 | |||
| Data i miejsce urodzenia | |||
|---|---|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |||
| Zawód, zajęcie | |||
| |||
Johann Heinrich Lambert (ur.26 sierpnia lub28 sierpnia1728 wMiluzie, zm.25 września1777 wBerlinie[1]) –alzacki uczony:matematyk,fizyk,astronom ifilozof, klasyfikowany jakoSzwajcar,Francuz lubNiemiec[2]. Zajmował się między innymioptyką oraz teoriąodwzorowań kartograficznych.
Jego prapradziadek w 1635 roku trafił do Miluzy (obecnie wAlzacji,Francja; wówczaseksklawaSzwajcarii) zLotaryngii; opuścił on rodzinne strony, aby uniknąć prześladowań na tle religijnym. Lambertowie byliniemieckojęzyczni.[2]
Lambert urodził się w 1728 r. w rodziniehugenotów. Niektóre źródła podają datę urodzenia 26 sierpnia, a inne 28 sierpnia.[3][4][5] Opuścił szkołę w wieku 12 lat, kontynuował naukę w wolnym czasie, podejmując się szeregu prac. Pracował jako asystent ojca (który był krawcem), urzędnik w pobliskiej hucie żelaza, prywatny nauczyciel, sekretarz wydawcyBasler Zeitung oraz, w wieku 20 lat, prywatny nauczyciel synów hrabiego Salisa wChur. Podróże po Europie ze swoimi podopiecznymi (1756–1758) pozwoliły mu spotkać uznanych matematyków w państwachniemieckich,Holandii,Francji i państwachwłoskich. Po powrocie doChur opublikował swoje pierwsze książki (ooptyce ikosmologii) i zaczął szukać posady akademickiej. Po kilku krótkich listach został (1763) zaproszony na stanowisko w Pruskiej Akademii Nauk w Berlinie, gdzie uzyskał patronat królaPrusFryderyka II i zaprzyjaźnił się zEulerem. Tam żył i pracował aż do śmierci w 1777 r.
W roku 1767 udowodnił, że liczbapi jest liczbąniewymierną. W swych pracach jako jeden z pierwszych, obokVincenzo Riccatiego posługiwał sięfunkcjami hiperbolicznymi[5][6]. Znaczące były także jego prace zoptyki (fotometria,refrakcja,prawo Lamberta) iastronomii (orbitykomet). W geometrii rozważał tzw.czworokąt Lamberta w pracy antycypującej powstaniegeometrii nieeuklidesowej, wprowadził zarazem pojęciedefektu jako różnicy między dwoma kątami prostymi a sumą kątów w trójkącie i wykazał, że pole trójkąta jest proporcjonalne do defektu[7][8]. Był też filozofem, bliskimKantowi[9]. Główne dzieło filozoficzne Lamberta toNeues Organon (1764); korespondował z Kantem, który zamierzał mu dedykować swąKrytykę czystego rozumu[10].
Na cześć uczonego nazwano:
 | Zobacz kolekcję cytatówz Johanna Heinricha Lamberta w Wikicytatach |
John J. O’Connor; Edmund F. Robertson:Johann Heinrich Lambert wMacTutor History of Mathematics archive(ang.)
Lambert, Johann Heinrich (1728–77)(ang.),Routledge Encyclopedia of Philosophy, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-12].
