusz I Soter | 20 | 7 listopada 305 – 1 listopada 285 p.n.e. | 305−285 p.n.e.[l] |
| Philadelphos | Ptolemeusz II Filadelfos | 38 | 2 listopada 285 – 23 października 247 p.n.e. | 285−246 p.n.e. |
| Euergetes | Ptolemeusz III Euergetes | 25 | 24 października 247 – 17 października 222 p.n.e. | 246−221 p.n.e. |
| Philopator | Ptolemeusz IV Filopator | 17 | 18 października 222 – 12 października 205 p.n.e. | 221−205 p.n.e. |
| Epiphanes | Ptolemeusz V Epifanes | 24 | 13 października 205 – 6 października 180 p.n.e. | 205−180 p.n.e. |
| Philometor | Ptolemeusz VI Filometor | 35 | 7 października 180 – 28 września 146 p.n.e. | 180−145 p.n.e. |
| Euergetes | Ptolemeusz VIII Euergetes | 29 | 29 września 146 – 20 września 117 p.n.e. | 170−116 p.n.e.[m] |
| Soter | Ptolemeusz IX Soter | 36 | 21 września 117 – 11 września 81 p.n.e. | 116−107 p.n.e., 88−80 p.n.e.[n] |
| Dionysos Neos | Ptolemeusz XII Neos Dionizos | 29 | 12 września 81 – 4 września 52 p.n.e. | 80−51 p.n.e. |
| Kleopatra | Kleopatra VII | 22 | 5 września 52 – 30 września 30 p.n.e. | 51−30 p.n.e. |