Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też:Jelcz-Laskowice (ujednoznacznienie).| miasto wgminie miejsko-wiejskiej | |||
_ID_596495.jpg) Pałac rodu Saurma-Jeltsch, obecnie Urząd MiG | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Powiat | |||
| Gmina | |||
| Aglomeracja | |||
| Data założenia | |||
| Prawa miejskie | 1987 | ||
| Burmistrz | Piotr Stajszczyk | ||
| Powierzchnia | 17,06 km² | ||
| Wysokość | 112–146 m n.p.m. | ||
| Populacja (01.01.2023) • liczba ludności • gęstość |
| ||
| Strefa numeracyjna | 71 | ||
| Kod pocztowy | 55-220 | ||
| Tablice rejestracyjne | DOA | ||
Położenie na mapie gminy Jelcz-Laskowice  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |||
Położenie na mapie powiatu oławskiego  | |||
 51°02′24″N 17°21′00″E/51,040000 17,350000[2] | |||
| TERC (TERYT) | 0215034 | ||
| SIMC | 0987118 | ||
Urząd miejski Ul. Wincentego Witosa 24 | |||
| |||
| |||
| Strona internetowa | |||
Jelcz-Laskowice –miasto wwojewództwie dolnośląskim, wpowiecie oławskim, siedziba gminyJelcz-Laskowice należące doaglomeracji wrocławskiej. Leży na prawym brzeguOdry w odległości 22 km odWrocławia i 57 km odOpola. Przez miasto przepływa również mniejsza rzeka – Młynówka Jelecka.
Historycznie leży naDolnym Śląsku.W latach 1975–1998 miasto administracyjne należało dowojewództwa wrocławskiego.
Według danychGUS z 1 stycznia 2023 r. miasto miało 15 109 mieszkańców[1] (285. miejsce w kraju). Gęstość zaludnienia wynosi 885,6 osób/1 km² (27. miejsce w województwie).
Nazwa miasta składa się z dwóch połączonych nazw osobnych miejscowościJelcza orazLaskowic. Pierwsza wzmianka o Jelczu w formieIalche pochodzi z 1245 roku. Nazwa ta została utworzona od nazwy osobowejJalec lubJelc(z) przez dodanie doń sufiksu dzierżawczego -jь, lub pochodzi od rzeczownika pospolitegojelec, odnoszącego się do ryby z rodziny karpiowatych[3]. Pierwsza wzmianka o Laskowicach w formieLazcouichi pochodzi z 1203 roku. Nazwa ta może wywodzić się od nazwy osobowejLasek lub od rzeczownika pospolitegolasek[4].
Jelcz-Laskowice to jedno z licznych miast znajdujących się naNizinie Śląskiej, które leży w południowo-zachodniej części Polski. Odległość od Wrocławia w kierunku południowo-wschodnim wynosi ok. 25 kilometrów, 20 kilometrów od Oleśnicy w kierunku południowym i 10 kilometrów na północny wschód od miastaOławy.W latach 1975–1998 miejscowościJelcz iLaskowice Oławskie, z których powstało miasto, administracyjnie należały dowoj. wrocławskiego, w latach 1945–1975 – również. Miasto powstało 1 stycznia 1987 r. z połączeniaJelcza (uprzemysłowionej wsi – znajdowała się tu duża fabryka autobusów oraz samochodów ciężarowych –Jelcz) iLaskowic Oławskich (zaplecze mieszkaniowe dla przedsiębiorstwa).Jest węzłem samochodowym leżącym na trasach łączących Jelcz Laskowice zWrocławiem,Oławą iOleśnicą i ważną stacją na linii północnej Wrocław –Opole.
Główną rzeką jestOdra płynąca fragmentem południowej granicy miasta. Pozostałe, mniejsze cieki wodne toBierzwienna,Młynówka Jelecka i wyznaczająca północną granicę administracyjną miastaLaskowicka Woda.
Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 17,06 km²[5].
Obszar znajduje się na styku dwóch mezoregionów Niziny Śląskiej, która jest w obrębie zasięgu zlodowacenia odrzańskiego, nazywanego dawniej środkowopolskim. Pozostałością tego zlodowacenia sąostańce,ozy,kemy iwzgórza morenowe. W części południowo-zachodniej występują pokrywy pylaste typu lessów, na których wytworzyły się urodzajne gleby brunatnoziemne iczarnoziemne. Dolina Odry natomiast ma charakter pradoliny o szerokości 8–12 km z łąkowym tarasem zalewowym i wyższymi tarasami piaszczystymi.
MezoregionPradoliny Wrocławskiej to przede wszystkimplejstoceńskie iholoceńskie osady rzeczne w postaci tarasów holoceńskiego wysłanegomadami i wyższych plejstoceńskich – piaszczystych. Jednostka geologiczna, która zajmuje cały omawiany obszar, tomonoklina przedsudecka, której dzieje sięgają końca erypaleozoicznej (liczą więc ponad 200 milionów lat). Najstarsze osady to łupki i zlepieńce piaskowców zkarbonu, które zalegają na głębokości ok. 2000 metrów. Wyżej natomiast znajdują się permskie lądowe czerwone piaskowce, morskie łupki i wapienie. Z erymezozoicznej pochodzątriasowe wapienie muszlowe,gipsy ianhydryty oraz piaskowce arkozowe. Bliżej powierzchni znajdują się osadytrzeciorzędowe,mioceńskie iplioceńskieiły i piaski oraz utworyczwartorzędowe: gliny zwałowe i piaski z głazami narzutowymi.
Pierwsze wzmianki na piśmie dotyczące miejscowości wchodzących w skład obecnego miasta Jelcz-Laskowice sięgają początków XIII wieku, kiedy to 28 czerwca 1203 roku książęHenryk Brodaty nadał prawa do wsi Laskowice Leonardowi Włostowicowi (wnukowiPiotra Włostowica). Natomiast nazwa Jelcz pojawiła się w bulli papieżaInnocentego IV z 9 sierpnia 1245 roku, kiedy to wieś przypisana została do posiadłości kościelnych biskupa wrocławskiego Tomasza I. Fakty te świadczą o tym, że już wcześniej musiały istnieć tu osady, a później wsie o pokaźnych rozmiarach i dużej wartości, skoro interesowali się nimi biskupi iksiążęta. W 1268 roku na wyspie pośrodku Odry zostaje ukończonyzamek kamienno-ceglany, który ze względu na swoje strategiczne położenie na przedpolu Wrocławia odgrywał bardzo istotną rolę aż do końca XVII wieku. Jego kolejnymi właścicielami byli:Henryk IV Probus, rycerze z rodu Borszniców następnie szlachta rodu Kotulińskich. Ci zaś sprzedali zamek Jelcz humaniście Janowi Metzlerowi, a ten, popadłszy w ogromne długi, 15 maja 1508 roku sprzedał swoje dobra wrocławskiemu kupcowi Konradowi Sauermanowi. Nazwa Jelcz pochodzi najprawdopodobniej od nazwy rybyjelec, zamieszkującej ówcześnie okoliczne wody. Natomiast nazwa Laskowice wywodzić się może od lasów, kiedyś obficie porastających te tereny lub też od laski opolnej – dawnego symbolu władzy pierwszych Słowian zamieszkujących te tereny.Od XIV wieku dobrami laskowickimi zawiadywał ród Pretficzów, który za długi w wieku XVII odsprzedał swoje posiadłości bogatym sąsiadom z Jelcza, Sauermanom. Ci po pewnym czasie noszą już bardziej arystokratyczne nazwisko von Saurma-Jeltsch[6].
Dnia 8 sierpnia 1942 roku, na konferencji w kwaterzeAdolfa Hitlera podKętrzynem (niem. Rastenburg),Alfried Krupp von Bohlen und Halbach uzyskał zgodęführera na wzniesienie nowych zakładów zbrojeniowych pomiędzy wsiami Miłoszyce (niem. Meleschwitz) i Jelcz (niem. Jeltsch). Gdy dodatkowo z rozkazu Hitlera firmaKrupp stała się wyłączną własnością tej rodziny, z początkiem 1943 roku ruszyły prace budowlane.
Dla potrzeb budowy „Bertha-Werke” utworzono wLaskowicach Oławskich (niem. Marktstädt) obóz pracy przymusowej zlokalizowany między Laskowicami i Miłoszycami, rozszerzony później o dodatkowy teren z barakami dla więźniów za folwarkiem Saurmów w Laskowicach. Obóz ten funkcjonował przez rok 1942, aż do utworzenia właściwego obozuFünfteichen (Miłoszyce) będącego filią obozu „Groß-Rosen” (w Rogoźnicy k. Strzegomia).
Oprócz zamkniętych obozów pracy przymusowej, na terenie ówczesnej wsi Jelcz (dzisiejsza lewa strona ul. Wrocławskiej w kierunku Łęgu), oraz dzisiejszych osiedli spółdzielni mieszkaniowej (SML-W), zlokalizowane były również inne budynki i budowle stanowiące zaplecze dla budowanej fabryki „Bertha-Werke”. Na terenie tzw. „starego osiedla JZS” znajdował się kompleks kilku połączonych krytymi przejściami, parterowych, murowanych baraków szpitalnych, a po przeciwnej stronie drogi z Laskowic do Jelcza i Oławy wybudowano osiedle z ok. 120 baraków z prefabrykatów drewnianych przeznaczonych dla pracowników cywilnych „Bertha-Werke”. Osiedle to dysponowało m.in. zapleczem kuchennym i zbiorowymi łaźniami, których fundamenty były ostatecznie likwidowane w latach 80. XX w. m.in. przez właścicieli budujących domy jednorodzinne na osiedlu przylegającym do „Osiedla Metalowców SML-W” w kierunkulinii kolejowej. Zlikwidowano wtedy (wysadzono materiałami wybuchowymi) również prawie wszystkiebunkry i ukrycia przeciwlotnicze służące temu kompleksowi mieszkalnemu (jedno ukrycie pozostało do dzisiaj w sąsiedztwie wytwórni betonu Zakładu Gospodarki Komunalnej). Baraki drewniane zostały po zakończeniu wojny rozebrane i w większości przewiezione do Warszawy. Jako ciekawostkę można przytoczyć informację, że co najmniej jeden z tych baraków przewieziony został do pobliskiej Dziupliny i tam zmontowany jako świetlica wiejska.
KL Fünfteichen założony 15 października 1943 r., a zlikwidowany 21 stycznia 1945[7] został zajęty przez armię radziecką 23.01.1945 r. Jednocześnie Sowieci rozpoczęli „zagospodarowywanie” terenu nieznacznie zniszczonej fabryki[8] „Bertha-Werke” Kruppa. Od tej pory, aż do końca pierwszego kwartału 1947 roku, trwał demontaż i wywózka maszyn oraz kompletnych linii produkcyjnych do ZSRR (prawdopodobnie w okolice Smoleńska). Według informacji ówczesnej polskiej obsługi stacjiPKP w Laskowicach Oławskich, teren fabryki opuściło ponad 160 składów (transportów) kolejowych z jej wyposażeniem. Po przejęciu fabryki przez polską administrację w drugiej połowie 1947 roku, na jej terenie zainstalowały się trzy polskie przedsiębiorstwa handlowe, które prowadziły swoją działalność aż do utworzeniaJelczańskich Zakładów Samochodowych.
W pierwszych latach powojennych następowało zasiedlanie Jelcza, Miłoszyc, Laskowic i innych miejscowości. Na początku zajmowano się przede wszystkimrolnictwem, ale po utworzeniu pierwszych polskich przedsiębiorstw, a w szczególności Zakładów Samochodowych znalazła się praca dla wielu ludzi w przemyśle. Zakłady Samochodowe powstały dokładnie 28 marca 1952 roku na terenie byłej fabryki zbrojeniowej „Bertha-Werke”Kruppa. Początki zakładów to jedynie naprawa samochodów ciężarowych różnych marek i typów. Dopiero parę lat po uruchomieniu zakładu rozpoczęto produkcję. Początkowo były tocysterny, meblowozy i przyczepy do traktorów. W połowie lat 50. XX w. zakłady wypuszczały pierwsze modele „stonki”, czyli autobusu do przewozów pracowniczych. W roku 1958, przy współpracy zCzechosłowacją, rozpoczęła się produkcja autobusów do komunikacji międzymiastowej. Jelczańska załoga przystąpiła jednocześnie do produkcji samochodówŻubr. W styczniu 1972 roku zapadły ważne decyzje, iż Jelczańskie Zakłady Samochodowe mają się stać jedynym w Polsce producentem nowoczesnych autobusów o dużej pojemności i samochodów ciężarowych dużej ładowności. W końcu 1972 roku zdecydowano się na podpisanie umowy licencyjnej z upadającym francuskimBerlietem. Jednym z powodów utworzenia miasta było zapewnienie Jelczańskim Zakładom Samochodowym możliwie stałej kadry pracowniczej, zamieszkałej na miejscu, a tym samym zmniejszenie i radykalne ograniczenie kosztownych dojazdów do pracy. Jednak w Zakładach będących synonimem dynamicznego rozwoju brakowało pracowników. Mimo że pracę mieli mieszkańcy Jelcza, Laskowic iMiłoszyc, zaczęto organizować dojazdy pracowników z Oławy i innych odległych miejscowości. Do ogłoszenia upadłości w 2008 r. Jelcz SA był producentem nowoczesnych autobusów miejskich, dalekobieżnych oraz turystycznych.
Obecnie[kiedy?] w fabryce dawnej spółki akcyjnej Jelcz produkowane są samochody ciężarowe specjalne i specjalizowane. Produkuje je Jelcz sp. z o.o., której głównym odbiorcą sąSiły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej.
Podczaspowodzi 21 maja 2010 zostało zalanych 120gospodarstw domowych (103 budynki;osiedleJelcz)[9][10].
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[11]:
W 1. rocznicę śmierciJana Pawła II, postawiono mu w Jelczu-Laskowicach pomnik ufundowany przez władze miasta.Pomnik wykonał kamieniarz Bogdan August. Pomnik jest postawiony na placu Jana Pawła II. Za pomnikiem posadzono „Dąb papieski”, który wyrósł z nasion poświęconych przezpapieża, dąb usechł. Na wiosnę 2007 r. Urząd Gminy Jelcz-Laskowice w miejscu dębu papieskiego, zasadził nowe drzewko.
Dane z 31 grudnia 2013[12]
| Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
| Populacja | 15 959 | 100 | 8132 | 50,9 | 7827 | 49,1 |
| Gęstość zaludnienia [mieszk./km²] | 935 | 477 | 458 | |||
_ID_596496.jpg)
Piramida wieku mieszkańców Jelcza-Laskowic w 2014 roku.
Przez miasto przebiegadroga wojewódzka nr455 łącząca miejscowość zWrocławiem iOławą oraz linia kolejowa nr277. Komunikację z Wrocławiem zapewniaPKS, lecz miejskie przewozy organizuje PKS Oława. Licznie modernizowane oraz budowane przystanki autobusowe, przyczyniły się do zwiększenia liczby kursów, a co za tym idzie do dostępności transportu dla mieszkańców.
Prywatni przewoźnicy, a takżePolregio iKoleje Dolnośląskie. W mieście znajduje się czynna stacja kolejowaJelcz-Laskowice będąca graniczną stacjąWrocławskiej Kolei Aglomeracyjnej.
Średnie miesięczneciśnienie atmosferyczne waha się od 1014,5hPa (kwiecień) do 1019,0 hPa (styczeń), największy zanotowany wzrost ciśnienia 24 hPa, największy spadek 28 hPa[13].
Średnia roczna prędkość wiatru wynosi 3,9 m/s. Najmniejsze średniezachmurzenie osiąga 47% (VIII), największe 74% (XII), średnie roczne 60%[14].
Średnia rocznatemperatura powietrza osiąga +8,9 °C. W przebiegu rocznym najchłodniejszy jest styczeń (–0,9 °C), najcieplejszy lipiec (+18,8 °C). Najwyższą maksymalną temperaturę zanotowano 10 sierpnia 1992 (+37,4 °C), najniższą temperaturę minimalną 14 stycznia 1987 (–28,8 °C)[13].
Absolutnaamplituda temperatury powietrza osiągnęła 66,2 °C. W ciągu roku występuje 47 dni gorących, czyli takich, w których maksymalna temperatura przekracza 25 °C, z czego 8 to dni upalne z temperaturą powyżej 30 °C; czasami zdarzają się w Jelczu-Laskowicach dni bardzo upalne, podczas których maksymalna temperatura przekracza 35 °C. Najdłuższe fale upałów nad miastem wystąpiły:
Najwięcej dni upalnych (z temperaturą maksymalną powyżej 30 °C) zanotowano w 1994 r. – aż 23 dni, z czego 14 w lipcu 1994.Latem występują bardzo rzadko tzw. tropikalne noce, kiedy temperatura minimalna nie spada poniżej 20 °C. Zdarzają się one na przełomie lipca i sierpnia. Najwyższą minimalną temperaturę w Jelczu-Laskowicach zanotowano 29 VII 2013 r. i było to 21,0 °C[13].
Dni mroźnych, z ujemną temperaturą maksymalną (poniżej 0 °C) jest w Jelczu-Laskowicach tylko 25 rocznie. Średnia roczna suma opadu wynosi 495 mm[13].
Największe średnie miesięczne sumyopadu 78 mm (VII), najmniejsze 23 mm (II). Notowanych jest średnio 103 dni z opadem w roku (z maksimum w lecie)[13].
| Miesiąc | Sty | Lut | Mar | Kwi | Maj | Cze | Lip | Sie | Wrz | Paź | Lis | Gru | Roczna |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Rekordy maksymalnej temperatury [°C] | 14.8 | 18.8 | 21.8 | 30.1 | 31.5 | 35.0 | 36.6 | 37.4 | 30.4 | 26.3 | 19.2 | 15.1 | 37,4 |
| Średnie temperatury w dzień [°C] | 2,1 | 3,3 | 8,2 | 14,3 | 19,7 | 22,4 | 24,5 | 24,4 | 19,3 | 14,0 | 7,4 | 3,4 | 13,6 |
| Średnie dobowe temperatury [°C] | -0,9 | -0,1 | 3,8 | 8,8 | 14,0 | 16,8 | 18,8 | 18,4 | 14,0 | 9,3 | 4,0 | 0,6 | 8,9 |
| Średnie temperatury w nocy [°C] | -4,1 | -3,5 | -0,1 | 3,5 | 8,2 | 11,5 | 13,3 | 12,9 | 9,3 | 5,0 | 0,8 | -2,4 | 4,5 |
| Rekordy minimalnej temperatury [°C] | -28.8 | -25.4 | -17.1 | -5.9 | -2.0 | 2.2 | 5.6 | 4.4 | 0.5 | -7.1 | -14.8 | -21.8 | −28,8 |
| Opady [mm] | 25 | 23 | 30 | 31 | 53 | 64 | 79 | 58 | 45 | 29 | 31 | 29 | 495 |
| Średnia liczba dni z opadami | 8 | 7 | 8 | 7 | 10 | 11 | 11 | 9 | 9 | 7 | 8 | 8 | 103 |
| Źródło: Na podstawie 35-lecia 1979-2013[15] | |||||||||||||
W Jelczu-Laskowicach funkcjonują następujące zakłady przemysłowe:
Oraz ponad 1200 prywatnych[potrzebny przypis]podmiotów gospodarczych, głównie w dziedzinie usług, handlu i produkcji towarów rynkowych.
Miasto posiada[16]:
W przeszłości (od 1959 roku do początku lat 90. XX wieku) przyJelczańskich Zakładach Samochodowych istniał wielosekcyjny klub sportowyMoto Jelcz Oława. W Jelczu znajdowała się siedziba klubu, a wOławie obiekty sportowe (m.in. stadion piłkarski). Obecnie klub działa wyłącznie w Oławie.
_ID_596495.jpg)
2.Jelcz
Z tym tematem związana jest kategoria:Ludzie związani z Jelczem-Laskowicami. Z tym tematem związana jest kategoria:Ludzie urodzeni w Jelczu-Laskowicach.
