| Klasyfikacja systematyczna wyznania | |||||||
| Monoteizm | |||||||
| Prądy teologiczne | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Siedziba | |||||||
| Zwierzchnik • tytuł zwierzchnika | Ali Alias (Ilias, Elias) | ||||||
| Zasięg geograficzny |
| ||||||
| |||||||
| |||||||
| |||||||
Jezydyzm[1],jazydyzm[2][a] –monoteistyczna religia utworzona w XII wieku przezszajcha Adiego ibn Musafira, wyznawana głównie przezKurdów mieszkających na pograniczuIraku (największym ich skupiskiem są okoliceMosulu),Iranu,Turcji,Syrii,Armenii,Gruzji oraz na emigracji (głównie w Niemczech). Według części religioznawców powstała ona z nałożenia się powierzchownegoszyizmu nazaratusztrianizm. Jezydyzm łączy elementyislamu,nestorianizmu[4], pierwotnych wierzeń indoirańskich,kurdyjskich orazjudaistycznych[5].
Twórcą jezydyzmu był szajchAdi ibn Musafir(inne języki) z dynastii Umajjadów. Nazwa „jezydyzm” pochodzi prawdopodobnie od perskiego słowaized, które oznacza anioła lub bóstwo. Nazwa „jezyd” oznacza czciciela Boga. Jezydzi nazywają siebie takżeDaasin (lm.Dawaaseen) od nestoriańskiej diecezji, jako że wielu z nich wyznawało w przeszłości nestorianizm. Jezydzi wierzą w istotę boską o imieniu Shaytan[6], Xweda, Izad, Yazdan lub Khoda, która wykazuje podobieństwo dozaratusztrianistycznegoOrmuzda[7]. Według tych wierzeń Bóg stworzył świat, ale jego dalsze losy powierzył siedmiu aniołom[8]. Anioły miały za zadanie dokończyć tworzenie świata, jednak popełnione przez nie błędy skutkowały powstaniem zła[7]. AniołMelek Taus (anioł paw) zbuntował się przeciw woli Boga, ponieważ nie chciał pokłonić się przed człowiekiem i służyć mu[9]. Za swe czyny został strącony do piekła, ale żałował za swoje grzechy i swymi łzami ugasił ogień piekielny, w wyniku czego piekło przestało istnieć[8]. Bóg wybaczył mu winy i powierzył władzę nad światem, w związku z czym wyznawcy jezydyzmu modlą się do niego, a nie do Boga. Uważają, że Bóg nie interesuje się światem ani nie zajmuje się nim osobiście[4] oraz że jest zbyt doskonały, by ludzie mogli modlić się bezpośrednio do niego[6]. Bóg potrzebuje jednak pomocy ludzi w walce ze złem, po zakończeniu której los świata zostanie ostatecznie ukształtowany. Z tego powodu jezydzi dążą do doskonałości, wyrzekając się przemocy[7].
Świątynia w Lalisz jest co roku wynajmowana innej rodzinie, która odpowiada przez ten czas za jej utrzymanie w dobrym stanie, a w zamian wszelkie nadwyżki od datków pielgrzymów stają się jej zyskiem[10].
Jezydzi wierzą, że wywodzą się od najstarszego potomkaAdama, a cała reszta ludzkości od jego młodszych potomków. Z tego powodu jezydzi uważają, że są narodem wybranym przez Boga[8]. Wyznawcy jezydyzmu praktykują modlitwę pięć razy dziennie[6] z twarzą skierowaną w stronę słońca, oddawanie czci świętym drzewom, składanie byków w ofierze,obrzezanie, chrzest[8]. Wierzą w wędrówkę duszy (reinkarnację) do kolejnych cielesnych postaci oraz w to, że dzięki ciągłemu odradzaniu możliwe jest stopniowe oczyszczanie, przez co piekło jest zbędne[6]. Wiernym zakazane jest jedzenie niektórych potraw (sałaty,dyni, mięsagazeli) i noszenie ubrań w kolorze granatowym, a kobietom dodatkowo ścinanie włosów[8]. Zakaz jedzenia sałaty wynika prawdopodobnie z podobieństwa jej nazwy do imienia jednego z aniołów[10]. UznająAbrahama iMahometa zaproroków, natomiastJezusa za anioła pod postacią człowieka[11]. W dniach od 15 do 20 września odbywają corocznąpielgrzymkę do grobowca szajcha Adiego w Lalisz, gdzie odbywają rytualneablucje w rzece. Czcią otaczająBiblię iKoran[6], a takżeplanety, w tym Ziemię, którą szanują do tego stopnia, że surowo zakazują plucia, aby jej nie zbezcześcić.
Społeczeństwo jezydzkie dzieli się na trzykasty:szajchów, pirsów (kapłanów)[6] i mridów. System kastowy nie pokrywa się w jezydyzmie z podziałem ról społeczno-ekonomicznych; z przynależności do określonej kasty wynika obowiązek odprawiania odmiennych rytuałów religijnych[8].
Każda rodzina jest przypisana do określonej kasty. Wszystkie rodziny mrid mają przypisane również po jednej rodzinie z kasty szajchów oraz pirsów. Każda rodzina pirs ma przypisaną odpowiednio rodzinę szajch oraz kilka rodzin mrid. Każda z kast dzieli się na podkasty.
Jezydzi mogą żenić się tylko z członkiniami własnej kasty, a jezydki wychodzić za mąż tylko za członków własnej kasty. Ponadto zakazane jest zawieranie małżeństw w miesiącu nisan (kwietniu)[8], będącym dla jezydów pierwszym miesiącem roku, podczas którego obchodzone jest święto Czerwonej Środy i Nowego Roku[12]. Karą za złamanie tej zasady jest wykluczenie ze społeczności; zdarza się także zabicie apostaty[10]. Jezydyzm co do zasady nie dopuszczawielożeństwa, jednak wyjątkiem są przedstawiciele kasty szajchów[13].
Jezydzi, podobnie jakalawici, niechętnie mówią o swoich wierzeniach i wciąż wiadomo o nich niewiele. Obecnie na świecie żyje od 300 do 600 tysięcy wyznawców – ich liczba jest trudna do oszacowania ze względu na brak statystyk (dane z 2008, dotyczące niektórych diaspor mówiły o 20 tys. w Niemczech, 10 tys. w pozostałych krajach Europy iStanach Zjednoczonych, 50 tys. w Gruzji i Armenii – zwłaszcza dwie pierwsze liczby są zapewne znacznie większe)[14], a według własnych danych ponad trzy miliony, z czego 2 400 000 w Iraku, Iranie, Syrii i na Zakaukaziu, a ponad milion na emigracji[7]. WNiemczech żyje 100 000 jezydów, największa wspólnota znajduje się wCelle[15]. Rozbieżność może wynikać ze stosowania przez wiernych szyickiej zasadytakijja, która pozwala ukrywać wiarę w obawie przed prześladowaniami[13].
Jezydzi zwykle uważają się za naród odrębny od Kurdów. W byłych republikach sowieckich (Gruzji,Armenii)[16] jezydyzm pełni jednak funkcję wyróżnika mniejszości narodowej[17]. Jezydzi posługują się tam językami lokalnymi, lecz zachowali też znajomość dialektu kurmandżi języka kurdyjskiego, zaliczanego do grupy północno-zachodnich języków irańskich.
Wrogowie jezydyzmu uważają czczonego przez jezydów Malak-Tausa zadiabła, ponieważ jedno z jego imion (Shaytan) jest podobne do arabskiego słowa „szaitan”, oznaczającego diabła[10][6]. Grobowce jezydzkich przywódców często nazywane są przez muzułmanówBeit Shaytan, czyli „Dom Szatana”[10]. Religioznawcy i jezydyści twierdzą jednak, że kult Malak-Tausa nie posiada cech kultu diabła, rozumianego na sposób judeo-chrześcijańsko-islamski.
Według wyliczeń samych wyznawców jezydyzmu, społeczność była wielokrotnie prześladowana, a dotknęły ją do 2013 roku 72 masakry[8]. Eksterminację jezydów potwierdzają specjaliści od spraw bliskowschodnich[18].
Osobny artykuł: Zamach w Al-Kahtanijji (2007).15 sierpnia 2007 w irackiej miejscowościAl-Kahtanijja, zamieszkanej przez wyznawców jezydyzmu, miały miejsce cztery samobójcze ataki terrorystyczne. Zginęło niemal 800 mieszkańców, a ponad 1500 zostało rannych. Był to najbardziej krwawy zamach terrorystyczny podczasinterwencji państw zachodnich w Iraku, a także zamach z największą liczbą ofiar poatakach z 11 września 2001 naWorld Trade Center[19].
Osobny artykuł:Ludobójstwo Jazydów.Po zajęciuSindżaru 3 sierpnia 2014 rokusunniccy ekstremiści zPaństwa Islamskiego[20] zamordowali ponad 10 000 jezydów[21] i pod groźbą śmierci zażądali od pozostałych jezydów przejścia naislam. W efekcie ludność jezydzka uciekła w góry. Po kilku dniach lotnictwo USA zrzuciło w górach zasobniki z pomocą humanitarną, a 10 sierpnia siły kurdyjskie utworzyły pod osłoną zachodniego lotnictwa korytarz, którym 20 000 uchodźców przeprowadzono na kurdyjskie tereny w Syrii i Iraku[8], a znaczna część dotarła do Turcji. Ludność jezydzka w Turcji była poddawana dyskryminacji i prześladowaniom ze względu na wyznawaną religię, których celem było zmuszenie ich do powrotu do Iraku, gdzie pomimo pokonania zorganizowanych struktur Państwa Islamskiego pozostało wielu zwolenników tej organizacji[21].
Artur Rodziewicz. Patrząc na Jezydów od strony Araratu. „Przegląd orientalistyczny”. 1–2, s. 43–57, 2015. Warszawa: Polskie Towarzystwo Orientalistyczne. ISSN 0033-2283. [dostęp 2017-08-23]. Artur Rodziewicz. Odrodzenie religii jezydzkiej w Gruzji? Rozmowy z Dimitrijem Pirbarim, głową Duchowej Rady Jezydów w Gruzji. „Fritillaria Kurdica. Bulletin of Kurdish Studies”. 16 (03/2017), s. 4-67, 2017. [dostęp 2017-08-23].  | Zobacz hasłojezydyzm w Wikisłowniku |
