 Przedstawienie Jerzego I z kroniki Martina Kuthena (1539) | |||
 Herb Podiebradów | |||
 | |||
| Król Czech | |||
| Okres | od 27 lutego 1458 | ||
|---|---|---|---|
| Koronacja | 2 marca 1458 | ||
| Poprzednik | |||
| Następca | |||
| Dane biograficzne | |||
| Dynastia | |||
| Data i miejsce urodzenia | 23 kwietnia 1420 | ||
| Data i miejsce śmierci | 22 marca 1471 | ||
| Ojciec | |||
| Matka | Anna z Wartenbergu | ||
| Żona | Kunegunda ze Šternberka (zm. 1449) | ||
| Dzieci | Boczek | ||
| |||
Jerzy z Podiebradów (cz. Jiří z Kunštátu a Poděbrad) (ur. 6/23 kwietnia1420 wPodiebradach, zm.22 marca1471 wPradze) –król Czech w latach 1458–1471, zwolennik naukJana Husa[1].
Jerzy był synemWiktoryna z Podiebradów, czeskiego możnowładcy, stronnikaJana Žižki, który przeszedł z obozusierotek, radykalnego odłamu husyckichtaborytów na stronę umiarkowanychkalikstynów. Jako czternastoletni chłopiec brał udział wbitwie pod Lipanami, która przyniosła koniec ruchu taborytów. Jeszcze w młodości współdowodził wojskami czeskimi, które pokonały króla niemieckiegoAlbrechta II, zięcia i sukcesora królaZygmunta.
Wkrótce został znacznym członkiem umiarkowanego odłamu husytów, a po śmierciHynka Ptáčka z Pirksteina – jego przywódcą. Do czasu osiągnięcia pełnoletniości przezWładysława, syna Albrechta, który urodził się po śmierci ojca, kraj podzielił się na dwa obozy – katolicki, rządzony przezUlryka z Rożemberka (Oldřich II. z Rožmberka) (1403–1462), oraz husycki, kierowany przez Jerzego.
Po szeregu nieudanych prób pokojowego zjednoczenia, Jerzy zdecydował się na rozwiązanie siłowe. Stopniowo powiększał armię w północno-wschodnich Czechach, gdzie husyci posiadali wielu zwolenników oraz gdzie były usytuowane jego umocnione posiadłości. Z 10-tysięcznymi siłami pomaszerował zKutnej Hory do Pragi, gdzie w nocy z 2 na 3 września 1448 roku prawie bez oporu przejął władzę nad stolicą[1]. Doprowadziło to do nowej wojny domowej, jednak Jerzemu udało się pokonać szlachtę katolicką. W roku 1451 cesarzFryderyk III, jakosuzeren młodego króla Władysława, powierzył mu zarządzanie Czechami. Rok później zwołany kongres wyznaczył go naregenta[1].
Walki nie kończyły się, a położenie Jerzego skomplikowało się, gdy koronowany w roku 1453 młody król Władysław opowiedział się po stronie katolickiej, honorując jednakże wcześniejsze umowy wyznaniowekompaktatów praskich i przywileje stanowe. Także w 1453 roku Jerzy wykupiłziemię kłodzką iksięstwo ziębickie[2]. Król potwierdził jego tytuł na Kłodzku, a w 1456 także jako księcia ziębickiego[2].
W 1457 król Władysław zmarł nagle, co doprowadziło do pojawienia się oskarżeń Jerzego o otrucie władcy[1][3]. Jednak 2 marca 1458 czescy właściciele ziemscy jednomyślnie wybrali Jerzego na króla[1] – poparli go nawet zwolennicy Habsburgów.
Celem umocnienia swojej pozycji, Jerzy zabiegał o koronację według rytuału ustanowionego dla królów czeskich jeszcze przezKarola IV. Przeszkodą ku temu był jednak fakt, iż uroczystości musieli przewodniczyć biskupi – w domyśle uznawani przez papieża, podczas gdy arcybiskup PragiJan Rokycana od 1435 był nieuznawany ze względu na bycie utrakwistą, zaś spośród dwóch czeskich katolickich biskupów jeden był dopiero nominatem, a drugi znajdował się w opozycji do króla. W zaistniałej sytuacji Jerzy zwrócił się z prośbą o wsparcie do króla Węgier Macieja Korwina, który wyraził zgodę na wyjazd do Pragi dwóch węgierskich biskupów, którzy mieli przewodniczyć ceremonii. Ci jednak, po zasięgnięciu rady u przebywającego ówcześnie na Węgrzech legata papieskiegoJuana Carvajala, uczynili zadość prośbie Jerzego dopiero wówczas, gdy zgodził się on przysiąc podczas prywatnej ceremonii, że podczas swoich rządów doprowadzi lud czeski do pełnej jedności z Kościołem[4]. 7 maja 1458 Jerzy został koronowany wKatedrze św. Wita w Pradze[5].
Kilka miesięcy po wyborze Jerzego, w sierpniu 1458 papieżem został wybrany nieprzychylny muPius II, którego wrogość do husyckiego króla okazała się znaczną przeszkodą w rządach. Papiestwo nigdy nie uznało ustaleńkompaktatów praskich, na których opierał się Jerzy, który z kolei argumentował, iż dokument ten został zatwierdzony przezsobór bazylejski[6]. Do kulminacji sporu między Piusem II a Jerzym z Podiebradów doszło w 1462 roku, kiedy to najpierw 31 marca papież przekazał czeskiemu poselstwu, że kompaktaty zostały oficjalnie unieważnione, zaś 12 sierpnia na zjeździe dostojników czeskich w Pradze, Jerzy skrytykował postawę papieża, jak również zdecydował się na wtrącenie do więzienia reprezentującego kurię rzymską legataFantinusa de Valle[7]. Doprowadziło to do znacznego pogorszenia stosunków Czech z Rzymem i rozpoczęło serię zabiegów papieskich mających na celu złożenie Jerzego z tronu.
Próbując umocnić swoją pozycję międzynarodową, Jerzy zabiegał o międzypaństwowy sojusz antyturecki, który na dworach europejskich w latach 1465–1467 bezskutecznie propagowało jego poselstwo[1]. Śmierć Piusa przeszkodziła papiestwu w ogłoszeniu nowej krucjaty przeciw husyckiemu królestwu. W 1459 podniósł ziemię kłodzką do rangihrabstwa[8], a w 1465 pozyskał dla swego roduksięstwo opawskie[2].
W 1462 na zjeździe z Kazimierzem Jagiellończykiem wGłogowie zatwierdził świeże nabytki Królestwa Polskiego na Śląsku (hołd lenny zksięstwa zatorskiego w 1456 a rok później wykupoświęcimskiego)[8].
Jerzy miał wielu wrogów pośród katolickiej szlachty czeskiej, a spośród ziem koronnych szczególnie opierał mu sięWrocław, gdzie obok rady miejskiej ważną rolę odgrywał biskupJodok z Rożemberka, pochodzący z możnego, południowoczeskiego rodu szlacheckiego będącego filaremkatolicyzmu w królestwie[9]. Miasto zobowiązało się do złożenia hołdu dopiero w 1460 roku wskutek oblężenia wojsk królewskich[8]. Przedstawiciele katolickiej opozycji spotkali się nazamku Zelená Hora w zachodnich Czechach 28 listopada 1465 roku i zawarli pakt przeciwko królowi znany jakoUnia Zielonogórska[9]. Konfederacja była wspierana przez papiestwo, choć król, po śmierci Piusa II, znowu próbował negocjacji z kurią i nowym papieżemPawłem II. Zerwano je po tym, jak papież znieważył wysłanników króla czeskiego.
23 grudnia 1466 Paweł IIekskomunikował Jerzego i wymówił mu koronę Czech, zakazując jednocześnie katolickim poddanym posłuszeństwa wobec władcy[1][9]. Do wystąpień katolickiej szlachty czeskiej dołączyli cesarz Fryderyk III i król Węgier,Maciej Korwin, zięć i dawny sojusznik Jerzego[9]. Podiebrad pokonał Korwina w lutym 1469 podVilémovem, ale uwolnił przeciwnika po obietnicy współpracy[1][9]. Korwin złamał dane słowo i 3 maja 1469 został obwołany w Ołomuńcu, na przeważająco katolickich Morawachantykrólem przez część szlachty opozycyjną wobec Jerzego[9]. W następnym roku Jerzy odniósł szereg sukcesów przeciw Maciejowi[9].
Schorowany Jerzy zmarł 22 marca 1471[9]. Jego następcą – w ziemiach niezajętych przez Korwina – zgodnie z wcześniejszymi układami obrano w Kutnej Horze –Władysława Jagiellończyka, syna polskiego królaKazimierza[1], prawnuka cesarza i króla Czech Zygmunta Luksemburskiego. Władysław i Maciej ułożyli się w 1479 roku co do swych praw do korony czeskiej zawierającpokój w Ołomuńcu, w którym wzajemnie uznali swe tytuły i uzgodnili zasady dziedziczenia[9].
Jerzy z Podiebradów był dwukrotnie żonaty. w 1441 roku poślubiłKunegundę ze Šternberka, która zmarła w 1449. Rok później zawarł drugi związek małżeński z Joanną z Rožmitálu (zm. 1475). Z pierwszego małżeństwa miał sześcioro dzieci:
Z drugiego małżeństwa Jerzy z Podiebradów doczekał się czworga dzieci:
Mimo że Jerzy nie ustanowił na tronie królestwa własnej dynastii, jako pierwszy rodzimy władca na tronie od wygaśnięcia Przemyślidów cieszył się estymą rodaków, zwłaszcza w czasach XIX-wiecznegoczeskiego odrodzenia narodowego. W 1896 wystawiono mu konny posąg w Pradze autorstwaBohuslava Schnircha.
W praskiej dzielnicyVinohrady znajduje się plac jego imienia (cz. náměstí Jiřího z Poděbrad)[10], a pod nim stacjalinii A metra praskiego otej samej nazwie. Upamiętniające go ulice i place istnieją w szeregu miast, m.in. w Ołomuńcu[11], Ostrawie[12], Igławie[13], Pardubicach[14].
| Prapradziadkowie | Wiktoryn Boček z Podiebradów, pan Kunštátu (1403–1427) ∞ok. 1419 Anna z Vartenberka (ok. 1402–?) | Smil Holický, pan Šternberka (ok. 1390–1433) ∞ok. 1423 Barbara z Pardubic (1408–1431) | elektor Brandenburgii (1371–1440) ∞1401 (1383–1442) | margrabia Badenii (1407–1453) ∞1421 (1407–1439) | ks. żagański (1357–1397) ∞1388 (ok. 1367–1420) | elektor Saksonii (ok. 1367–1419) ∞1396 (1372–1436) | ks. opawski (1365–1433) ∞ok. 1405 Katarzyna ziębicka (ok. 1390–1422) | Půta Młodszy, pan Častolovic (ok. 1400–1434) ∞ok. 1420 Anna z Koldic (ok. 1405–ok. 1450) |
| Pradziadkowie | kr. Czech (1420–1471) ∞1441 (1612-1687) | elektor Brandenburgii (1414–1486) ∞1446 (1431–1457) | ks. żagański (ok. 1385–1439) ∞1408 (1391–1463) | ks. opawski (ok. 1410–1452) ∞1442 Salomea z Častolovic (ok. 1426–1489) | ||||
| Dziadkowie | ks. ziębicki i oleśnicki (1448–1498) ∞1467 Urszula Branderburska(inne języki) (1450-1508) (1450–1508) | ks. żagański (1435–1504) ∞1462 Katarzyna Przemyślidka (1443–1505) | ||||||
| Rodzice | ks. ziębicki i oleśnicki (1476–1536) ∞1488 (ok. 1480–1541) | |||||||
| Jan Podiebradowicz (1509–1565)ks. ziębicki i oleśnicki ∞Krystyna Szydłowiecka | ||||||||
| |||||||||
| Książęta jaworscy |
| ||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Kłodzko |
| ||||||||||||||||||||||||||||
| Książęta legnicko- brzescy |
| ||||||||||||||||||||||||||||
| Mojmirowice |
|
|---|
| Przemyślidzi |
| ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Piastowie |
| ||||||||
| Przemyślidzi |
| ||||||||
| Przemyślidzi |
|
|---|---|
| Dynastia Karyncka |
|
| Habsburgowie |
|
| Dynastia Karyncka |
|
| Luksemburgowie |
|
| Habsburgowie |
|
| Podiebradowie |
|
| Hunyady |
|
| Jagiellonowie | |
| Habsburgowie |
|
