Jordania (arab.الأردن,trb.Al-Urdunn), pełna nazwa:Haszymidzkie Królestwo Jordanii[3] (arab.المملكة الأردنية الهاشمية, trans.Al-Mamlaka al-Urdunnijja al-Haszimijja) –państwo położone wAzji, w regionieBliskiego Wschodu, ze stolicą wAmmanie.
Jordania to kraj wyżynny, większość terenu zajmują równiny położone na wys. 700–1000 mn.p.m. Najwyższym wzniesieniem jestDżabal Umm ad-Dami (1854 m n.p.m.) położony w górachDżabal-asz-Szara na południowym zachodzie kraju. Przy zachodniej granicy znajduje się najniższe miejsce –depresjaMorza Martwego 438 mp.p.m.[5] Południowa część kraju topółpustynie noszące nazwyMoab iIdumea, na wschodzie rozciąga siępustyniaHarra z dominującymi rozległymi pokrywami czarnychlaw wulkanicznych. Jedynie północno-zachodnia część kraju posiada warunki naturalne sprzyjające rozwojowi osadnictwa umożliwiające prowadzenie upraw bez sztucznego nawadniania. Przeważaklimat zwrotnikowy-kontynentalny suchy. Wyjątkiem są północno-zachodnie krańce, gdzie klimat jest umiarkowany kontynentalny. Sieć rzeczną reprezentujeJordan i jego główne dopływy. Spotyka się równieżrzeki okresowe. Niedobór wody to jeden z głównych problemów kraju – jedynym większym słodkowodnym akwenem jest sztuczny zbiornikKing Talal na rzeceAz-Zarka. Świat flory i fauny jest dosyć ubogi. Roślinność tworzą m.in. suche kolczaste krzewy, bylice, jaśminy,platany. Sporadycznie na pn.-zach. spotyka się lasy zsosną alepską idębem. Faunę reprezentują gatunki pustynne i stepowe. Większe ssaki tooryksy arabskie,szakale złociste,gazele ikarakale (rysie stepowe).
Pierwsze państwa na terenie dzisiejszej Jordanii pojawiły się co najmniej wXIII wieku p.n.e. Zamieszkiwały je semickie plemionaAmmonitów,Edomitów iMoabitów WX wieku p.n.e. ziemie te podbiłokrólestwo izraelskie. Następnie wchodziły one w składimperium asyryjskiego,Babilonii,Persji,imperium Seleucydów. Na południu kraju istniało od VI w. p.n.e. państwoNabatejczyków, które podbite przez Rzymian w II w n.e., podobnie jak cała Jordania, przez krótki czas należało doPalmyry. Po podziale cesarstwa rzymskiego kraj stał się częściąBizancjum. Od V wieku w Jordanii żyli chrześcijańscy Arabowie –Ghassanidzi, którzy byli sojusznikami Bizancjum. W drugiej połowie lat 30. VII wieku dzisiejszą Jordanię podbili Arabowie i stała się ona częścią muzułmańskiegokalifatu. W roku 1099 weszła na kilkadziesiąt lat w składKrólestwa Jerozolimy. Później była w rękach egipskichmameluków. W latach 1517–1918 terenami tymi rządziliOsmanowie.
W 1921 rokuWielka Brytania, która zdołała uzyskać odLigi Narodówmandat nad tym terytorium, stworzyła na wschód od rzekiJordanemiratTransjordanii. W 1945 Transjordania przystąpiła doLigi Arabskiej. 25 maja 1946 Emirat Transjordanii formalnie uzyskał od Wielkiej Brytanii pełną niezależność i ogłosił niepodległość jako Królestwo Transjordanii. Jordania stała się królestwem rządzonym przezAbd Allaha ibn Husajna. Dwa lata później w reakcji na utworzenieIzraela wojska jordańskie zaatakowały nowo powstałe państwo i zajęłyZachodni Brzeg (Cisjordanię) orazStare Miasto w Jerozolimie. Po zajęciuZachodniego Brzegu iWschodniej Jerozolimy Abdullah usiłował zdusić wszelkie ślady tożsamości narodowej palestyńskich Arabów. W odpowiedzi na to 8 września 1948 Liga Arabska prowadzona przez Egipt ogłosiła utworzenie wStrefie Gazy rządu Całej Palestyny[6]. W 1949 roku podpisano zawieszenie broni, które de facto oznaczało porażkę Jordanii, gdyż było dla niej mniej korzystnie niż wcześniejsze ustalenia ONZ. W 1950 ogłoszono utworzenie Jordańskiego Królestwa Haszymidzkiego, do którego włączono nowo zdobyte ziemie palestyńskie czego nie uznały inne państwa arabskie. W tym czasie znacznie wzrosły wpływy palestyńskie. Palestyńczycy w chwili ogłoszenia utworzenia królestwa stanowili aż 2/3 całej ludności Jordanii. Lepiej wykształceni i zorganizowani Palestyńczycy nie byli chętni do uznania zwierzchnictwamonarchii haszymickiej. Popularne wśród nich były ideepanarabskie a król Abd Allah postrzegany był przez Palestyńczyków jako jeden ze sprawców klęski Arabów w walce z Izraelem[7]. W latach 50. XX wieku wśród palestyńskich uchodźców w Jordanii ukształtowały się organizacje niepodległościowe:Al-Fatah (Palestyński Ruch Wyzwolenia Narodowego) i Ruch Arabskich Nacjonalistów[8] który przekształcił się wLudowy Front Wyzwolenia Palestyny[9]. Od początku przynależności Zachodniego Brzegu do Jordanii Palestyńczycy tworzyli zbrojne oddziały, które następnie dokonywały na terytorium Izraela aktówdywersji, atakowały pojazdy, posterunki wojskowe lubkibuce. Skutki działań militarnych Palestyńczyków były znikome[10]. Czyniąc starania o konsolidację społeczeństwa i ukształtowanie jednego narodu jordańskiego, jordański monarcha nie brał pod uwagę odrębnej tożsamości Palestyńczyków i dążył do asymilacji mieszkańców Zachodniego Brzegu a państwo faworyzowało rdzennych Jordańczyków w dostępie do stanowisk publicznych[11]. Polityka ta doprowadziła do zamachu na króla w roku 1951; Abd Allah został zamordowany przez Palestyńczyka Mustafę Szukriego Aszu[12].
Władzę po Abd Allahu przejął jego synTalal, chory na schizofrenię. W związku z tym w 1953 władzę objął jego synHusajn ibn Talal[13]. W latach 1956–1958 doszło do konfliktu politycznego z Wielką Brytanią i z Jordanii wydalono oficerów brytyjskich. W 1958 roku utworzono krótkotrwały twór o nazwieFederacja Arabska. Federacja utworzona została 14 lutego 1958 roku jako unia królestw haszymidzkich, mająca być przeciwwagą dla utworzonej dwa tygodnie wcześniej z połączeniaEgiptu iSyriiZjednoczonej Republiki Arabskiej. Głową federacji został król IrakuFajsal II. Zacieśnienie federacji uniemożliwił przewrót wojskowy w Iraku 14 lipca, w wyniku którego obalono monarchię i proklamowano republikę. Oficjalnie rozwiązano ją 2 sierpnia 1958 roku, a Jordania ponownie stała się odrębnym krajem. Król Jordanii deklarował wrogość wobec Izraela i sympatię dla tych państw arabskich, które określały się jako antyamerykańskie. Równocześnie utrzymywał w mocy sojusz z USA iWielką Brytanią. Ten dwuznaczny kurs miał zapewnić przetrwanie wciąż niepewnej monarchii haszymickiej[14]. W lutym 1960 Husajn nadał wszystkim Palestyńczykom obywatelstwo Jordanii, zakazując równocześnie manifestowania różnic między Palestyńczykami a Jordańczykami[15].
Do 1967 król Husajn rywalizował o wpływy na ruch palestyński z prezydentem EgiptuGamalem Abdel Naserem, który był wówczas bardziej popularny wśród Palestyńczyków niż jakikolwiek polityk palestyński. Palestyńczycy wierzyli w antyizraelską retorykę prezydenta Egiptu i jego zapewnienia o możliwości stworzenia „niepodległej Palestyny”. W rzeczywistości Abdel Naser zwiększył w 1963 zainteresowanie sprawą palestyńską. Media egipskie zaprzestały atakowania jordańskiej monarchii – w zamian za to król Husajn zgodził się, by na terytorium jego kraju ukształtował się niezależny ruch palestyński. Rezultatem tych uzgodnień było utworzenieOrganizacji Wyzwolenia Palestyny, której bazą wypadową uczyniono Jordanię. Zastrzeżono również, że w razie konfliktów między władzami jordańskimi a formacjami palestyńskimi mediatorem będzie Egipt, co faktycznie dawało mu możliwość ingerowania w sprawy wewnętrzne Jordanii. Początkowo jednak współpraca OWP z królem Husajnem układała się pomyślnie, a monarcha zaczął być akceptowany przez Palestyńczyków[16].
Z czasem OWP wysuwała pod adresem króla Husajna coraz dalej idące postulaty, co powodowało rozłam w ich wzajemnych relacjach. W lutym 1965 Husajn mianował premieremWasfiego at-Talla, przeciwnikanaseryzmu, usuwając z tego stanowiska sympatyzującego z EgiptemBahdżata at-Talhuniego. At-Tall odrzucił kolejne żądania OWP. Egipska mediacja nie przyniosła efektów a stosunki egipsko-jordańskie uległy pogorszeniu, stosunki między OWP a królem nadal się pogarszały, a sympatie Palestyńczyków w tym sporze były po stronie ich organizacji. Na załamywanie się dobrych relacji między organizacją a państwem jordańskim miały również wpływ antyizraelskie działania zbrojne Palestyńczyków, które pociągały za sobą izraelskie ataki odwetowe.W takich okolicznościach 13 listopada 1966 wojska izraelskie weszły do wsiAs-Samu na Zachodnim Brzegu, zabijając znaczną liczbę cywilów oraz kilkunastu żołnierzy jordańskich. Władze Jordanii zaczęły obawiać się, że Izrael może wkroczyć na cały Zachodni Brzeg; Jordania nie byłaby w stanie obronić tego terytorium. Po wydarzeniach w As-Samu w miastach Zachodniego Brzegu ponownie wybuchły antyrządowe zamieszki, których palestyńscy uczestnicy żądali, by władzę w tym regionie oddać przedstawicielom OWP. Bardziej radykalni żądali nawet, by Husajn abdykował. Wystąpienia zostały stłumione, a w lutym 1967 Jordania i Egipt przestały utrzymywać stosunki dyplomatyczne.Wiosną 1967 Husajn dokonał jednak kolejnego zwrotu w polityce zagranicznej. 21 maja zaproponował Abdel Naserowi zawarcie sojuszu, a 30 maja podpisał w Kairze „Porozumienie o wspólnej obronie”, które nie tylko zapowiadało wspólną walkę obu państw z Izraelem, ale także podporządkowywało siły jordańskie egipskiemu dowództwu. Król zamierzał w ten sposób odzyskać popularność wśród Palestyńczyków (którzy oczekiwali nowej wojny z Izraelem z nadzieją i optymizmem), a także przeciwdziałać spodziewanej inwazji izraelskiej na Zachodni Brzeg[17].Wojna sześciodniowa (5–10 czerwca 1967) zakończyła się całkowitą klęską Arabów. Siły jordańskie zostały rozbite, a Zachodni Brzeg 8 czerwca opanowany przez przeciwników[18]. Z zajętych przez Izrael terenów uciekło do Jordanii kolejne 400 tysięcyPalestyńczyków (w 1949 przybyło tu ok. 400 tys. ludzi z terenów zajętych przez Izrael).
Przegrana Jordanii w wojnie sześciodniowej doprowadziła do dalszej radykalizacji palestyńskich grup niepodległościowych. OWP coraz bardziej zaczęła akcentować swoją władzę wśród Palestyńczyków, która zaczęła tworzyć „państwo w państwie”. Równocześnie swoje wpływy wśród Palestyńczyków starały się na mniejszą skalę budowaćIrak iSyria, a z ich inspiracji powstały kolejne ugrupowania polityczno-wojskowe, odpowiednio „Arabski Front Wyzwolenia” orazAs-Sa’ika[19].Celem Jordanii po wojnie sześciodniowej było odzyskanie Zachodniego Brzegu (państwo nie uznało faktycznej utraty tego terytorium), toteż organizacjom palestyńskimi ponownie pozwolono na aktywną działalność, w tym na utworzenie obozów w dolinie Jordanu i wznowienie antyizraelskich akcji zbrojnych[20]. Przebieg wojny sześciodniowej sprawił jednak, że działacze palestyńscy doszli do przekonania, że powstanie „niepodległej Palestyny” będzie możliwe jedynie drogą „wojny ludowej” – samodzielnych działańpartyzanckich. Zamierzali prowadzić w pełni niezależne działania zbrojne mimo faktu, że ich organizacje były zależne od ich materialnego wsparcia[21]. Dopuścili także możliwość atakowania krajów, które ich gościły, jeśli uznali to za korzystne dla własnych celów.Do końca 1967 i w 1968 Palestyńczycy, atakując Izrael, nadal jednak współpracowali z wojskami jordańskimi. 21 marca 1968 jordańska artyleria uratowała od rozbicia główny obóz Al-Fatah wAl-Karamie, co palestyńska propaganda ukazywała następnie jako zwycięskąbitwę, w której główną rolę przypisano partyzantom - to oni rzekomo mieli przyjść z pomocą nieudolnie walczącym Jordańczykom. W ciągu kolejnych miesięcy zbrojne formacje palestyńskie przyciągnęły kilkanaście tysięcy ochotników[22].
Palestyńskie organizacje, uzyskujące bezpośrednią pomoc zZSRR, zaczęły ulegać coraz większejradykalizacji w duchu lewicowym. Ich przywódcy doszli również do przekonania, że monarchia jordańska jest słaba i może zostać łatwo obalona. Niektórzy, jak George Habasz, twierdzili wprost, że walka z Haszymitami jest obowiązkiem Palestyńczyków tak samo, jak dążenie do zniszczenia Izraela.W listopadzie 1968 doszło do pierwszych starć między oddziałami armii jordańskiej a formacjami palestyńskimi. Napięcia jordańsko-palestyńskie podsycała Syria, rządzonaod 1963 przezarabskich nacjonalistów. Król Husajn początkowo starał się uniknąć wojny domowej. Nadal sądził, że sojusz z Egiptem i Syrią, a także wspieranie formacji palestyńskich pomoże wygraćnową wojnę z Izraelem i zdobyć Zachodni Brzeg. Miał również na uwadze fakt, że wojsko jordańskie musiało dopiero zostać odtworzone po wojnie sześciodniowej. Dlatego w 1969de facto pogodził się z opanowaniem przez organizacje palestyńskie obozów dla uchodźców na przedmieściachAmmanu i ich wzmożoną aktywnością na północy kraju. Ostatecznie uznał jednak, że działalność Palestyńczyków przynosi Jordanii większe straty niż korzyści. Latem 1970 palestyńskie formacje ponownie dopuszczały się ataków na urzędników państwowych i jordańską policję, anarchizując sytuację w największych miastach kraju[23].
26 lipca 1970 roku Jordania zgodziła się na drugi plan pokojowyWilliama Rogersa, który zakładał trzymiesięczny rozejm izraelsko-arabski, a także wycofanie się przez Izrael z ziem zajętych w toku wojny sześciodniowej. Takie rozwiązanie całkowicie satysfakcjonowało Husajna, natomiast było nie do przyjęcia dla organizacji palestyńskich. Bojówki palestyńskie w sierpniu 1970 ponownie zorganizowały serię zamachów na jordańskich urzędników, starając się całkowicie opanować sytuację w miastach. 1 września 1970 w Ammanie ostrzelany został konwój samochodów, w którym poruszał się król (nie wiadomo jednak, czy był to zaplanowany zamach). Wydarzenie to ostatecznie przekonało Husajna, że palestyńskie formacje działają na szkodę Jordanii i muszą zostać z niej usunięte. 6 września 1970 członkowie Ludowego Frontu Wyzwolenia Palestyny dokonali porwania czterech samolotów wEuropie i jednego wBahrajnie (kolejne porwanie zostało udaremnione), a trzy z nich skierowali na pustynne lotnisko Dawson’s Field na terenie Jordanii. Większość pasażerów została uwolniona, jednak 54 z nich Palestyńczycy zatrzymali w Ammanie, zaś puste samoloty wysadzili w powietrze. Akt ten miał być demonstracją siły Palestyńczyków i słabości Jordanii. Również na początku września 1970 wizytę w Jordanii odbyli przywódcy As-Sa’iki, zapewniając, że OWP może liczyć na pomoc syryjską. Jedenaście dni po porwaniu samolotów palestyńscy działacze ogłosili w Irbidzie powstanie rządu ludowego[23]. Przywódcy LFWP obwieścili, że „na terenie północnej Jordanii powstało wyzwolone terytorium palestyńskie”[19].
Król Husajn nakazał armii jordańskiej uderzenie na obozy dla uchodźców pod Ammanem, a 16 września ogłosił powstanie rządu wojskowego zMuhammadem Dawudem al-Abbasim na czele. Walki w obozach przeciągnęły się dłużej, niż zakładał król, trwały bowiem jedenaście dni, jednak zgodnie z jego oczekiwaniami zakończyły się całkowitym sukcesem sił rządowych. OWP twierdziła następnie, że w walkach poległo 3,5 tys. Palestyńczyków. Stolica znalazła się pod kontrolą sił jordańskich. W czasie wojny domowej Palestyńczykom udzieliła pomocy Syria, wysyłając im znaczną ilość broni. Celem tej pomocy nie było jednak obalanie monarchii jordańskiej, ale utworzenie przy granicy niewielkiego terytorium palestyńskiego, co mogłoby być punktem wyjścia do rozmów z Husajnem. 20 września 1970 dwieście czołgów syryjskich, oficjalnie obsługiwanych przez bojowników OWP, przekroczyło granicę syryjsko-jordańską, pomagając Palestyńczykom ponownie opanowaćIrbid iAdżlun[24].Husajn po odparciu ataku z Syrii, polecił armii jordańskiej zlikwidować pozostałe jeszcze palestyńskie obozy zbrojne. Palestyńczycy nie mogli już liczyć na pomoc syryjską, gdyż w grudniu 1970 w Syrii doszło do zamachu stanu, po którym władzę w kraju objęły kręgi niechętne kontynuowania sporu z Jordanią[25]. Syria przyjęła jedynie resztki rozbitych oddziałów palestyńskich a inni ocaleli bojówkarze palestyńscy znaleźli schronienie wLibanie. W odpowiedzi na zniszczenie palestyńskich oddziałów granice z Jordanią zamknęły Syria i Irak, zaśAlgieria zawiesiła stosunki dyplomatyczne z Jordanią[26].
Wwojnie arabsko-izraelskiej w 1973 roku Jordania w zasadzie nie uczestniczyła, poza jedną brygadą walczącą na terytoriumSyrii. Z własnego terytorium Izraela nie atakowano. Po wybuchupierwszej intifady król Jordanii zrzekł się w 1988 roku Zachodniego Brzegu na rzecz Palestyńczyków. W następnym roku król zgodził się na wybory parlamentarne i pozwolił na stopniową liberalizację kraju. W trakciewojny w Zatoce Perskiej Jordania zachowała życzliwą neutralność w stosunku do Iraku, co pogorszyło jej stosunki z Zachodem i emiratami w Zatoce Perskiej. W 1992 roku powstał opozycyjnyIslamski Front Działań, który choć politycznie związany był zBractwem Muzułmańskim głosił hasła o profilu umiarkowanie islamskim, od czasu powstania, Front stanowi trzon opozycji antyrządowej[27][28]. W 1994 roku zawarłapokój z Izraelem (stan wojny z tym krajem trwał formalnie od 1948 roku). Pięć lat później zmarł król Husajn, a nowym władcą Jordanii został jego synAbd Allah. Nowy król zawarł w 2001 roku Układ o wolnym handlu zUSA oraz w 2002 Układ o stowarzyszeniu z UE i prowadzi politykę przyjazną wobec Zachodu. Od wybuchu wojny wIraku szyici zarzucają Jordanii stałe wspieranie sunnitów irackich. W dalszym ciągu system Jordanii nie jest demokratyczny, a część opozycji bojkotuje wybory ze względu na dyskryminację ludności palestyńskiej stanowiącej trzon opozycji[29][30]. W styczniu 2011 roku doszło doogólnokrajowych protestów. W 2014 roku Jordania włączyła się domiędzynarodowej interwencji przeciwko Państwu Islamskiemu.
Król posiada szeroki zakres władzy wykonawczej i ustawodawczej. Aktualnie urzędującym władcą jestAbd Allah ibn Husajn. Zastąpił on swojego ojcaHusajna, który zmarł w lutym 1999.
Władza ustawodawcza należy do dwuizbowego parlamentu. Wyższą izbą jest 75-osobowy senat którego wszyscy członkowie są mianowani bezpośrednio przez króla. Niższą izbą jest Izba Reprezentantów, w której 150 posłów wybieranych jest w sposób demokratyczny,[29] w systemie proporcjonalnym z ogólnokrajowych list; pozostałych 108 z jednomandatowych okręgów wyborczych. Oprócz tego 15 miejsc zarezerwowanych jest wyłącznie dla kobiet[31].
Jordania posiada system wielopartyjny. Poprawka do konstytucji z lipca 2012 umieściła partie polityczne pod jurysdykcją Ministerstwa Spraw Wewnętrznych oraz zabroniła tworzenia ugrupowań o podłożu religijnym[32].
Ostatnie wybory parlamentarne odbyły się 23 stycznia 2013 roku. Zostały zbojkotowane przez opozycję (m.in.Bractwo Muzułmańskie) która zarzuciła władzy stworzenie ordynacji wyborczej korzystnej dla monarchy[33].
W Jordanii równolegle do sądów cywilnych istnieją sądy szariatu. Najwyższym organem jest Sąd Najwyższy oraz niższe od niego Sądy Apelacyjne. Sądy cywilne mają jurysdykcję w sprawach karnych i cywilnych a sądy szariatu dotyczą wyłącznie statusu osobowego muzułmanów (m.in. ślubów, rozwodów i dziedziczenia).Niewierzący oraz wyznający inną religie niż islam podlegają w tym zakresie osobnym trybunałom. W sprawach dotyczących stron o różnych religiach jurysdykcje sprawują sądy świeckie[35]. W sądach szariatu zeznania dwóch kobiet są równe zeznaniom jednego mężczyzny[36].
Jordania prowadzi pro-zachodnią politykę zagraniczną utrzymując bliskie stosunki zeStanami Zjednoczonymi iWielką Brytanią. Pogorszyły się one przez zachowanie neutralności i utrzymywanie kontaktów zIrakiem podczaspierwszej wojny w Zatoce Perskiej przez Jordanię. Próbowała one je poprawić poprzez udział w procesie pokojowym wpołudniowo-zachodniej Azji i egzekwowaniu sankcji ONZ wobec Iraku. Stosunki między Jordanią a państwami Zatoki Perskiej uległy znacznej poprawie po śmierci królaHusajna w 1999 roku.
Wojska jordańskie w 2014 roku liczyły 110,7 tys. żołnierzy zawodowych oraz 65 tys. rezerwistów. Według rankinguGlobal Firepower (2014) jordańskie siły zbrojne stanowią 67. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 1,5 mld dolarów (USD)[39].
Oficjalną walutą Jordanii jestdinar jordański (JOD). Jest on powiązany z dolarem amerykańskimsztywnym kursem walutowym, który odpowiada 1$ = 0,709 JOD, czyli 1 JOD = 1,41044$[41].
Jordania została sklasyfikowana przezBank Światowy jako kraj o średnio-wysokim dochodzie[42]. Około 13% ludności żyje za mniej niż 3USD dziennie[43].
Jordania posiada bogate złożafosforytów eksploatowane w okolicach Al-Hasa i Ar-Rusajfa. Poza fosforytami wydobywa się sole potasowe, ropę naftową oraz rudy żelaza, miedzi imanganu. Dzięki temu rozwinęły się zakłady przetwórstwa ropy naftowej, hutnictwo żelaza, stali i metali nieżelaznych. Widoczny jest także rozwój przemysłu włókienniczego, odzieżowego i przetwórstwa spożywczego.
Rozwój rolnictwa jest w znacznym stopniu ograniczony, gdyż zaledwie 4,5% ziemi nadaje się pod uprawę. Uprawia się przede wszystkimpszenicę,jęczmień oraz ogórki, pomidory, figi,oliwki iwinorośl. Na podobne trudności napotyka produkcja zwierzęca, gdyż pastwiska i łąki stanowią 8,9% powierzchni kraju. Nie pokrywa ono krajowego zapotrzebowania, przez co konieczny jest import żywności z innych państw[44].
Innymi problemami gospodarki są: wysokideficyt budżetowy, ubóstwo,korupcja,drenaż mózgów i bezrobocie. Oficjalnastopa bezrobocia w 2012 wynosiła 13%. Część analityków uważa jednak, że w rzeczywistości jest to 25% osób w wieku produkcyjnym. Wśród młodzieży bezrobocie wynosi 30%[45].
Ze względu na niewielkiwzrost gospodarczy, dużysektor publiczny oraz wysokie dotacje na energię i żywność, w Jordanii zazwyczaj odnotowuje się deficyt budżetowy. Jest on częściowo pokrywany przez pomoc międzynarodową[46].
Państwo jest największym pracodawcą w kraju, zatrudnia od 1/3 do 2/3 wszystkich pracujących[46].
W 2000 roku Jordania dołączyła doŚwiatowej Organizacji Handlu oraz podpisała porozumienie z USA o wolnym handlu.
Jordania musiała wydać 500 milionów dolarów na pokrycie strat spowodowanych przez serięataków na gazociągi w Egipcie w 2011 (potrzeba używania droższych paliw do wytwarzania energii elektrycznej)[47].
W sierpniu 2012Międzynarodowy Fundusz Walutowy przyznał Jordanii dwa miliardy dolarów pożyczki. W ramach umowy Jordania zobowiązała się do obniżenia wydatków. Dwa miesiące później, w listopadzie 2012 rząd obciął dotacje do paliwa, zwiększając tym samym jego cenę. Doprowadziło to do ogólnokrajowych protestów.
Całkowitydług zagraniczny Jordanii w 2012 r. wynosił 22 miliardy dolarów, co stanowiło 72% PKB. Pod koniec listopada 2012 deficyt budżetowy szacowany był na 3 miliardy dolarów (11% PKB). Stopa inflacji w pierwszej połowie 2014 wynosiła 3,18%[48].
Odsetek wykwalifikowanych pracowników w Jordanii jest jednym z najwyższych w regionie. Rolnictwo stanowiło ok. 40% PKB na początku lat 50. XX wieku. W przededniuwojny sześciodniowej w czerwcu 1967 roku, było to 17%, a w połowie 1980 6%[49].
Złoża fosforanowe w południowej Jordanii czynią ją jednym z największych producentów i eksporterów tego minerału na świecie. Zostały one odkryte przez Amina Kamela Kawara w 1935 roku wAr-Rusajfa (ok. 15 km na północ odAmmanu)[50].
Planowana jest budowa elektrowni atomowej, składającej się z dwóch bloków o mocy 2 GW[51].
W 1987 odkryto złoża gazu ziemnego wynoszące ok. 270 miliardów metrów sześciennych. Pole Risha w pobliżu granicy z Irakiem produkuje 10 mln m³ gazu dziennie. Jest on wysyłany do pobliskiej elektrowni i pokrywa ok. 10% zapotrzebowania na energię elektryczną Jordanii[52].
Turystyka stanowi 10–12%produktu narodowego brutto w 2006 roku. W 2010 roku Jordanię odwiedziło 8 milionów osób. Przychody z turystyki wyniosły w tym samym roku 3,4 miliarda dolarów lub jeśli wliczyćturystykę medyczną 4,4 miliarda dolarów[53].
Jordania posiada światowej klasy obiekty historyczne i kulturalne (m.in.Petra,Dżarasz) oraz wysoko rozwiniętą bazę turystyczną. Głównym ośrodkiem turystycznym jestAkaba, położona nad wybrzeżemMorza Czerwonego.
W Jordanii wyznaczone są liczne rezerwaty przyrody, spośród których największym jestDana.Turystyka religijna koncentruje się głównie kugórze Nebo oraz miejscowościMadaba.
W 2008 roku około 35 tysięcy turystów i pielgrzymów zPolski odwiedziło Jordanię[54].
Polska 16 listopada 1977 roku podpisała wAmmanie "umowę między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Rządem Haszymidzkiego Królestwa Jordanii o współpracy kulturalnej i naukowej"[55].
Społeczeństwo Jordanii jest bardzo młode (ok. 35,8% ludności to osoby poniżej 15 lat), co jest rezultatem dość wysoko rozwiniętej służby zdrowia (średnia długość życia: 72 lata) oraz powszechnej wielodzietności. Wyższy poziom życia w mieście powoduje migracje (82,7% ludności żyje w miastach) oraz masowe powstawania dzielnic biedy.Szkolnictwo podstawowe obejmuje w zasadzie całe społeczeństwo, istnieje 20 państwowych i prywatnych szkół wyższych. Stosunkowo wielu Jordańczyków studiuje za granicą.[potrzebny przypis]
Analfabetyzm w Jordanii wynosi 3%[56]. W kraju znajduje się (stan na 2010) 10 uniwersytetów publicznych i 16 prywatnych[57].
Religia i tradycja odgrywają ważną rolę dla współczesnego społeczeństwa Jordanii. Jordańczycy żyją w dość tradycyjnym społeczeństwie, które jest stale pod większym wpływemglobalizacji. Jordania jest uznawana za jeden z najbardziejkosmopolitycznych krajów w świecie arabskim[potrzebny przypis].
Według amerykańskiegothink tankuCenter for Strategic Studies, 90% jordańskich muzułmanów opisuje siebie jako „religijnych” lub „dość religijnych”, 52% Jordańczyków wyraża opinie iż praktyki religijne, tak jak sprawy prywatne należy oddzielić od życia społecznego i politycznego[61].
Latem odbywa się międzynarodowy festiwal muzyki arabskiejJerash Festival[62].
Święto niepodległości przypada 25 maja. Dniem wolnym od pracy jest piątek[63].
↑Jarząbek J.: Palestyńczycy na drodze do niepodległości. Rozwój, przemiany i kryzys ruchu narodowego. Warszawa: Trio, 2012, s. 35.ISBN 978-83-7436-301-3.
↑Jarząbek J.: Palestyńczycy na drodze do niepodległości. Rozwój, przemiany i kryzys ruchu narodowego. Warszawa: Trio, 2012, s. 37–38.ISBN 978-83-7436-301-3.
↑Jarząbek J.: Palestyńczycy na drodze do niepodległości. Rozwój, przemiany i kryzys ruchu narodowego. Warszawa: Trio, 2012, s. 39–41.ISBN 978-83-7436-301-3.
↑JarosławJ.JarząbekJarosławJ.,Palestyńczycy na drodze do niepodległości. Rozwój, przemiany i kryzys ruchu narodowego, Warszawa: Trio, 2012, s. 33–34,ISBN 978-83-7436-301-3,OCLC812689999.
↑abJarząbek J.: Palestyńczycy na drodze do niepodległości. Rozwój, przemiany i kryzys ruchu narodowego. Warszawa: Trio, 2012, s. 45.ISBN 978-83-7436-301-3.
↑Państwoin statu nascendi;Palestyńskie Władze Narodowe to tymczasowa struktura zarządzająca obszarem Strefy Gazy i częścią Zachodniego Brzegu do czasu uzyskania niepodległości przez Palestynę
.svg)
.jpg)
