 | |
| Cesarz Etiopii | |
| Okres | od 1270 |
|---|---|
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Dane biograficzne | |
| Dynastia | |
| Data śmierci | |
| Ojciec | Tesfa Ijesus |
| Dzieci | |
Jykuno Amlak (amh.ይኵኖ አምላክ, imię tronoweTesfa Ijesus, ur. ? - zm. 19 czerwca1285 r.) –cesarzEtiopii w latach 1270-1285. Jykuno Amlak przywrócił w Etiopii rządydynastii salomońskiej po ponad trzystu latach.
Według etiopskiej tradycji, po śmierci wybitnego cesarzaGebre Meskela Lalibeli, rządy w Etiopii objął jego bratanekNeakuyto Loab (albo Leab, w zależności od pisowni), kolejny przedstawicieldynastii Zague. Właśnie w czasach rządów Loaba doszło do kryzysu tej dynastii. Syn Lalibeli,Jytbarek miał pretensje do tronu wobec swojego stryjecznego brata, co spowodowało rozłam między możnowładcami prowincjiLasta na stronnictwa popierające Neakuyto Loaba, oraz Jytbareka[1]. Ponadto słabość państwa od połowy XIII wieku nasiliła opozycja w stosunku do dynastii Zague.
Według etiopskiej tradycji przyszły cesarz, Jykuno Amlak pochodził z prowincjiSzeua i był dziewiątym potomkiem ostatniego królaAksum,Dylneada. Ojciec Amlaka, Tesfa Ijesus, miał obawiać się poczynań ze strony zagueńskich władców z Lasta wobec swojego syna, dlatego oddał go do gedamu św. Stefana, umieszczonego na wyspie najeziorze Hajk pod opiekę mnichaIjesusa Moa. Pewnego dnia do gedamu przybył abbaTekle Hajmanot (co znaczy "Owoc Wiary"), który założył klasztorDebre Azbo i prowadził misjechrystianizacyjne wśród plemieniaAmharów. Ijesus Moa, oraz Tekle Hajmanot postanowili, że Jykuno Amlak powinien opuścić wyspę na jeziorze i pójść w stronę Szeua. Dzięki Tekle Hajmanotowi Amlak poznał możnowładców zIfat i Szeua, a następnie w przebraniu powędrował na dwór w Lasta i zapoznał tamtejszy ceremoniał dworski[2]. Z kolei Tekle Hajmanot, chcąc osadzić Jykuno Amlaka na tronie, spotkał się z Neakuyto Loabem i powiedział mu, że tron Etiopii należy się prawowitej dynastii, czyli salomońskiej, zakończonej na Dylneadzie wskutek najazdu królowejGudit. Neakuyto Loab po usłyszeniu opinii duchownego miał oddać władzę Amlakowi, ponieważ bał się, aby słowa Tekle Hajmanota nie przyniosły mu nieszczęścia. Co do osoby przejmującej władzę po Loabie, tradycja nie jest zgodna. Według jednej z wersji legendy Neakuyto Loab miał mimo wszystko powierzyć tron Jytbarekowi. Jeszcze inna legenda traktuje o buncie mieszkańców Lasta wobec dynastii Zague i marszu Jykuno Amlaka na czele armii szeuańskiej w stronę Lasta. Gdy wojska Loaba zdradziły go i odmówiły walki, Amlak odnalazł go w kościele św. Cyryla i zabił, a następnie przejął rządy w Etiopii[3]. We wszystkich wersjach tradycji występuje motyw pomocy Jykuno Amlakowi przez duchowieństwo, co może oznaczać, że dynastia Zague pod koniec swojego panowania miała złe stosunki z mnichami. Jykuno Amlak zapoczątkował rządy dynastii salomońskiej, trwające z przerwami do1974 roku.
Pomoc Jykuno Amlakowi ze strony duchowieństwa nie była bezinteresowna. Według umowy zawartej między Kościołem a nowym cesarzem, na krótko przed jego koronacją, jedna trzecia Etiopii miała przypaść właśnieKościołowi. Ten układ, zwany Świętym Przymierzem, ukształtował stosunki władzy świeckiej i duchownej na następne stulecia, ponieważ wówczas powstały takie stanowiska jak yczegie iakabie seat[4]. Yczegie został praktycznie drugą osobą w państwie zaraz po cesarzu i miał w przyszłości duży wpływ na politykę świeckiego władcy. Z kolei akabie seat rozstrzygał spory wewnątrz Kościoła etiopskiego i regulował porządek dnia na cesarskim dworze.Święte Przymierze miało również wpływ na rozrost państwa, ponieważ zarówno strona świecka, jak i kościelna widziały w tym dla siebie korzyści. W zależności od legendy, inspiratorem przymierza był Tekle Hajmanot, lub Ijesus Moa. Różnice między przekazami spowodowane są zapewne konkurencją pomiędzy mnichami z jeziora Hajk i Szeua, ponieważ ci dwaj duchowni reprezentowali właśnie te rejony, w przyszłości rywalizujące ze sobą. Każda ze stron chciała przypisać sobie sukces w postaci przywrócenia władcy z "prawowitej" dynastii. Po zawarciu układu Tekle Hajmanot został mianowany yczegie, a Ijesus Moa akabie seatem[5].
Według jednej z legend, po śmierci Neakuyto Loaba, Amlak pokonał swoich wrogów z Lasta, jednak przedtem zawarł z Loabem układ, według którego książęta lasteńscy, pomimo utraty władzy zachowali szereg przywilejów[6]. Było ich pięć:
Jykuno Amlak prowadził kampanię wojenną przeciwko KrólestwuDamot, leżącym na południe od rzekiAbbay. Według brytyjskiego orientalistyErnesta Alfreda Thompsona Wallisa Budge, Jykuno Amlak prowadził wymianę korespondencji zbizantyńskim cesarzemMichałem VIII Paleologiem, a także wysłał mu w darze kilkażyraf[8]. Na początku relacje Amlaka z muzułmańskimi sąsiadami były przyjazne, jednakże jego próby otrzymaniaabuny dlaKościoła etiopskiego doprowadziły do pogorszenia tych stosunków. Do dziś przetrwał list pisany w1273 przez cesarza domameluckiegosułtanaBajbarsa, zwierzchnikakoptyjskiego patriarchy Aleksandrii, będącego głową etiopskiego Kościoła, z prośbą o pomoc w przysłaniu nowego abuny. Z listu wynika, że to nie było pierwsze żądanie cesarza. Gdy któryś z posłów nie dotarł, Amlak obwiniał o to winą sułtanaJemenu, który utrudniał dotarcie danego posłańca doKairu. Etiopski historykTaddesse Tamrat interpretował napomknięcie syna Jykuno Amlaka o syryjskich kapłanach obecnych na cesarskim dworze, jako wynik braku zainteresowania Etiopią ze strony patriarchy. Taddesse zauważył również, że w tym czasie patriarchowie Aleksandrii iAntiochii walczyli o kontrolę nad powoływaniem biskupaJerozolimy, do czego do tej pory prerogatywy posiadali ci drudzy. Jednym z posunięć w tym sporze było mianowanie etiopskiego pielgrzyma Ignacego III Dawida jako abunę Etiopii. Ignacy nigdy jednak nie podjął starań o objęcie tego urzędu w Etiopii. Taddesse Tamrat twierdził, iż brak koptyjskich biskupów wymusił na Jykuno Amlaku poleganie na syryjskim stronnictwie, obecnym w jego kraju[9].
Jykuno Amlakowi przypisuje się budowękościoła Gennete Marjam, położonego w pobliżuLalibeli, który zawiera najstarsze zachowane malowidła ścienne w całej Etiopii[10].
W1279 na dworze Jykuno Amlaka w okręguTegulet schronienie znalazłsułtanDilmarrah ibn Malzarrah z dynastiiMahzumi rządzącej w sułtanacie szeuańskim, który był jednym z wielu muzułmańskich państw graniczących z Etiopią. Z powodu ich słabości spowodowanej wewnętrznymi walkami, nie stanowiły one poważnego zagrożenia dla Cesarstwa w czasie rządów Amlaka. Cesarz zmarł w1285 roku, a tron etiopski przejął jego synJagbya Tsyjon, o przydomku Salomon[11]. Późniejszy cesarzBeyde Marjam I ponownie pochował ciało Jykuno Amlaka i umieścił je wkościele Atronsa Marjam.
| Dynastia Zague | |
|---|---|
| Dynastia Salomońska |
|
| Dynastia Zagwe |
|
| Dynastia Tigraj |
|
| Dynastia Salomońska |
|