Kadisz, równieżKadysz, Kaddisz (hebr. קדיש –święty;jidysz:Kadesz) – jedna z najważniejszychmodlitw wjudaizmie, będąca składnikiem wszelkich żydowskich modłów zbiorowych. Jest todoksologia wjęzyku aramejskim, wysławiającaImię Boże, wyrażająca poddanie się Jego woli oraz wzywająca rychłego nadejściakrólestwa Bożego. Często mylnie nazywana modlitwą za zmarłych.
Odmawianie kadiszu wymaga obecnościminjanu[1]. Łączy poszczególne części nabożeństwa, a ponadto jest odmawiana przez żałobników. Z zasady poza żałobnikiem kadisz odmawiakantor.
Jego forma zrodziła się w czasachtalmudycznych, a końcowa kodyfikacja nastąpiła w XVIII wieku za sprawąGaona z Wilna, który ustalił, że żaden wers nie może zostać do niej dodany[1]. Początkowo był odmawiany pod koniec kazania bądź czytań, z czasem stał się jedną z głównych modlitwliturgicznych[1]. Podczas niektórych świąt (np.Rosz ha-Szana,Jom Kipur) w śpiewie stosuje się specjalne melodie[1].
Istnieją różne typy kadiszu[1]:
1. Checi kadisz (חצי קדיש) – pół-kadisz
Najwcześniejsza forma kadiszu, wywodząca się z czasówDrugiej Świątyni. Element liturgii codziennej, odmawiany po każdej części obrządku przez kantora. Wszystkie inne formy kadiszu rozpoczynają się pół-kadiszem.
2. Kadisz szalem (קדיש שלם) – pełny kadisz
Odmawiany przez kantora na zakończenie nabożeństwa. Jest prośbą do Boga o przyjęcie wszystkich zaniesionych modlitw.
3. Kadisz jatom (קדיש יתום) – kadisz sierocy, zwany też kadiszem żałobnika
OdXV wieku, odmawiany przez syna zmarłego codziennie, przez jedenaście miesięcy po śmierci rodzica, a także w każdą rocznicę jego śmierci. Okresżałoby wiąże się z przekonaniem, że po śmierci dusza niegodziwego podlega oczyszczeniu przez rok, stąd nie odmawia się kadiszu przez dwanaście miesięcy, by nie stwarzać wrażenia, że zmarły był człowiekiem złym. Sama modlitwa nie zawiera nawiązań do śmierci. Sierota odmawia kadisz, aby zaznaczyć, że mimo straty nadal pragnie wielbić Boga. Partie kantora w pół-kadiszu odmawia żałobnik.
4. Kadisz de-rabbanan (קדיש דרבנן) – kadiszrabina
Odmawiany po zakończeniu studiowania danego fragmentuTory ustnej. Zwyczaj ten wykształcił się wBabilonii. Odmawiany także po zakończeniu przez rabina głoszenia kazania wSzabat.
5. Kadisz Leitchadeta – kadisz odnowienia
Odmawiany przez syna nad grobem rodziców podczas pogrzebu.
