Jura – drugiokresery mezozoicznej, od 201 do 145 milionów lat temu. Nazwana od górJura weFrancji iSzwajcarii przezAlexandra von Humboldta w 1823 roku.
W czasie jury rozpoczął się rozpadPangei prowadzący do powstania oceanów Atlantyckiego i Indyjskiego. Z tego okresu pochodzą najstarsze znane fragmenty skorupy oceanicznej na Atlantyku i Pacyfiku. W środkowej jurze nastąpiła jedna z największychtransgresji morskich, osiągając maksimum woksfordzie, skutkująca rozwojem płytkich mórz na zalanych kontynentach. Nastąpiło stopniowe złagodzenie gorącego, ale suchego klimatutriasu na ciepły i wilgotny. Ruchytektoniczne i wulkanizm były niezbyt intensywne.
Stratygrafia jury opiera się naamonitach właściwych, które pozwalają na podział na ponad 100 poziomów. Pomocniczo wykorzystuje się także w jurze środkowej i późnejbelemnity,otwornice,bruzdnice ikalpionelle.
Okres jurajski dzieli się na trzyepoki:jura wczesna,jura środkowa ijura późna zwiekami[1]:
| późna jura |
| tyton | (152,1 ± 0,9 – ~145,0 mln lat temu) |
| kimeryd | (157,3 ± 1,0 – 152,1 ± 0,9 mln lat temu) |
| oksford | (163,5 ± 1,0 – 157,3 ± 1,0 mln lat temu) |
| środkowa jura |
| kelowej | (166,1 ± 1,2 – 163,5 ± 1,0 mln lat temu) |
| baton | (168,3 ± 1,3 – 166,1 ± 1,2 mln lat temu) |
| bajos | (170,3 ± 1,4 – 168,3 ± 1,3 mln lat temu) |
| aalen | (174,1 ± 1,0 – 170,3 ± 1,4 mln lat temu) |
| wczesna jura |
| toark | (182,7 ± 0,7 – 174,1 ± 1,0 mln lat temu) |
| pliensbach | (190,8 ± 1,0 – 182,7 ± 0,7 mln lat temu) |
| synemur | (199,3 ± 0,3 – 190,8 ± 1,0 mln lat temu) |
| hettang | (201,3 ± 0,2 – 199,3 ± 0,3 mln lat temu) |
W podzialechronostratygraficznym jura dzieli się na trzyoddziały:jura dolna,jura środkowa ijura górna. W Europie północno-zachodniej do określania zespołówfacji pozaalpejskich stosuje się czasami nazewnictwo tradycyjne:
- jura górna –malm lubjura biała, nazwana od typowych dla niej jasnychwapieni imargli;
- jura środkowa –dogger lubjura brunatna, nazywana od związkówżelaza, barwiących na rudo-brązowo skały;
- jura dolna –lias lubjura czarna, nazwana od ciemno zabarwionychłupków osadowych.
Klimat sprzyjał pojawianiu siędżungli, nawet na większych szerokościach geograficznych. Nie było wówczas roślinokrytonasiennych, dominowałynagonasienne, wśród nich drzewaiglaste stanowiły podstawową grupę drzewostanów. W jurze nastąpił bujny rozwój różnych gatunkówaraukariowatych, rodzingłowocisowatych,sosnowatych,zastrzalinowatych,cisowatych. Dużo też było liściastych drzew nagonasiennych:sagowcowych imiłorzębów oraz wymarłych już paproci nasiennych (rządCaytoniales) i przeżywających optimum w jurzebenetytów. W lasach rosły też zarodnikowepaprocie drzewiaste z rzęduolbrzymkowcówCyatheales, jednak udział drzewiastych paproci, zarówno zarodnikowych jak i nasiennych, był mniejszy niż w poprzednich okresach. Głównymi roślinami zielnymi były paprocie. Począwszy od końca wczesnej jury innepaprotniki (widłaki, skrzypy) były rzadsze, niż w triasie czy późnympaleozoiku.
Pojawiły się pierwsze bezdyskusyjnebelemnity, szybko się rozwijając. Wraz zamonitami były głównym elementem fauny bezkręgowców mórz otwartych. Pojawiły się pierwszeplanktoniczne otwornice, żyjące w przypowierzchniowych wodach mórz otwartych (są ważnym wskaźnikiem paleośrodowiska). Na obszarach płytszych intensywnie rozwijały sięgąbki przechodzące wtedy optimum rozwoju. Razem z masowo występującymisinicami orazglonami budowały liczne rafopodobne struktury. Igły gąbek krzemionkowych orazkrzemionka z rozpuszczonych gąbek tworzyły występujące wwapieniach jury krzemienie. Pospolitym w faunie jurajskiej były coraz liczniejszemałże iramienionogi.Liliowce bezłodygowe zaczęły przeważać nad łodygowymi. Wśród nich zdarzał sięgigantyzm, np. okazy rodzajuSeirocrinus ma 20 m długości.
Rozpoczął się bujny rozwój współczesnych gruprekinów, pojawiły się pierwszepłaszczki. Szczyt rozwoju przechodziłyprzejściowce, a wśród ryb ościstychTeleostei zaznaczały się tendencje w budowie charakterystyczne dla większości współczesnych form (np. symetria płetwy ogonowej). We wczesnej jurze nastąpił upadeklabiryntodontów, pojawiły się zaś płazy ogoniaste.
Jura wraz zkredą jest „złotym wiekiem” gadów. Rozwój przechodziły gady morskie, zwłaszczaichtiozaury iplezjozaury, wśród których były największe plezjozaury (np. pliozaurLiopleurodon). Liczne były morskie krokodyle. Wśród latających gadów stopniowo podupadały słabo latająceramforynchy, a rozwijały siępterodaktyle. Obie grupy były rybożerne. Na lądach dominowałydinozaury, przede wszystkimzauropody, które w tym okresie osiągnęły maksymalne rozmiary. Drapieżne dinozaury w trakcie jury miały tendencję do osiągania coraz większych rozmiarów w odpowiedzi na gigantyzm ich ofiar. Pod koniec jury żył największy drapieżny dinozaur tego okresu –allozaur. Jednocześnie duża grupa drapieżnych dinozaurów była niewielkich rozmiarów.Dinozaury ptasiomiedniczne były pospolite, ale nie osiągnęły jeszcze szczytu rozwoju. Pod sam koniec jury pojawił się pierwszypraptak wywodzący się od małych drapieżnych dinozaurów.
Wśród ssaków najliczniejsze były roślinożernewieloguzkowce i drapieżnetrykonodonty. Pojawiały się też pierwszestekowce. Ssaki były jednak grupą słabo rozwiniętą w tym okresie.
Z wyjątkiemSudetów prawie cała Polska przykryta jest utworami jury. W płytkim morzu osadziły się grube warstwywapieni budującychWyżynę Krakowsko-Częstochowską. Licznie występujące tam skałki (np.Maczuga Herkulesa) reprezentują dawne rafopodobne nieuławicone budowle gąbkowo-glonowe. Skałki te sąostańcami wypreparowanymi spośród bardziej miękkich wapieni płytowych powstałych w wodach otwartych. W rejonieGór Świętokrzyskich odsłonięte są lądowe osadypiaskowców imułowców dolnej jury z zespołami tropów dinozaurów. W tym okresie powstały skałkipienińskie oraz wapienietatrzańskie. Z wapieni utworzonych z masowych nagromadzeń bezłodygowychplanktonicznychliliowcówSaccocoma zbudowany jest wierzchołekGiewontu. Osady jurajskie występują na znacznych obszarachNiżu Polskiego, pod przykryciem młodszych utworów. ObszarSudetów był wtedy lądem (tzw.wał windelicki), na którym dochodziło do niszczenia w wynikuerozji wcześniej powstałych skał.
← mln lat temu Jura |
| ←4,6 mld | 541 | 485 | 443 | 419 | 359 | 299 | 252 | 201 | 145 | 66 | 23 | 2 |
