| I wojna światowa | |||
 Rosyjskie okopy podSarıkamış | |||
| Czas | 29 października 1914 – 30 października 1918 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce | |||
| Wynik | traktat brzeski, | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
Położenie na mapie świata  | |||
| 39°42′00,0000″N 44°18′00,0000″E/39,700000 44,300000 | |||
| |||
Kampania kaukaska – działania wojenne prowadzone głównie przez siłyImperium Osmańskiego iImperium Rosyjskiego w czasieI wojny światowej, w latach 1914–1918.
Zobowiązania sojusznicze między Imperium Osmańskim,Niemcami iAustro-Węgrami na wypadek wojny w Europie zostały ustanowione tajnym porozumieniem niemiecko-tureckim z 2 sierpnia 1914 roku. Pomimo deklarowanejmobilizacji armii i marynarki wojennej, prowadzonej przy aktywnym wsparciu niemieckiej misji wojskowej, Imperium Osmańskie przez kilka miesięcy unikało przystąpienia do wojny. Rosja wypowiedziała mu wojnę dopiero po zbrojnej prowokacji –ataku tureckich statków na rosyjskie porty na Morzu Czarnym – który miał miejsce16 października?/29 października 1914 roku[1].
W początkowym okresie działań wojennych główną siłą Turków na froncie kaukaskim była3 Armia, której siłę szacuje się na 150–190 tys. żołnierzy[2]. Oprócz tego istniały również formacjekurdyjskiej kawaleriinieregularnej (tzw.hamidiye)[3]. Po stronie rosyjskiej do walki przystąpiła około 170-tysięcznaArmia Kaukaska[4].
Istotne znaczenie dla przebiegu wojny miała obecność w strefie walk i okolicznych rejonach ludnościchrześcijańskiej (Ormianie,Grecy iAsyryjczycy), w których „lojalność” „wątpiły” władze tureckie. W końcowej fazie wojny ormiańskie formacje ochotnicze, pozostające pod silnym wpływem obu partii politycznych („dasznacy” i „hunczacy”) oraz zwolenników zjednoczenia ziem ormiańskich w państwie rosyjskim, uzyskały spore znaczenie[5]. Po stronie wojsk rosyjskich walczły także oddziałyjezydzkie i asyryjskie.
Początkowo front biegł wzdłuż granicy rosyjsko-tureckiej odMorza Czarnego przezjezioro Wan dojeziora Urmia, ale później działania wojenne rozprzestrzeniły się także na terytoriumPersji. Walki toczyły się w trudnym, górzystym terenie i surowym klimacie, na terenach o słabo rozwiniętych liniach komunikacyjnych[6][7].
Do końca 1914 roku Armii Kaukaskiej udało się pokrzyżować plany Imperium Osmańskiego dotyczące zajęcia rosyjskiegoZakaukazia i przenieść działania wojenne na terytorium Turcji[8][9][10]. Główną rolę w tym odegrała zwycięskabitwa pod Sarıkamış. W tym samym okresie doszło do najazdu wojsk rosyjskich, tureckich i anglo-indyjskich na terytorium Persji w ramachkampanii perskiej[11].
W 1915 roku armii rosyjskiej udało się przedostać w głąb terytorium Turcji, umacniając tym samym swoją pozycję na froncie kaukaskim. Główne walki toczyły się podWan,Manzikertem[12],Alaszkertem[13] iKeprikei[14].
Działania militarne 1916 roku doprowadziły do dalszego posuwania się wojsk rosyjskich w głąb terytorium osmańskiego, któremu towarzyszyło zajęcie dużych miast tureckich:Erzurum, Wan,Trabzonu,Arsingi,Muş iBitlis[15][16]. Na terenach „tureckiej Armenii” zajętych przez wojska rosyjskie została ustanowiona cywilna władza okupacyjna:Administracja Zachodniej Armenii[17].
Rewolucja lutowa, która miała miejsce w Rosji w 1917 roku, doprowadziła do masowej dezercji żołnierzy i utraty zdolności bojowej armii rosyjskiej[18]. W wyniku kontrofensywy armii tureckiej wilajet Bitlis przeszedł ponownie pod jej kontrolę aż do miast Muş. Rządbolszewicki, który doszedł do władzy w Rosji w wynikurewolucji październikowej, ogłosił wycofanie się z wojny i zaprosiłpaństwa centralne do rozpoczęcia negocjacji pokojowych. W grudniu 1917 roku na froncie kaukaskim podpisano tymczasowyrozejm[19].
Na początku 1918 roku armia rosyjska została prawie całkowicie wycofana z frontu kaukaskiego. Wojska tureckie, którym stawiały opór już jedynie rozproszone elementyOchotniczego Korpusu Ormiańskiego, przeszły do ofensywy i zajęły Arsingę[20], Trabzon[21] i Erzurum[22]. Wraz z odbiciem Erzurum Turcy faktycznie odzyskali kontrolę nad całą wschodniąAnatolią, wychodząc na granicę z 1914 roku[23][24].
OficjalnieFront Kaukaski przestał istnieć w marcu 1918 roku w związku z podpisaniem przezRosyjską FSRRtraktatu pokojowego z państwami centralnymi.Obwód batumski ikarski znalazły się pod kontrolą wojsk tureckich[25].
W tym okresie Imperium Osmańskie prowadziło negocjacje pokojowe w Trabzonie iBatumi, najpierw z Komisariatem Zakaukaskim iZakaukaską Demokratyczną Republiką Federalną[26], a później z niezależnymiGruzją,Azerbejdżanem iArmenią[27].
Pod koniec I wojny światowej zawartorozejm w Mudros pomiędzy Imperium Osmańskim a państwamiEntenty, a później podpisanotraktat pokojowy z Sèvres[28]. Do 1922 roku ruch narodowy, kierowany przezMustafę Kemala Atatürka, odniósł całkowite zwycięstwo nad wszystkimi obcymi siłami zbrojnymi na terytorium Turcji, w wyniku czego podpisanorozejm w Mudanya, a w lipcu 1923 roku zawarto z Ententątraktat pokojowy z Lozanny, uznający niepodległość Turcji w jej obecnych granicach[28].
Działaniom wojennym na froncie kaukaskim towarzyszyło gwałtowne zaostrzenie stosunków międzywyznaniowych i międzyetnicznych na wschodnich terach Imperium Osmańskiego, czego skutkiem była zarówno zorganizowana przez władze tureckie masowa zagłada (deportacje, ludobójstwo) ludności chrześcijańskiej (ludobójstwo Ormian[29][30],Asyryjczyków[31],Greków pontyjskich)[32], a takżeczystki etniczne ludności muzułmańskiej dokonywane przez wojska rosyjskie i ormiańskie formacje wojskowe[33].
| teatry działań wEuropie | |
|---|---|
| teatry działań wAzji | |
| inne teatry działań |
