Ten artykuł dotyczy miasta w Ziemi Radomskiej. Zobacz też:inne znaczenia.| miasto wgminie miejsko-wiejskiej | |||
 Kościół św. Jana Chrzciciela, 2012 | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Powiat | |||
| Gmina | |||
| Prawa miejskie | 1427–1870, 2023 | ||
| Burmistrz | Andrzej Bracha | ||
| Powierzchnia | 12,55 km² | ||
| Wysokość | 200 m n.p.m. | ||
| Populacja (2021) • liczba ludności • gęstość | |||
| Strefa numeracyjna | 48 | ||
| Kod pocztowy | 26-502[3] | ||
| Tablice rejestracyjne | WSZ | ||
Położenie na mapie gminy Jastrząb  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |||
Położenie na mapie powiatu szydłowieckiego  | |||
 51°14′46″N 20°56′52″E/51,246111 20,947778[4] | |||
| TERC (TERYT) | 1430024 | ||
| SIMC | 0623988[5] | ||
Urząd miejski pl. Niepodległości 526-502 Jastrząb | |||
| |||
| Strona internetowa | |||
| BIP | |||
_Jastrz%25C4%2585b%2c_market_square_02.jpg)
.jpg)
_droga_727_Jastrz%25C4%2585b.jpg)
Jastrząb –miasto wPolsce, wwojewództwie mazowieckim,powiecie szydłowieckim[5][6]. Jest siedzibągminy i ma status sołectwa[7].
W 2021 liczył 1071 mieszkańców. W 2024 roku w Jastrzębiu odnotowanonajwiększy w Polsce procentowy wzrost ludności spośród wszystkich miast (+ 6,45%)[8].
Położony na pograniczuRówniny Radomskiej iPrzedgórza Iłżeckiego, nad rzekąŚmiłówką. Leży w historycznejMałopolsce, w dawnejziemi sandomierskiej[9], w ramach której kulturowo stanowi częśćziemi radomskiej[10].
Jastrząb jest siedzibąrzymskokatolickiej parafiiśw. Jana Chrzciciela[11].
Nazwa miejscowości wywodzi się prawdopodobnie od nazwiska jej właścicielaWojciecha Jastrzębca,biskupa krakowskiego, który lokował wieś w 1422. Miejscowepodanie wiąże ją zjastrzębiem, który miał wybawić wójta wsi zaatakowanego przez zgrajęmyszy.
Najwcześniejsza wzmianka o Jastrzębiu pochodzi z 1422, kiedy to Wojciech Jastrzębiec, zasadził wieś naprawie polskim. Początkowo wchodziła w składklucza dóbr iłżeckich iparafii w Gąsawach Plebańskich. Miejscowość znajdowała się wwojewództwie sandomierskim,powiecie ikasztelanii radomskiej (do 1795)[12]. 30 września 1427Władysław II Jagiełło na prośbę biskupa krakowskiego nadał Jastrzębiowiprawa miejskie. Miasto lokowano naprawie magdeburskim w oparciu o dawny układ przestrzennyokolnicy, z centralnie usytuowanąkaplicą św. Jana Chrzciciela i wzdłużnym rynkiem (dziś pl. Niepodległości) na osi traktuIłża –Skrzynno. W 1434 kard.Zbigniew Oleśnicki erygowałparafię[13]. Miasto pełniło wtedy funkcje rolnicze, śladoworzemieślnicze ihandlowe, będąc siedzibą targów cotygodniowych (środy) i jarmarku świętojańskiego[13]. W 40. XV w. urządzono komory celne dla przewozu towarów traktem skrzyńskim i później doSzydłowca, uzyskując w 1529 prawo poboru opłaty za przewóz niezbywanego w Jastrzębiu żelaza, co łączy się z obecnością w mieście niewielkiej koloniiŻydów[14]. Przywileje miejskie określiły osadę jako prywatne miasto duchowne (biskupstwa krakowskiego), co zostało potwierdzone w późniejszych latach przez kolejnych królów:Zygmunta I Starego (1525),Zygmunta II Augusta (1548, 1549),Stefana Batorego (1578),Jana III Sobieskiego (1683). W 1792Stanisław II August Poniatowski zniósł powinności służebne mieszczan jastrzębskich na rzecz biskupów krakowskich.
W wynikuIII rozbioru Polski Jastrząb znalazł się w granicachmonarchii habsburskiej, wchodząc w składcyrkułu radomskiego wNowej Galicji. W 1809 ponownie pod zarządem polskim wKsięstwie Warszawskim,departamencie radomskim,okręgu opoczyńskim, powiecie szydłowieckim. W 1815 region włączono doKrólestwa Polskiego, w którym Jastrząb znalazł się wwojewództwie sandomierskim,okręgu i powiecie radomskim. Po reformie administracyjnej z 1837 wguberni radomskiej, obwodzie i powiecie radomskim. W trakciepowstania styczniowego Jastrząb był tymczasową siedzibą prowizorycznych władz cywilnych województwa sandomierskiego zJadwigą Prendowską iIgnacym Maciejowskim na czele.
W wyniku reformy miejskiej z 1869 Jastrząb został zdeklasowany do rangi wsi 13 stycznia 1870 i włączony dogminy Mirów, którą równocześnie przemianowano naRogów, a której Jastrząb został siedzibą[15]. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 Jastrząb znalazł się wwojewództwie kieleckim i powiecie radomskim.
W latach 1954–1972 był siedzibągromady Jastrząb[16], od 1 października 1954 w powiecie szydłowieckim[17].
W wyniku kolejnej reformy gminnej w 1973 został siedzibą gminy Jastrząb[18]. W 1975–1998 wwojewództwie radomskim[19].
25 czerwca 2021 Rada Gminy Jastrząb podjęła uchwałę intencyjną w sprawie odzyskania praw miejskich przez Jastrząb w 152. rocznicę ich utraty, po czym nastąpił etap konsultacji społecznych z mieszkańcami[20]. Konsultacje trwały od 1 września do 31 października 2021[21]. Spośród 4151 osób uprawnionych w gminie do udziału w konsultacjach, głos oddało 319 osób (frekwencja 7,68%), z czego za nadaniem statusu miasta oddano 287 głosów (89,96% wszystkich głosujących), natomiast 16 osób było przeciwko i tyle samo wstrzymało się od zajęcia jednoznacznego stanowiska. W Jastrzębiu na 808 osób uprawnionych do głosowania, w konsultacjach udział wzięło 51 osób (frekwencja 6,31%). Za nadaniem statusu miasta głos oddało 47 osób (92,15% głosujących), a 4 osoby były przeciwko[22].
Wlokalnym referendum, przeprowadzonym jesienią 2021, 89,96% głosujących opowiedziało się za przywróceniem praw miejskich dla Jastrzębia, które otrzymał 1 stycznia 2023 roku.[23].
1 stycznia 2023 doszło do przywrócenia statusu miasta[24].
| Przynależność wojewódzka |
|
|---|---|
| Miasta |
|
| Osiedla (1954–72) |
|
| Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75) |
|
| Gromady (1954–72) |
|
Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.
|
Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).
