Termin bywa też używany w węższym znaczeniu. Czasem judaizmem nazywa się tylko religię rabiniczno-talmudyczną; wtedy jej poprzedniczka, którą wyznawali Jezus iprorocy, jest określana jakomozaizm.
judaiści[12], choć to słowo oznacza też badacza judaizmu i Żydów, czyli przedstawicielajudaistyki;
izraelici[13], choć to słowo ma też znaczenie etniczne lub państwowe – może odnosić się do starożytnychHebrajczyków, ich potomków lub do poddanych Królestwa Izraela[potrzebny przypis];
W latach 20. XXI wieku jest ich kilkanaście milionów[2]; mieszkają głównie wUSA (5,6 mln) iIzraelu (4,7 mln)[potrzebny przypis].
Od starożytności religia żydowska spotykała się z wrogością,dyskryminacją iuprzedzeniem, co jest jedną z postaciantysemityzmu. Z drugiej strony przedstawiciele innych wyznań bywali nastawieni do judaizmu serdecznie, bronili praw wyznawców i czasem się nim inspirowali – takie postawy są zaliczane dofilosemityzmu.
Judaizm wywodzi się z wierzeńHebrajczyków, którzy najprawdopodobniej wchodzili w skład koczowniczych plemionHabiru przybyłych doSyropalestyny zzaEufratu. Przechowywali oni tradycję o wędrówceAbrahama, którego uznają za swojego przodka, z mezopotamskiegoUr doKanaanu i przymierzu zawartym przez niego z Bogiem, który obiecał mu liczne potomstwo i władanie krajem Kanaan. Znakiem tego przymierza stało sięobrzezanie. Również przekazywano tradycje dotyczące potomków Abrahama (Awraham – אברהם): synaIzaaka (Icchak – יצחק), wnukaJakuba (Jaakow – יעקב) (zwanego też Izraelem) i prawnuków:Rubena,Symeona,Lewiego,Judy,Issachara,Zabulona,Gada,Dana,Naftalego,Asera,Józefa iBeniamina – od których pochodzić miało 12 plemion izraelskich. Tradycja mówiła również o niewoli potomkówIzraela wEgipcie (Micrajim – מצרים), o nowym przymierzu, jakie zawarł BógJahwe (JHWH – יהוה) zMojżeszem (Mosze – משה), o plagach, które Bóg zesłał na Egipcjan i o pomyślnej ucieczce z Egiptu dzięki licznym cudom i opiece Boga. Zachowano też przekaz o wędrówce przez pustynię, ustanowieniukapłaństwa (spośród synów Lewiego –lewitów), oraz o zdobywaniu Ziemi Obiecanej pod wodząJozuego w walkach z zamieszkującymi je ludami. Ciągłe zagrożenie z ich strony spowodowało tendencje centralistyczne i w końcu utworzenie zjednoczonej monarchii izraelskiej (Saul,Dawid,Salomon).
Według historyków religii zbieżności międzywierzeniami Hebrajczyków a egipskim kultemAtona (nazwa podobna do hebrajskiego imienia Boga –Adonaj) mogą świadczyć o tym, żeHebrajczycy ulegli wpływom monoteistycznej doktrynyEchnatona. W obu przypadkach zakłada się silne więziHebrajczyków z Egiptem oraz w różny sposób łączy się powstanie kultu Atona lubJahwe z biblijnymexodusem. Inne hipotezy dotycząhenoteistycznego charakteru pierwotnej religii Hebrajczyków, w której główną rolę odgrywał bóg wojny JHWH Zastępów (pochodzeniamadianickiego?). Biblijne świadectwa pokazują lokalne kulty, sprawowane na „wyżynach”, na przykład na górzeGarizim.
KrólSalomon (Szlomo - שלמה) dokonał centralizacji kultu, budując w967 p.n.e.świątynię jerozolimską, lecz po jego śmierci królestwo rozpadło się na dwa królestwa: Izrael (z siedzibą wSychem) i Judę (z siedzibą wJerozolimie). W obu ośrodkach kapłani spisywali teksty religijne i prawne, które stały się trzonem Biblii hebrajskiej i żydowskiego prawa religijnego.
Upadek królestw Izraela (722 p.n.e.) oraz Judy (586 p.n.e.) spowodowany był według tradycji licznymi odstępstwami od przykazań Boga Jahwe, a szczególnie obdarzaniem czcią bogów „cudzoziemskich”. Upadek królestwa Judy oznaczał zburzenie pierwszejświątyni jerozolimskiej i okres niewoli.
Judaizm świątynny powstał w czasachniewoli babilońskiej, po wypędzeniu ludności Izraela na tereny dzisiejszegoIraku i po najeździe Palestyny przezAchemenidów. W tym czasie ostatecznie zredagowano większą część Starego Testamentu oraz przeprowadzono reformę religijną (reforma Ezdrasza). Odnowiony judaizm zaczerpnął prawdopodobnie niektóre nowe koncepcje zzaratusztrianizmu: idee wędrówki dusz po śmierci dopiekła lubnieba,Sądu Ostatecznego, przyjściaMesjasza i osobistej odpowiedzialności za swoje czyny przed Bogiem[16][17][18]. Reforma wiązała się z włączeniem w kanon Biblii pism proroków:Izajasza,Jeremiasza,Ezechiela i innych.Po powrocie z niewoli babilońskiej oprócz odnowionego systemu wierzeń opracowano skomplikowaną liturgię, która była sprawowana wyłącznie przez kapłanów wŚwiątyni Jerozolimskiej wybudowanej w 536–515 p.n.e. na miejscu starej świątyni królaSalomona. W świątyni tej nie było już jednak zaginionejArki Przymierza.
Pod panowaniem hellenistycznej dynastiiSeleucydów (190–141 p.n.e.) próbowano zmusić Żydów do kultu bogów greckich, co spowodowałopowstanie machabejskie. W II w. p.n.e. obok kapłanów i związanego z nimi stronnictwa saduceuszy, którzy bronili znaczenia kultu świątynnego, pojawili się „uczeni w piśmie” i stronnictwo faryzeuszy, którzy kładli nacisk na znajomość pism pięcioksięgu mojżeszowego i proroków oraz na skrupulatnym wypełnianiu zawartych w Biblii przepisów moralnych, rytualnych oraz prawnych. Oprócz nich powstawały mniejsze „sekty”: ascetycznychesseńczyków, których poglądy zachowały się wrękopisach z Qumran, zwolennikówJana Chrzciciela oraz zwolenników Jezusa Chrystusa, którzy dali początek religiichrześcijańskiej. Po podbiciu kraju przezRzymian (63 p.n.e.) rosnące znaczenie zdobywało niepodległościowe stronnictwozelotów, których wysiłki spowodowały w końcu wybuch powstań żydowskich i zburzenie Jerozolimy przezTytusa w 70 r. n.e., a następnie przezHadriana w 135 r. We wszystkich dotychczasowych etapach rozwojowych judaizmu największe znaczenie religijne posiadali kapłani, zarcykapłanem na czele.
Zburzenie świątyni jerozolimskiej oznaczało koniec kultu świątynnego i skoncentrowanie religii wokół Biblii. Miejsce kapłanów ostatecznie zajęlirabini – dawni „uczeni w Piśmie” nauczyciele religii, którzy odtąd gwarantowali ciągłość wiary żydowskiej. Żydzi rozproszyli się po całym terenieImperium rzymskiego orazpaństwa Partów. W tym okresie powstały charakterystyczne dla dzisiejszego judaizmu instytucje. Najważniejsze znaczenie miały dyskusje rabinów prowadzone wJawnem (132–90 p.n.e.), które zaowocowały ostatecznym ustaleniem kanonu Biblii żydowskiej oraz obowiązującej interpretacji żydowskiego prawa religijnego. WBabilonie iAleksandrii istniały dwa współpracujące z sobą ośrodki religijne, które zawarły wTalmudzie – będącym rodzajem komentarza doPięcioksięgu mojżeszowego – zasady judaizmu w warunkach wypędzenia. Talmud nie jest świętą księgą, tak jak Biblia żydowska (zwana przez chrześcijan Starym Testamentem), ma jednak moc obowiązującą dla ortodoksyjnego żyda w kwestiach kultu, ubioru, odżywiania się, prawa cywilnego i karnego, obowiązującego w żydowskiej wspólnocie. Talmud jest z kolei interpretowany przez rabinów, których dogłębna wiedza pozwala na ustalenie w konkretnej sytuacji, jakie zachowanie jest właściwe. W istocie podstawą judaizmu stała się nie wiara, ale raczej sposób postępowania, stąd niekiedy uważa się, że nie ma sprzeczności między tożsamością żydowską a brakiem wiary w Boga, pod warunkiem, że choćby w pewnym stopniu przestrzegane będzie prawo. Część żydów pod przywództwemAnana ben Dawida odrzuciła Talmud (767 r.) dając początek religiikaraimów. Talmud zawiera też pewne idee teologiczne, takie jak idea ofiary symbolicznej, koncepcjaSzechiny (Szchina - שכינה) – czyli Bożej Obecności, będącej wszędzie tam, gdzie zbierze się dziesięciu pobożnych żydów, oraz wezwanie do nieustającego oczekiwania naMesjasza, który poprowadzi Lud Izraela z powrotem do Palestyny.
Dalsze dzieje judaizmu wiążą się z jednej strony z próbami racjonalistycznego uzasadnienia judaizmu, którego ukoronowaniem jestPodręcznik błądzących Mojżesza ben Majmona (Mojżesza Majmonidesa, 1136–1204) – synteza myśli żydowskiej i filozofiiArystotelesa, a z drugiej mistyczne spekulacje dotyczące tzw. Maasei Bereszit (Tajemnic Stworzenia). Podstawowe dzieło mistyczne judaizmu, anonimowaSefer Jecira, rozwija teorię o emanacji Boga w naukach o sefirot, osnutej wokół „Merkaba” – tajemniczego boskiego rydwanu z wizji Ezechiela. Najbardziej znaną szkołą mistycyzmu żydowskiego stała sięKabała, której „biblię” stanowiZohar – dzieło powstałe w XIII wieku w Hiszpanii. Wśród mistyków żydowskich należy też wymienićIzaaka Lurię (1535–1572) oraz twórcę chasydyzmuBaal Szem Towa (1700–1760). Dalszy rozwój myśli żydowskiej zdominował problem antysemityzmu i stosunku wobec świata chrześcijańskiego i muzułmańskiego.
Nadzieje mesjańskie zmaterializowały się w ruchachsabataistów ifrankistów, pochodzących od nazwisk „mesjaszy”Sabbataja Cwi (1626–1676) orazJakuba Franka (1726–1791), które jednak zakończyły się konwersją religijną – pierwszego z nich na islam, a drugiego – na chrześcijaństwo.Wstrząsem dla judaizmu byłTraktat teologiczno-polityczny filozofa żydowskiegoBarucha Spinozy, wydany w 1670 r., który zaatakował podstawy judaizmu: objawienie, koncepcję narodu wybranego, wiarę w cuda, metodę objaśniania Biblii oraz jej autorstwo. Spinoza za swoje poglądy został wyklęty przez rodzimą gminę amsterdamską.
Jakkolwiek obecnie judaizm stanowi religię jednego tylko narodu – Żydów, w przeszłości istniały nieżydowskie narody i grupy etniczne, wyznające tę wiarę, która w pewnym momencie była na drodze do stania sięreligią uniwersalistyczną.
Pierwszą grupą ludności, która w większej liczbie przyjęła judaizm, byli mieszkańcy różnych podbitych przezAsyrię krajówBliskiego Wschodu (m.in.Babilonii), wVII w. p.n.e. przymusowo osiedleni na terenachPalestyny przezAsyryjczyków, po uprzednim wysiedleniu większości zamieszkujących te ziemie Izraelitów. Praktykowanie przesiedleń całych narodów i osadzanie ich w rozproszeniu na innych terenach wchodzących w skład państwa asyryjskiego było jednym z elementów polityki tego kraju i miało na celu uniemożliwienie organizacji buntów podbitej ludności. Nieżydowscy osiedleńcy przyjęli judaizm, a po przemieszaniu się z pozostałymi na tych terenach Żydami dali początek nowejgrupie etnicznej (lub, według innych ujęć –narodowi) –Samarytanom, która z czasem wykształciła własną odmianę religii judaistycznej. W IV – V w. n.e., tj. u szczytu rozwoju liczebnego tego ludu populacja Samarytan przekraczała milion.
Wśród judaistycznych narodów posiadających własnepaństwo największe znaczenie osiągnęlitureckojęzyczniChazarowie, których kraj w okresie swego największego rozkwitu (w IX w. n.e.) rozciągał się od środkowo-wschodniejUkrainy, przezKaukaz Północny, aż po ziemie leżące nadMorzem Kaspijskim. Chazarzy, wyznający judaizm rabiniczny, podejmowali zakrojone na szeroką skalę akcje misyjne, mające na celu nawracanie sąsiednich ludów na tę religię. Ich misjonarze docierali też naRuś, i jak podająlatopisy,książę kijowskiWłodzimierz Światosławicz, noszący się z zamiarem porzucenia pogaństwa i wyboru dla swego kraju „nowoczesnej” religii, rozważał przyjęcie m.in. judaizmu (według kronikarzy, o rezygnacji księcia z konwersji na judaizm lub naislam i skłonienia się ku chrześcijaństwu zdecydować miały zakaz jedzeniawieprzowiny i koniecznośćobrzezania). Misyjna działalność Chazarów odniosła natomiast spore rezultaty na terenieBułgarii, gdzie grupy judaistycznych neofitów w IX w. były dość liczne, a nawracanie ludności tych ziem było ułatwione z racji m.in. pokrewieństwa kulturowo-językowego łączącego oba tureckie ludy: Chazarów i(Proto)Bułgarów.
Spośród innych nieżydowskich narodów wyznających żydowską religię wymienić można m.in.Arabów, którzy aż do czasów wystąpieniaMahometa wyznawali po części rodzime kulty, po części chrześcijaństwo, a po części judaizm; wyznawczynią tej właśnie religii była pierwotnie pierwsza żona Mahometa –Chadidża.
Judaizm był w przeszłości rozpowszechniony także wEtiopii, gdzie przez wiele wieków istniały liczne zwalczające się,de facto niezależne małe państwa chrześcijańskie i żydowskie, a z czasem też muzułmańskie. Stopniowo liczba wyznawców judaizmu w Etiopii spadała. Dziś jedyną grupą Etiopczyków wyznającą judaizm są przyznający się do żydowskiego pochodzeniaFalaszowie. Obecnie uważają się oni za część narodu żydowskiego, jednak aż do powstania państwa Izrael uważali się za odrębny od Żydów naród, czego wyrazem było m.in. używanie w liturgii językagyyz.
Inną grupą wyznawców judaizmu jest część zamieszkującychKaukazirańskojęzycznychTatów, którzy są też określani mianemŻydów górskich. Zdaniem uczonych nie jest jednak jasne pochodzenie tej grupy ludzi. Istnieją bowiem dwie koncepcje: albo w przeszłości grupa Tatów przyjęła judaizm, albo grupa Żydów przyjęłajęzyk tacki. W przypadku Falaszów, jak fakt, iż uważając się niegdyś za lud odrębny od Żydów, obecnie uznają swoje żydowskie pochodzenie i przynależność do tego narodu ma związek z tym, iż będąc Żydami mają możliwość skorzystania z tzw.prawa powrotu, tj. osiedlenia się w Izraelu, co dla wielu Falaszów żyjących w znacznie biedniejszym państwie (Etiopia) jest szansą na poprawienie swej sytuacji materialnej. Z podobnego powodu obecnie za Żydów uznają się także wyznający własną odmianę judaizmubantuidalniLembowie (choć w przeszłości nie uznawali się za element narodu żydowskiego). Także oni domagają się możliwości do korzystania z prawa powrotu, jednak w ich przypadku rząd Izraela nie uznaje ich żydowskiego pochodzenia. Również niektóre grupyRusinówkarpackich – w rodzajuŁemków – powołują się na swoje pokrewieństwo znarodowością i religią żydowską, argumentując to wzajemnym podobieństwem niektórych obyczajów. Co radykalniejsi wiążą to zDziesięcioma Zaginionymi Plemionami Izraela, a inni – z żydowskimi uciekinierami w Karpatach, uchodzącymi tam m.in. z powodukozackich i innych pogromów w XVII wieku.
Żydzi osiedlali się w Polsce od średniowiecza. Szczególne przywileje nadał im zwłaszczaKazimierz III Wielki. Ponieważ przybyli oni do Polski z Niemiec byli żydami niemieckimi, posługiwali sięjęzykiem jidisz, który ukształtował się na bazie średniowiecznej niemczyzny i zapisywany był alfabetem hebrajskim. Polska nazywana była Paradisus Judeorum, rajem dla Żydów. Żydzi zamieszkiwali głównie miasteczka, gdzie często stanowili większość ludności w otoczeniu polskiego chłopstwa i szlachty żyjących na wsi. Do czasówHolocaustu Polskę zamieszkiwała największa diaspora żydowska na świecie, a Warszawa była największym żydowskim miastem na świecie, Nowy Jork zajmował wtedy drugie miejsce. Istniała także największa uczelnia talmudyczna na świecieJeszywas Chachmej Lublin. Większość Żydów posiadających obywatelstwo polskie przed wojną wyznawała judaizm ortodoksyjny. Istniały jednak również synagogi reformowane, na przykładWielka Synagoga w Warszawie, gdzie rabinem był m.in.Izaak Cylkow, autor pierwszego żydowskiego tłumaczenia Biblii na polski. To właśnie Żydzi mający obywatelstwo polskie stanowią większość ofiar Holocaustu. Szacuje się, że wojnę przeżyło około 200 lub 300 tys. obywateli polskich pochodzenia żydowskiego z czego jednak większość w związku z powstaniem państwa żydowskiego lub z powodu niechęci do komunizmu wyjechała do Izraela i USA. Pochodzenie żydowskie ma zaś obecnie około 10 tys. Polaków, z czego mniej więcej 3 tys. utrzymuje jakiś kontakt z kulturą żydowską, przy czym są to głównie ludzie, którzy pochodzenie żydowskie mają tylko w 1/2 lub 1/4 i z punktu widzenia religijnego nie są Żydami. Tylko mała część należy do żydowskich organizacji religijnych. Obecnie istniejąZwiązek Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP oraz niezależne od niego stowarzyszenia (np.Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów w Polsce lubBeit Polska).
Judaizm ortodoksyjny opiera się na pełnym stosowaniu Talmudu w życiu codziennym; dzieli się na następujące nurty:
charedim (judaizm ultraortodoksyjny) – mają negatywne stanowisko wobec postępu kulturalnego i ograniczają do minimum kontakty ze światem zewnętrznym, tworząc swoistegetto. Domagają się niezmienionej normy tradycjonalizmu, noszą XIX-wieczne ubiory, nie skracają brody ani pejsów, rygorystycznie przestrzegająkoszerności (koszerna jest nawet długość włosa na charakterystycznych, futrzanych kapeluszach – sztrajmelach). Kobiety noszą peruki. Ich stanowisko dobrze oddają słowaMojżesza Sofera: „Wszystko co nowe, jest przez Torę zakazane”. Niektórzy mają negatywny stosunek do świeckiego państwa Izrael, a niektórzy uważają nawet samo jego istnienie za przejawbałwochwalstwa.
chasydzi – ruch zapoczątkowałBaal Szem Tow, właściwie Izrael Ben Eliezer (1700–1760). Chasydzi uznają wagę skrupulatnego wypełniania rytuałów, ale ważniejsze znaczenie mają pobożność i radość ze służenia Bogu. Chasydzi gromadzą się wokół wybitnych rabinów, zwanychcadykami, którzy zgodnie z ich przekonaniami są pośrednikami między światem Boga a światem ludzi oraz uczą ich nawiązywać z nim kontakt. Często zajmują się dociekaniami kabalistycznymi. Ruch ten powstał na terenach dzisiejszych Ukrainy, Polski i Białorusi, ale przetrwali tylko chasydzi, którzy uciekli przed Holocaustem do USA i Palestyny. Najbardziej znani są chasydzi bracławscy,lubawiccy isatmarscy. Często pielgrzymują do Polski do grobów cadyków m.in. zKocka,Międzyrzeca,Leżajska,Góry Kalwarii,Nowego Sącza,Lelowa,Dukli iRymanowa. Ten nurt judaizmu rozpowszechnił się przede wszystkim wśród biedoty żydowskiej w Rzeczypospolitej. W ramach tego nurtu pojawiały się także odłamy skrajnie ascetyczne i skrajnie rozpustne, gdyż jego przedstawiciele wierzyli, że Mesjasz przyjdzie wtedy, gdy wszyscy Żydzi będą praktykowali judaizm lub go porzucą. Z tego powodu jedni żyli skrajnie ascetycznie, a drudzy skrajnie rozpustnie, dopuszczając się kazirodztwa, seksu pozamałżeńskiego, jedzenia niekoszernych potraw. Większość chasydów była jednak umiarkowana.
Nowoczesna ortodoksjaaszkenazyjska (neoortodoksja), wIzraelu wyznawcy określani są jakodatiim – stworzona przez Rafaela Hirscha (1808-1888), rabina z Frankfurtu, którego hasłem było „Tora im derech erec” (Prawo z miejscowymi zwyczajami) chce pogodzić prawowierny judaizm ze współczesną kulturą, nauką i społeczeństwem. Żydzi wyznający ortodoksję nowoczesną noszą współczesne ubiory, chodzą ogoleni i nie izolują się od świata zewnętrznego. Większość Żydów ortodoksyjnych stara się znaleźć kompromis między prawem żydowskim a rolą zawodową i obowiązkami społecznymi. W ostateczności ich ortodoksja może polegać jedynie na przynależności do synagogi ortodoksyjnej. Ortodoksja dominuje w większości krajów zamieszkanych przez Żydów (z wyjątkiem USA), posiada rozbudowaną sieć szkolnictwa ze szkółkami niedzielnymi, jesziwami i uniwersytetami (Bar Ilan w Izraelu, Yeshiva University wNowym Jorku). W Izraelu zajmuje pozycję religii urzędowej z (jednym z dwóch) Naczelnych Rabinów Izraela. Warszawska synagoga im. Rywki i Zalmana Nożyków, jest wedle wyraźnego życzenia fundatorów synagogą ortodoksyjną. Ortodoksyjni są prawie wszyscy rabini zatrudnieni w tej chwili przez Związek Gmin Wyznaniowych w RP, ale członkiem Gminy może zostać każdy, niezależnie od stopnia religijności, kto podlega Prawu Powrotu Państwa Izraela (tzn. wystarczy, by przynajmniej jedno z dziadków było Żydem).
ortodoksjasefardyjska – podział Żydów na aszkenazyjskich i sefardyjskich wiąże się z dwoma ośrodkami żydowskimi we wczesnym średniowieczu: Niemcami i Hiszpanią. Sefardyjczykami nazywani są potomkowie Żydów hiszpańskich (wypędzonych w 1492 r.), a także portugalskich i włoskich, których łączyło stosowanie językaladino i dialektów judeo-romańskich (tak jak Aszkenazyjczyków językjidysz) oraz dziedzictwo kulturowe. Pewne różnice liturgiczne, prawne, w zwyczajach, w metodach studiów talmudycznych spowodowały powołanie sefardyjskiego Naczelnego Rabina Izraela.
otwarta ortodoksja – ruch zapoczątkowany przez Awiego Weissa w latach 90. XX wieku. Promujeinkluzywne podejście i ordynację kobiet na rabinów.
Judaizm postępowy (reformowany, albo liberalny) powstał w XIX wieku w Niemczech. Zapoczątkowała go reforma liturgiczna Izraela Jacobsona w 1810 r., który wprowadził hymny wjęzyku niemieckim, muzykę organową, krótsze modlitwy. Synagogi reformowane są określane jako „Tempel” (świątynia). Różni się on od tradycyjnego judaizmu rabinicznego przede wszystkim uznawaniem prawa żydowskiego za historyczne i podlegające reformom, pełnym równouprawnieniem kobiet w liturgii, wprowadzeniem dowolności przestrzegania restrykcyjnych przepisówkoszerności i obchodzeniaSzabatu, ułatwiając funkcjonowanie Żydów w nowoczesnych społeczeństwach. Nurt ten porzucił oczekiwanie na Mesjasza, jednak od czasu Holocaustu judaizm reformowany akceptuje Państwo Izrael i ruch syjonistyczny. Istnieją jego różne, skłócone z sobą często odmiany, które różnią się stopniem dowolności w interpretacji zasad obyczajowych. Żydzi reformowani przeprowadzają mniej uciążliwą procedurę konwersji (przejścia na judaizm), ale konwertyci nie są automatycznie uznawani za Żydów przez pozostałe odłamy judaizmu. W synagogach reformowanych występują mieszane płciowo miejsca siedzące, co jest nie do przyjęcia w judaizmie ortodoksyjnym, kobiety są ordynowane na rabinów, zdarzają się przypadki błogosławienia par homoseksualnych. W USA nurt ten był dawniej bardzo radykalny. Odrzucono większość rytuałów, modlitw, zasady koszerności. Jednak od lat 70. obserwuje się zwrot w kierunku tradycji, jeśli chodzi o liturgię, chociaż właśnie wtedy zaczęto na przykład ordynować kobiety na rabinów. Judaizm reformowany jest najliczniejszy w USA, gdzie wraz z judaizmem konserwatywnym należy do niego większość Żydów należących w ogóle do jakiejś synagogi, liczebnie przewyższając znacznie judaizm ortodoksyjny; w Izraelu – bardzo nieliczny i dopiero niedawno uzyskał ograniczoną akceptację państwową.
Judaizm konserwatywny (masorti) utworzył rabin reformowany Zachariasz Frenkel w 1845 roku. Jest to ruch pośredni między judaizmem ortodoksyjnym i reformowanym, opowiadający się za utrzymaniem języka hebrajskiego w liturgii, zachowaniem szabatu i przepisów koszerności. Rytuałów konwersji dokonywanych przez rabinów konserwatywnych nie uznają rabini ortodoksyjni (choć uznają je reformowani), co mocno komplikuje obraz judaizmu. W Stanach Zjednoczonych Zjednoczona Synagoga Ameryki należąca do nurtu konserwatywnego jest najliczniejsza pod względem liczby synagog (na 5,6 mln Żydów amerykańskich 1,3 mln należy do judaizmu konserwatywnego, dalsze 1,3 mln do judaizmu reformowanego, 0,6 mln do judaizmu ortodoksyjnego, a 0,3 mln do judaizmu rekonstrukcjonistycznego – jednak formalna przynależność do synagogi nie oznacza wypełniania praktyk i poziom wypełniania jest różny).
Judaizm rekonstrukcjonistyczny założyłMordechaj Kaplan. Jest to prąd uznający judaizm zacywilizację ewoluującą, Boga za projekcję ludzkich ideałów, a zbawienie jako proces o charakterze kosmicznym. Nurt ten podobnie jak pozostałe posiada własne szkolnictwo, ordynujące własnych rabinów. Jest on obecny głównie w USA i utrzymuje przyjazne stosunki z Żydami reformowanymi.
Judaizm humanistyczny powstał pod koniec lat 60. XX w. w USA. Odrzuca on wiarę w osobowego Boga i został stworzony przez byłego reformowanego rabinaSherwina Wine’az myślą o niewierzących Żydach, którzy jednak pragną zachować żydowską tożsamość. Podczas nabożeństw Żydzi humanistyczni nie modlą się, nie wzywają imienia Boga, oprócz Tory czytają fragmenty świeckich książek napisanych przez autorów pochodzenia żydowskiego. Obowiązkiemżyda humanistycznego jest studiowanie tradycji świeckiej i religijnej Żydów.Rabini w przeciwieństwie do większości rabinów reformowanych i wszystkich ortodoksyjnych biorą udział przy ceremoniach ślubów żydów z nie-żydami. Nie ma też żadnych ograniczeń co do obecności zadeklarowanych homoseksualistów wsynagogach. Zrzesza on w Stanach Zjednoczonych iKanadzie około 25 tys. ludzi, na całym świecie zaś 50 tys. Pojedyncze wspólnoty istnieją na wszystkich kontynentach. Kilka synagog jest w Izraelu, w Europie prężnie działa synagoga wBrukseli.Żydzi humanistyczni obchodzą większość świąt żydowskich, nadając im jednak świecki charakter. Konwersja nie wymaga zanurzenia w mykwie, obrzezania, polega jedynie na zaakceptowanej przez grupę deklaracji chęci zostania żydem. Obecnie 41% izraelskich Żydów określa się jakożydzi świeccy. Nie ma to jednak związku z formalną przynależnością do jakiejś organizacji, lecz z szacunkiem dla tradycji żydowskiej przy jednoczesnym braku osobistej wiary i przekonania co do regularnego praktykowania judaizmu. Żydzi ci nie obchodzą regularnie Szabatu, nie modlą się, ale na przykład 81% z nich zasiada do rodzinnegosederu podczas święta Paschy. Niektórzy, chociaż nie chodzą regularnie do synagogi, celebrują tam żydowskie rytuały przejścia, jakbrit mila czybar micwa. Inni organizują prywatnebar micwy o świeckim charakterze. Różnią się oni także w kwestii obrzezania. Większość świeckich Żydów nadal dokonuje tego, w ostatnich latach jednak wzrasta liczba osób porzucających tę praktykę. W ostatnich latach pojawiają się także głosy na temat wprowadzenia w Izraelu tzw.świeckich konwersji. Miałaby się one opierać na egzaminie ze znajomościjęzyka hebrajskiego oraz kultury i historii Żydów, gdyż obecnie osoby, które nie mają matki-Żydówki, aczują się Żydami po ojcu lub dziadkach, żeby zostać oficjalnie uznanymi za Żyda, muszą przejść ortodoksyjną konwersję, chociaż na przykład większość imigrantów z Rosji nie chce praktykować tej odmiany judaizmu[19]. Dawniej elementy judaizmu, nadając im świecki charakter, wykorzystywałBund, który zrzeszał przede wszystkim żydowskich robotników sceptycznych wobec religii. W Polsce współczesnej wykorzystuje jeTSKŻ, który jest organizacją niereligijną i jednocześnie największą organizacją żydowską. Nie ordynuje jednak rabinów i nie przeprowadza konwersji w przeciwieństwie dosynagog humanistycznych. Do przedstawicieli judaizmu świeckiego zalicza się takżeAlberta Einsteina, który studiował tradycję żydowską, określał się jako „Żyd”, jednocześnie przecząc tradycyjnej wizji Boga.Zygmunt Freud, który nie wierzył w Boga, określał się jako „Żyd”, a swojemu koledze radził, żepowinien wychować swego syna w judaizmie, gdyż gdyby tego nie zrobił, to pozbawiłby go ogromnego bogactwa tradycji żydowskiej. Żydzi świeccy za jednego ze swoich prekursorów uważają takżeBarucha Spinozę, któregopanteizm jest czasem uznawany zaformę ateizmu.
Judaizm mesjanistyczny (judeochrześcijaństwo) nie jest uznawany przez pozostałe odłamy judaizmu (z wyjątkiem, przynajmniej w pewnym stopniu, judaizmu rekonstruktywistycznego).Jego członkowie wykazują swoje żydowskie pochodzenie i wiarę w Boga opisanego w Tanach, „Boga Abrahama, Izaaka i Jakuba” - ale przy tym uważająJezusa (Jeszuę) z Nazaretu za rzeczywistego Mesjasza Izraela, a siebie za spadkobierców starożytnychjudeochrześcijan. Żydzi mesjanistyczni łączą stosowanie żydowskiego Prawa, nauk i tradycji oraz tożsamość żydowską z nauczaniemKsiąg Nowego Przymierza (Nowego Testamentu). Ruch dzieli się na wiele grup (największa z nich –Jews for Jesus) i jest bardziej popularny w USA (liczy prawdopodobnie kilkaset tysięcy członków), zwłaszcza wśród małżeństw mieszanych. Kilkutysięczna społeczność istnieje w Kijowie, zrzeszana przezKijowską Żydowską Mesjańską Wspólnotę.Żydzi mesjaniczni typowo reprezentują pobożność protestancką nurtu ewangelicznego (ewangelikalnego). Pomysł utworzenia oddzielnego rytu judeochrześcijańskiego miało też kilku księży katolickich, np.karmelitaDaniel Rufeisen, który walczył z władzami Izraela o uznanie go za Żyda.
Znanymi przedstawicielami tego nurtu sąJosef Baruch Szulam, Asher Intrater, David Stern, Borys Grisenko (pastor ukraińskiej wspólnoty KEMO) a w PolsceKazimierz Barczuk.
Kolejną grupą w judaizmie sąFelaszowie (Falaszowie, Felasza), którzy sami wolą o sobie mówićBeta Izrael. Są to Żydzi etiopscy, którzy mają nieco inny kanon pism, zwyczaje, a w liturgii stosująjęzyk gyyz.
Dawniej religioznawcy do judaizmu zaliczali równieżKaraimów jako wyznawcówjudaizmu karaickiego. Karaimizm powstał w 767 r. n.e. na skutek działalności rabina Anana ben Dawida. Karaimi odrzucająTalmud, interpretują Biblię w sposób bardziej rygorystyczny i z powodu zasadniczych różnic utracili więź z pozostałymi odłamami judaizmu i stworzyli własną kulturę. Obecnie wierzenia Karaimów nie są nazywane judaizmem karaickim tylko uznawane za oddzielną religię:karaimizm.
Prawo żydowskie (halacha) reguluje życie wyznawcy judaizmu tak szczegółowo, że trudno oddzielić wyznawanie religii od zajęć doczesnych. Jego podstawą jest Pięcioksiąg mojżeszowy (Tora), zinterpretowany w części halachicznejTalmudu. Talmud dzieli halachę na 613 przykazań (micwot): 248 nakazów i 365 zakazów.Halacha była wykładana w ogromnej literaturze kazuistycznej, w której do komentarzy dodawano następne komentarze. Za najpełniejszą powszechnie uznawaną kodyfikację uważa sięSzulchan Aruch sefardyjskiego rabina Józefa Karo z XVI wieku, w wersji uzupełnionej dla Aszkenazyjczyków przez Mojżesza Isserlesa. Niższego rzędu wskazówkami są responsy cieszących się autorytetem rabinów, którzy jednak często wydając odmienne orzeczenia powodowali zajadłe spory.
W 8 dniu po narodzinach chłopiec powinien byćobrzezany. W ceremonii uczestniczą:mohel (dokonujący operacji),sandak (osoba trzymająca dziecko), rodzice, zaproszeni goście oraz prorok Eliasz, dla którego stoi specjalny fotel. Po operacjimohel oznajmia: „Imię jego w Izraelu będzie X, syn Y”. W pierwszy piątek po narodzeniu rodzice winni wydać uroczysty posiłek (Szalom Zachar). Za synów pierworodnych powinien być złożony okup. Matka dziecka jest nieczysta rytualnie przez 7 dni po urodzeniu chłopca, a przez 14 po urodzeniu dziewczynki. Niektórzy rabinireformowani i większość rabinówhumanistycznych zamiast brit milah przeprowadzająbrit shalom, czyli rytuał powitania bez obrzezania, polegający na samym nadaniu imienia dziecku, zarówno płci męskiej, jak i żeńskiej.
Dziewczynkę od 12 roku życia, a chłopca od 13 uważa się za dorosłych, tzn. nałożony jest na nich obowiązek przestrzegania halachy. W odniesieniu do chłopców zewnętrznym wyrazem tego faktu jest uroczystość zwanabar micwą, w czasie której młody żyd ma obowiązek wyrecytować w synagodze przypadający na dany tydzień fragment Tory, a często też wygłasza przygotowany uprzedniodrasz (komentarz); środowiska związane z postępowymi nurtami judaizmu obchodzą także żeński odpowiednikbar micwy –bat micwę – analogiczny obrzęd, związany z wejściem dziewczynki w okres dorosłości.
W ciągu dnia Żyd powinien odmówić trzy razy modlitwy:szacharit rano,minchę po południu imaariw wieczorem. Głównym składnikiem modłów są błogosławieństwaSzemone Esre, które należy odmawiać stojąc twarzą doJerozolimy orazSzema Jisrael („Słuchaj, Izraelu, Pan jest naszym Bogiem – Panem jedynym”). W skład modłów wchodzą także fragmenty biblijne. Pory odmawiania modlitw, choć ściśle określone halachicznie, nie zawsze są przestrzegane przezchasydów, którzy uważają, że modlitwa powinna wynikać z przeżyć duchowych.
Halacha ogranicza kontakty między osobami różnej płci: zakazuje mężczyznom zwracać uwagę na urodę kobiet, wąchać ich perfumy, słuchać ich śpiewu. Zakazane jest przebywanie dwóch osób różnej płci w zamkniętym pokoju (jichud), z wyjątkiem męża z żoną, rodzica z własnym dzieckiem, osoby dorosłej z dziewczynką do 3 roku życia lub chłopcem do 9 roku życia. Zakazane są takżemasturbacja i stosunkihomoseksualne pomiędzy mężczyznami.
Halacha nakazuje oddawanie czci osobom, które ukończyły 70 lat, a także swoim rodzicom. Nie wolno sprzeciwiać się im, zwracać po imieniu, zawstydzać ich i tracić panowania nad sobą w ich obecności. Dzieci mają obowiązek karmić i ubierać swoich rodziców, wstawać z miejsca, gdy wchodzą i wyrażać się o nich z szacunkiem.
Ogromna liczba przepisów prawa żydowskiego dotyczy spożywania pokarmów. Ponieważ jest to czynność religijna, posilanie się powinno zacząć się i zakończyć stosowną modlitwą. Żywność dozwolona do spożycia jest określana jakokoszerna (kaszer). Natomiast nieczyste,trefne pożywienie obejmuje: mięsozwierząt parzystokopytnych (wielbłądy) lub nieprzeżuwających (świnie), stworzeń wodnych nieposiadających płetw i łusek (kraby,raki,węgorze),owadów (z wyjątkiem niektórych latających, np.szarańczy) irobaków, większościptaków, a także mleka i jaj pochodzących od takich zwierząt; owoców z drzew mających nie więcej niż trzy lata. Nie wolno jeść mięsa zwierząt, które nie zostały zabite w sposób rytualny (szechita) przez wykwalifikowanego rzezaka (czyliszojcheta), albo które padły i których wnętrzności nie zostały skrupulatnie sprawdzone. Takżewarzywa iowoce powinny być sprawdzone. Przepisy te mogą być w pełni stosowane tylko w bardzo zamkniętych społecznościach, np. teoretycznie Żyd powinien być obecny przy dojeniu, aby wykluczyć dolewanie mleka od niekoszernych zwierząt. Z innych przepisów: nie wolno spożywać mięsa razem z mlekiem (ortodoksyjni Żydzi mają zatem dwa komplety garnków, naczyń stołowych, sztućców i zmywarek), a między spożyciem potrawy mięsnej i mlecznej winien minąć stosowny czas. Zabrania się wysiewania na jednym polu dwóch rodzajów ziarna i używania odzieży z dwóch rodzajów włókna.
Obowiązek święceniasoboty (szabat) wynika zDziesięciu Przykazań. Judaizm uważa go za specjalny dar Boga dla narodu żydowskiego. W tym dniu każdy żyd dostaje od Boga drugą duszę. Szabat zaczyna się w piątek wieczorem (gdyż religijna sobota rozpoczyna się ze zmierzchem) zapaleniem dwóch świec przez panią domu i odmówieniem przez pana domu błogosławieństwakidusz nad czarą wina. W trakcie szabatu żydowska rodzina spożywa dwa posiłki świąteczne: w wieczór piątkowy oraz w sobotnie południe, w trakcie których śpiewa się hymny szabatowe. Kiedy szabat mija, po nabożeństwie wieczornym obchodzi się ceremonięhawdali, czyli „rozdzielenia”. W trakcie szabatu nie wolno wykonywać codziennych prac, a spis zajęć zabronionych jest bardzo obszerny: obejmuje zakaz podróżowania oraz zapalania ognia (np. papierosów, świec, kominka i kuchenki gazowej), a także używania urządzeń elektrycznych (np. telefonów, żarówek, komputerów, wind, dzwonków elektrycznych). Zakaz zapalania ognia spowodował powstanie specjalnych przepisów kulinarnych, w których dania (np. czulent) dogotowują się przez całą noc i podawane są w sobotę na obiad. Obecnie wIzraelu w budynkach użyteczności publicznej znajdują się windy, które w okresie szabatu automatycznie zatrzymują się na każdym piętrze – dzięki temu nie trzeba naciskać przycisków – czyli powodować swoim działaniem zamknięcia obwodu elektrycznego.
Centrum życia tej wspólnoty jestsynagoga. Synagogi ortodoksyjne mają bardzo różnorodny wygląd, ale pewne cechy wspólne. Panuje zasada segregacji płci (mechica), co w praktyce oznacza, że parter jest zarezerwowany dla mężczyzn, a galeria na piętrze (babiniec) dla kobiet. W centrum znajduje się podium –bima, a na ścianie zorientowanej w kierunku Jerozolimy –arka ze zwojami Tory.
Osoba na łożu śmierci powinna wyznać swoje grzechy[20]. Dokuczanie takiej osobie, denerwowanie jej uważane jest za równe z morderstwem. Istnieje obowiązek czuwania przy konającym. Widząc oznaki śmierci obecni rozdzierają szaty i wołają: „Bądź błogosławiony Sędzio pełen prawdy”. Po śmierci wodę w tym pokoju wylewa się jako skażoną przez anioła śmierci. Pogrzebem (tahara) zajmuje się bractwo zwanechewra kadisza. Zmarły powinien spocząć na cmentarzu żydowskim w jak najkrótszym czasie, a ekshumacja jest zabroniona. Krewni zmarłego mają obowiązek obchodzenia żałoby (sziwa), stopniowo łagodzonej. Przez pierwsze 7 dni żałobnik nie może golić się, myć się, opuszczać domu, pracować, studiować Tory i słuchać muzyki; następnie przez pewien czas nie powinien jeść mięsa, pić wina ani zakładać nowej odzieży.Kadisz jest modlitwą aramejską, która nie jest modlitwą za zmarłych, jak się błędnie sądzi, ale prośbą o pokój i dobre życie.
źródeł. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się wdyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon{{Dopracować}} z tej sekcji.
Judaizm dopuszcza także konwersję dla wszystkich ludzi, niezależnie od pochodzenia i rasy, dlatego za Żydów uważa się także konwertytów i potomków dawnych konwertytów niezależnie od ich przynależności do danej grupy etnicznej. Przyjmuje się, że nie-Żyd sam powinien zgłosić taką chęć do rabina. Różne odłamy judaizmu mają różne zasady konwersji. Judaizm ortodoksyjny i konserwatywny wymaga od konwertytów płci męskiejobrzezania, podczas gdy w judaizmie reformowanym zależy to od rabina. Większość reformowanych rabinów w USA nie wymaga obrzezania, podczas gdy w Europie większość, chociaż nie wszyscy, wymaga tego. Wyjątek od tej reguły stanowią jedynie przeciwwskazania medyczne, jakhemofilia. Wjudaizmie reformowanym, obrzezanie traktuje się jako zalecenie, a nie jako obowiązek, jeśli kandydat uzna, że może być Żydem bez obrzezania.Judaizm humanistyczny jako odrzucający siły nadprzyrodzone nie wymaga tego. Jest ono uważane za tak ważne, gdyż zgodnie z Biblią obrzezaniu poddawali się także dorośli mężczyźni, gdy stawali się Żydami. Odcina się całość lub przynajmniej 2/3napletka. Aby obrzezanie było koszerne, musi go dokonaćmohel albo żydowski chirurg w obecności rabina. Przygotowania do konwersji trwają zwykle kilka lat w judaizmie ortodoksyjnym, a rok w judaizmie reformowanym i konserwatywnym. Kandydat musi uczęszczać w tym czasie regularnie na szabaty i święta oraz specjalne zajęcia, podczas których zapoznaje się z judaizmem, oraz na zajęcia zjęzyka hebrajskiego, tak by mógł chociaż czytać w tym języku. Kandydat znajduje się pod opieką jednego rabina, a konwersję kończą zanurzenie wmykwie, obrzezanie dla mężczyzn oraz egzamin przed trzema rabinami, którzy zadają pytania o to, jak powinien wyglądać żydowski dom, z jakiego powodu obchodzi się poszczególne święta itd. Konwertyci na judaizm są uważani za takich samych Żydów jak inni, aTalmud zakazuje uważania takich osób za gorszych Żydów. Jedynie w judaizmie ortodoksyjnym nie mogą oni na przykład poślubić Żydówki z rodu Cohenów. Konwertyci objęci są prawem powrotu do Izraela (Alija). Konwersje reformowane są uznawane w większości przypadków przez rabinów reformowanych i konserwatywnych, nie są zaś uznawane przez rabinów ortodoksyjnych. Konwersje ortodoksyjne uznawane są przez wszystkie odłamy. Tradycyjnie, za pierwszych konwertytów na judaizm uważa sięAbrahama iSarę, gdyż Żydami stali się dopiero w późnym wieku na skutek przymierza z Bogiem, ich rodzice nie byli zaś jeszcze Żydami. Inną znaną konwertytką byłaMoabitkaRut, prababkakróla Dawida. Obecnie większość konwertytów to osoby, które chcą powrócić do żydowskich korzeni oraz osoby, które chcą poślubić Żyda i dokonują konwersji z uwagi na niechęć rabinów wobec małżeństw mieszanych. Szczególnie jednak w USA jest wiele osób, które judaizm wybrały z przyczyn ideowych mimo braku żydowskich przodków. Ponieważ jednak judaizm dopuszczareinkarnację, niektórzy rabini uważają, że niektóre osoby bez pewności co do posiadania żydowskich przodków, które jednak odczuwają nieracjonalną więź z judaizmem, mogą mieć żydowską duszę, czyli mogły być w poprzednich wcieleniach żydami. Stąd brać się u takich osób może chęć przejścia na judaizm. Takie dusze miałyby się najczęściej reinkarnować u dalekich potomków osób, które porzuciły judaizm, lub u sąsiadów rodzin żydowskich.
Żydzi uważają się za naród wybrany, czyli ten naród, który otrzymał od jedynego Boga prawo. Judaizm uważa jednak, że także nie-Żydzi mogą trafić po śmierci do raju, chociaż Żydom jest łatwiej tam trafić. Warunkiem jest wypełnianieSiedmiu Praw Noego, które zawierają uniwersalne przepisy, do których może stosować się każdy dobry człowiek. Nie-Żydów nie obowiązują więc przepisy religii żydowskiej i nie będą z nich rozliczani po śmierci. Judaizm ultraortodoksyjny nie utrzymuje stosunków z innymi religiami. Żydom ultraortodoksyjnym nie wolno uczestniczyć w żadnych uroczystościach innych religii. Żydzi ortodoksyjni są pod tym względem bardziej liberalni. Judaizm konserwatywny i reformowany stara się zaś prowadzić dialog z innymi religiami, w szczególności z chrześcijaństwem. Chodzi o obalanie stereotypów między wyznawcami tych dwóch religii.
Wyznawców judaizmu odchrześcijan różnią przede wszystkim wizja Boga, sposób zbawienia oraz interpretacja prawa i przymierza mojżeszowego, czego następstwem jest również spór o mesjaństwoJezusa z Nazaretu. Żydzi często postrzegają powstanie chrześcijaństwa nie tylko jako wynik działania Jezusa, ale i byłego faryzeusza,apostoła Pawła[21].
W przeszłości zarzewiem konfliktu między chrześcijanami a żydami byłTalmud i jego postrzeganie przez wyznawców obu religii, który był wielokrotnie potępiany przez papieży i Kościół jako księga heretycka. PapieżGrzegorz IX kazał publicznie spalić egzemplarze tej księgi z powodu treści uznanych przez niego za skrajnie antychrześcijańskie i wymierzone w dobre imię Jezusa z Nazaretu. W czasach późniejszych niektórzy z badaczy chrześcijańskich nadal krytykują Talmud, jednym z nich był ks. drStanisław Trzeciak, który publikował swoje przemyślenia w książce „Talmud o gojach a kwestia żydowska w Polsce[22]”.
Zarówno judaizm, jak i chrześcijaństwo w ten sam sposób odnoszą się do samego podejścia do kultu względem Boga-Absolutu, któremu należy się pierwszeństwo we wszystkim. Różne definiowanie pojęć powoduje jednak trudność w ustaleniu dokładnych stanowisk zarówno judaizmu względem chrześcijaństwa (czy też różnych jego pomniejszych grup), jak i chrześcijaństwa względem judaizmu – w ujęciu pewnych niuansów.
Postrzeganie Boga w judaizmie nie może mieć charakteruantropomorficznego i porównując do innych definiowanych koncepcji należy często posłużyć się metaforą, a nie rozumieniem dosłownym.
Judaizm postrzega Boga jako jedyny i niepodzielny Absolut. Z kolei prawie całechrześcijaństwo rozumie jako jedynego Boga trójosobowego –trynitarianie.
Prawdopodobnie z powodu niezrozumienia poglądów trynitarian, tj. istoty Absolutu, chrześcijanie w judaizmie postrzegani są jako czciciele dwóch (lub więcej) bogów: prawdziwegoJahwe i fałszywegoJezusa. Żydzi zazwyczaj nie definiując Boga jako jednoosobowego, lecz jedynego w kontekście chrześcijaństwa niejednoznacznie odpowiadają na takie zdefiniowanie Absolutu[23].
Centralną płaszczyzną zarówno podobieństw, jak i różnic z chrześcijaństwem jest postać Jezusa. Z jednej strony jest on postrzegany przez judaizm jako osoba trzymająca się niemal ściśle nauk judaizmu rabinicznego (na którego nurcie wyrosły obecne nauki) i których nauk nakazuje się trzymać. Z drugiej strony pewne słowa, czyny i postawy Jezusa są odbierane jako jednoznacznie bluźniercze i bałwochwalcze.
Modlitwy i należna cześć w judaizmie kierowane są wyłącznie do Boga, w tym znaczeniu można przyjąć, że chrześcijanie spełniają takie podejście, gdyż nawet modlitwa za wstawiennictwem świętych, jest modlitwą kierowaną wyłącznie do Boga. Niemniej różne definiowanie tych pojęć w zależności od wspólnoty może powodować różną ocenę spójności z naukami judaizmu.
Wyznawcy judaizmu uważają, iż prawo nadaneMojżeszowi na górzeSynaj było ostatecznym wyrazem woli Bożej, przez co jest ono wieczne i niezmienne. Z kolei chrześcijanie twierdzą, iż Prawo Mojżeszowe było tymczasowym rozwiązaniem, które miało obowiązywać aż do nadejściaChrystusa i w nim wypełnione.
Nie oznacza to jednak, iż chrześcijanie odrzucają przepisy Tory, lecz część z nich uważają za obrazowe lub obowiązujące w sensie duchowym. Dla przykładu, składanie ofiar w świątyni miało symbolizować ofiarę Chrystusa, przez co jego śmierć jest ucieleśnieniem i końcem tych ofiar. Podobnie rzecz ma się z Paschą. Zakaz spożywania nieczystych zwierząt był jedynie obrazem duchowej rzeczywistości i chrześcijanie interpretują go jako zakaz kontaktu ze wszystkim co jest demoniczne. Nakaz uśmiercania grzeszników był jedynie wyrazem ostatecznych standardów Bożej świętości i sprawiedliwości oraz wiecznego sądu, który czeka niepokutującego grzesznika. Za aktualne uznaje się jednak większość przepisów o charakterze czysto duchowym, jak np. nakaz miłości Boga i bliźniego czy zakaz bałwochwalstwa, morderstwa itp.
Taką definicję Prawa Mojżeszowego wprowadził samJezus o czym wielokrotnie wspominająEwangelie. Było to prawdopodobnie głównym powodem jego odrzucenia przez kapłanów oraz teologów żydowskich, którzy obstawali przy literalnej i niezmiennej interpretacji Tory. Według judaizmu naukiJezusa są sprzeczne z tym, co nakazałMojżesz, dlatego też nauczyciel zNazaretu uznawany jest przez nich za zwodziciela, bluźniercę i fałszywego proroka.
W judaizmie podstawą zbawienia jest wypełnianie przykazań Bożych (podobnie zresztą jak w przypadku większości religii na świecie). Z koleichrześcijaństwo głosi usprawiedliwienie z wiary wJezusa „niezależnie od uczynków wynikających z Prawa” (Rz 3:28[24]) (przy czym uznaje, różnie rozumianą przez różne wyznania, konieczność pełnienia dobrych uczynków, a przede wszystkim przestrzegania przykazania miłości Boga i bliźniego). Nauczanie to od początku wzbudzało wiele kontrowersji i było opacznie interpretowane – wyznawcy judaizmu i innych religii zarzucali chrześcijanom rozpustę (Rz 3:8).Jezus obiecywał swoim wyznawcom wieczne życie i uniknięcie sądu ostatecznego, gdyż sam miał ponieść karę za grzechy wszystkich (Jn 3:18, 5:24). Nie oznaczało to jednak życia w rozpuście i samowoli, lecz całkowite przebłaganie za uchybienia i upadki tych, którzy szczerze żyją nie dla siebie samych, ale dla Jezusa (2 Kor 5:15;1 Jn 2:1). Odrzucenie prawa mojżeszowego, a przez to rozumiane, że i przykazań Bożych jako podstawy zbawienia, było postrzegane przez większośćŻydów jako herezja najgorsza z możliwych.
Żydzi są w ramach teorii spiskowych posądzani o silne związki zmasonerią. Stąd bierze się funkcjonujące w wielu językach określenie żydomasoneria. Stosunek jednak ortodoksyjnego judaizmu jest negatywny wobec wolnomularstwa. Judaizm reformowany jest obojętny wobec tych organizacji. Błędnie uważa się za organizację masońską żydowską organizacjęB’nai B’rith, gdyż składa się ona z lóż.
↑ABP STANISŁAWA.S.WIELGUSABP STANISŁAWA.S.,STAROŻYTNA I ŚREDNIOWIECZNA FILOZOFIA ŻYDOWSKA, John Paul II Catholic University of Lublin, Faculty of Philosophy, 13 grudnia 2020, s. 311–336,DOI: 10.2307/j.ctv2vzdgtj.15,JSTOR: j.ctv2vzdgtj.15.
↑Chrześcijańska filozofia pierwszych wieków. W: Historia filozofii. Pod redakcją G. F. Aleksandrowa, B. E. Bychowskiego, M.B. Mitina, Pawła Judina. Tłum. z rosyjskiego Aleksander Neyman, Roman Korab-Żebryk, Bogdan Kupis. T. I: Filozofia starożytna i średniowieczna. Warszawa: Książka i Wiedza, 1961, s. 436–457. (pol.).
↑Marcel Simon, Cywilizacja wczesnego chrześcijaństwa, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1981, s. 163-165,ISBN 83-06-00598-8
↑FeliksF.KonecznyFeliksF.,Z rzekomych syntez religijnych, Krzeszowice: Dom Wydawniczy "Ostoja", 2005,ISBN 978-83-60048-95-5 [dostęp 2024-03-03]. Brak numerów stron w książce
