Arabski kalendarz epoki przedmuzułmańskiej (Dżahilijja) oparty był na obiegachKsiężyca wokółZiemi, jeśli chodzi o miesiące, natomiast lata opierały się na obiegach Ziemi wokół Słońca. Rok zawierał 12 miesięcy księżycowych, liczących po 29 lub 30 dni, co odpowiadało pełnemu obiegowi Księżyca wokół Ziemi (29 dni 12 godz. 44 min. 3,8 s.). Różnica pomiędzy rokiem księżycowym a słonecznym wyrównywana była poprzez dodawanie kolejnego, 13 miesiąca, zawierającego 5 do 6 dni, zwanychajjam an-nasi (dni uzupełniające). Pozostałe miesiące dzieliły się na tygodnie zawierające po 7 dni. Do czasówislamu nie liczono lat od jakiejś konkretnej daty, lecz brały one swoje nazwy od najważniejszych wydarzeń w nich występujących – np. rok, w którym urodził sięMahomet (570), nazwano Rokiem Słonia, ponieważ nastąpił w nim najazd wojsketiopskich naPółwysep Arabski, a używały onesłoni bojowych.
Mahomet zreformował kalendarz odrzucając trzynasty, dodatkowy miesiąc odchodząc odkalendarza księżycowo-słonecznego, jakim był dawny kalendarz arabski, na rzecz prostego kalendarza księżycowego. Od tego czasu, miesiące przestały odpowiadać tym samym porom roku. Miesiące zachowały jednak swoje stare nazwy, związane z czasami przedmuzułmańskimi.
muharram lub muharram al-haram (arab.محرّم), czyli „zakazany” – wywodzi swoją nazwę stąd, że przed islamem obowiązywał w tym okresie zakaz prowadzenia walk plemiennych.
safar (arab.صفر), czyli „żółty” – wywodzi swą nazwę od żółtaczki, na którą najczęściej zapadano właśnie w tym miesiącu, który przed reformą Mahometa przypadał w lecie.
rabi al-awwal (arab.ربيع الأول), czyli „wiosna pierwsza” – dawniej przypadał na jesień, a słowo „rabi” oznaczało w czasach przedmuzułmańskich zarówno wiosnę, jak i jesień.
rabi al-achar lubrabi as-sani /rabi' II (arab.ربيع الآخر أو ربيع الثاني), czyli „wiosna druga” – pochodzenie nazwy analogiczne do miesiąca poprzedniego.
dżumada al-ula lubdżumada I (arab.جمادى الأولى), czyli „krzepnięcie pierwsze” – miesiąc zimowy, swą nazwę wywodzący od zamarzania wody.
dżumada al-achira lubdżumada as-sani /dżumada II (arab.جمادى الآخرة أو جمادى الثانية), czyli „krzepnięcie drugie” – pochodzenie nazwy analogiczne do miesiąca poprzedniego.
radżab (arab.رجب), czyli „wstrzymać się” – podobnie jak muharram był miesiącem nakazanego pokoju, stąd jego nazwa.
szaban (arab.شعبان), czyli „rozchodzenie się” – nazwa wzięła się stąd, że miesiąc ten w czasach przedmuzułmańskich poświęcony był wojnom i napadom grabieżczym.
ramadan (arab.رمضان), czyli „palący” – nazwany tak od dokuczliwych upałów.
szawwal (arab.شوّال), czyli „powodujący powstawanie, dosiadanie wielbłądów” – nazwany tak ponieważ w tym miesiącu koczownicy opuszczali swoje czasowe obozowiska.
zu al-kada (arab.ذو القعدة), czyli „[miesiąc] postoju” – nazwany tak, ponieważ w tym miesiącu koczownicy zaprzestawali wędrówek.
zu al-hidżdża (arab.ذو الحجة), czyli „[miesiąc] pielgrzymki (hadżdżu)” – nazwany tak, ponieważ był poświęcony pielgrzymce do centrum pogańskiego kultu plemion arabskich,Kaaby.
Mahomet zachował znaczenie miesiąca pielgrzymki, ponieważ ostatecznie uznał świętość Kaaby. Miesiącramadan uznał zaś za miesiąc postu.
Jaum al-dżuma – dzień zgromadzenia (piątek), który jest świętym dniem muzułmanów, a swoją nazwę zawdzięcza temu, że w ten dzień gromadzą się oni na wspólnej modlitwie.
Pierwsikalifowie kontynuowali reformę kalendarza zapoczątkowaną przez Mahometa. Najważniejszą wprowadzoną przez nich zmianą było ustanowienie nowej ery, na wzór chrześcijan, przez kalifaUmara. Za radąAlego ibn Abi Taliba za jej początek uznano pierwszy dzień roku księżycowego, w którym odbyła sięhidżra, to jest emigracja Mahometa zMekki doMedyny, czyli15 lub16 lipca622 roku (właściwy dzień hidżry to24 września). Kolejne lata liczone są zatem od tego roku, a dla odróżnienia od ery chrześcijańskiej są one dzisiaj oznaczane jako A.H. (łac.Anno Hegirae). W roku2008kalendarza gregoriańskiego skończył się rok 1428 A.H. i rozpoczął się rok 1429 A.H. Ponieważ długość roku wynosi 354,36 dnia, zatem początek roku przesuwa się w stosunku do kalendarza gregoriańskiego, w cyklach po około 33 lata.
W celu przeliczenia daty kalendarza muzułmańskiego na datę kalendarza gregoriańskiego używa się następującego wzoru:
gdzie R jest datą kalendarza gregoriańskiego, H datą kalendarza muzułmańskiego, zaś liczba 33 wyraża liczbę lat księżycowych, podczas których kalendarz muzułmański wyprzedza chrześcijański o jeden rok.Chcąc przeliczyć daty kalendarza gregoriańskiego na datę kalendarza muzułmańskiego używa się następującego wzoru:
Wzory te pozwalają przeliczyć daty z tolerancją do jednego roku, w celu uzyskania dat zsynchronizowanych z dokładnością co do dnia tygodnia potrzebne są specjalne tablice.
W przeciwieństwie do większości kalendarzy, długości miesięcy muzułmańskich nie są ustalone. Pierwszym dniem nowego miesiąca jest pierwszy dzień po dniu, w którym księżyc został zobaczony po raz pierwszy ponowiu. Dzień trwa od zachodu do zachodu słońca. Jeśli ze względu na warunki atmosferyczne obserwacja nie jest możliwa, dzień trzydziesty jest dniem ostatnim miesiąca. Może zdarzyć się nawet, gdy taka sytuacja nastąpi kilka razy z rzędu, że wskutek obserwacji księżyca miesiąc kończący się może mieć nawet mniej niż 28 dni. Również ze względu na różne warunki atmosferyczne, w różnych krajach, a nawet w sąsiednich miejscowościach, miesiąc może zacząć się innego dnia.
Arabia Saudyjska, używająca kalendarza muzułmańskiego również do celów oficjalnych, posługuje się wzorem matematycznym do ustalania początku miesiąca, co pozwala na generowanie kalendarzy z wyprzedzeniem. Do celów religijnych jest jednak używany kalendarz oparty na obserwacjach.
↑Nazwy miesięcy podane są za: Jerzy Hauziński,Burzliwe dzieje kalifatu bagdadzkiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa – Kraków, 1993, s. 11, który stosował uproszczoną pisownię imion, nazw i terminów arabskich zaproponowaną przez Bogusława R. Zagórskiego w: „Przegląd kartograficzny”, 172 nr 4, s. 157–164, chyba najczęściej stosowaną w polskojęzycznych publikacjach poświęconych tematyce arabskiej. Niemniej istnieją też innetranskrypcje, dla przykładu podaję tę zastosowaną w: Jerzy Bielawski (red. nauk.)Mały słownik kultury świata arabskiego, Wiedza Powszechna, Warszawa 1971. Oto ona: muharram, safar, rabi’ al-awwal, rabi’ ath-thani, dżumada al-ula, dżumada al-achira, radżab, sza’ban, ramadan, szawwal, dhu ‘l-ka’da, dhu 'l-hidżdża.
Danuta MadeyskaHistoria świata arabskiego. Okres klasyczny od starożytności do końca epoki Umajjadów (750), Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego 1999,ISBN 83-235-0096-7.
