Urodziła się poprzezcięcie cesarskie 21 grudnia 1937 wNowym Jorku jako córka aktoraHenry’ego Jaynesa Fondy (ur. 16 marca 1905, zm. 12 sierpnia 1982) i finansistkiFrances Fondy (z domu Ford Seymour; 14 kwietnia 1908, zm. 14 kwietnia 1950)[1][2]. Imię zawdzięcza trzeciej żonie królaHenryka VIII –Jane Seymour, swojej dalekiej przodkini[3][4]. Jej młodszy bratPeter Henry (ur. 23 lutego 1940, zm. 16 sierpnia 2019) został aktorem, scenarzystą i reżyserem filmowym[5]. Z pierwszego małżeństwa matki (z George’em T. Brokawem) miała przyrodnią siostrę, Frances de Villers Brokaw (1931–2008)[6].
Dorastała w pałacu przy 900 North Tigertail Road w Los Angeles[7]. Jako dziecko cierpiała na brak wystarczającej troski i zainteresowania ze strony chłodnych emocjonalnie rodziców, była wychowywana głównie przez guwerantki i liczny personel zatrudniony w rezydencji Fondów[8]. W 1949 jej ojciec odszedł do innej kobiety, aktorkiSusan Blanchard[9]. Jej matka w kwietniu 1950 popełniłasamobójstwo w szpitalu psychiatrycznym Craig House w Beacon pod Nowym Jorkiem[10][11]. Po ślubie ojca z Susan Blanchard w grudniu 1950 (małżeństwo zakończyło się rozwodem w 1957) przeprowadziła się z nim do kamienicy przy East Severty Fourth Street w Nowym Jorku[12][13]. Kiedy miała 13 lat, zachorowała nabulimię, z którą mierzyła się aż do 37. roku życia[14].
W 1944 rozpoczęła naukę w Town and Country School w Brentwood, a następnie w Greenwich Academy wGreenwich w stanieConnecticut, dokąd przeprowadziła się ze względu na zobowiązania zawodowe ojca[15]. Uczyła się w żeńskim Vassar College w Troy[16]. Latem 1956 wyjechała doParyża, gdzie podjęła studia w zakresie malarstwa w akademii Beaux Art[17]. Po powrocie do Stanów Zjednoczonych pracowała jako fotomodelka, a jedno z jej zdjęć zostało opublikowane w 1959 na okładce lipcowego wydania czasopisma „Vogue”[18].
Jako aktorka zadebiutowała w 1954 rolą w przedstawieniuDziewczyna z prowincji (The Country Girl) w Omaha Community Playhouse wOmaha w stanieNebraska[19]. W spektaklu zagrała u boku ojca, choć miała z nim napięte relacje[19]. W 1958 zapisała się na kursy dramatyczne doActors StudioLee Strasberga[20]. W tym okresie zamieszkała w apartamencie przy 55 East Street w Nowym Jorku[21]. 29 lutego 1960 wystąpiła premierowo w spektakluByła sobie mała dziewczynka (There Was a Little Girl) w Cort Theater na Broadwayu, a za rolę w tej sztuce otrzymała przychylne recenzje i nagrodę miesięcznika „Theater World” za najbardziej obiecujący debiut teatralny sezonu 1959/1960[22].
W 1959 zawarła pięcioletni kontrakt aktorski zJoshui Loganem, u którego zadebiutowała główną rolą żeńską w komediiWysoka historia (Tall Story, 1960), jednak film zebrał chłodne recenzje[23]. Wiosną 1960 wystąpiła w spektakluZaproszenie do marca (Invitation to a March (reż.Arthur Laurents) i za swoją rolę zebrała kolejne przychylne recenzje[24]. W 1961 wystąpiła w serialu telewizyjnymSznur różańca (A String of Beads) i filmieEdwarda DmytrykaSpacer po dzikiej stronie (Walk on the Wild Side, 1962)[25]. Po fiaskuSpaceru… odkupiła za 100 tys. dol. kontrakt, który zawarła z Loganem[26]. Następnie wystąpiła w filmach:Raport Chapmana (The Chapman Report, 1962)George’a Cukora,Okres przygotowawczy (Period of Adjustment, 1962)George’a Roya Hilla iW chłodzie dnia (In the Cool of the Day, 1963) Roberta Stevensa, jednak wszystkie trzy zebrały chłodne recenzje i poniosły komercyjną klęskę[27]. Krytyczne opinie zebrała również za występ w komediiZabawna para (Fun Couple) wystawionej premierowo 26 października 1962 w Lyceum Theatre[28]. Zagrała także w przedstawieniu realizowanym przez Actors StudioDziwne interludium (Strange Interlude) i w filmie Petera Tewksbury’egoNiedziela w Nowym Jorku (Sunday in New York, 1963)[29].Po zagraniu wNiedzieli… wyjechała do Paryża, gdzie wystąpiła w ciepło przyjętej przez krytyków w Europie, ale gorzko przez amerykańskich recenzentów, roli Melindy w filmie Rene ClementaKoty (Joy House, 1964) zAlainem Delonem[30]. Podczas pobytu w Paryżu nawiązała relację uczuciową z reżyseremRogerem Vadimem, u którego w późniejszym czasie zagrała w kilku filmach:Krąg (La Ronde, 1964),Zdobycz (La curée, 1966),Barbarella (Barbarella: Queen of the Galaxy, 1968) iTrzy kroki w szaleństwo (Histoires extraordinaires, 1968)[31]. Po nakręceniuKręgu wróciła do Hollywood, by zagrać tytułową rolę w kasowej komediiElliota SilversteinaKasia Ballou (Cat Ballou, 1965), dzięki której zyskała status jednej z najlepiej zarabiających gwiazd kina[32]. Następnie zagrała Annę Reeves w thrillerzeArthura PennaObława (The Chase, 1966), Ellen Gordon w komediiRoberta Ellisa MilleraW każdą środę (Any Wednesday, 1966) i Julie Ann Warren w dramacieOttona PremingeraSzybki zmierzch (Hurry Sundown, 1967)[33]. Za rolę Corie Bratter w komedii romantycznejGene SaksaBoso w parku (Barefoot in the Park, 1967) była nominowana donagrody BAFTA dla najlepszej aktorki zagranicznej[34]. W latach 60. odrzuciła propozycję zagrania: Lary w melodramacieDavida LeanaDoktor Żywago (Doctor Zhivago, 1965),Bonnie Parker w gangsterskim filmieneo-noirArthura PennaBonnie i Clyde (Bonnie and Clyde, 1967) i horrorze psychologicznymRomana PolańskiegoDziecko Rosemary (Rosemary’s Baby, 1968)[35].
Fonda na spotkaniu prasowym poświęconymWietnamowi (1975)
Za rolę zubożałej Glorii, biorącej udział w wycieńczającym maratonie tańca, w dramacieSydneya Pollacka osadzonym w czasachWielkiego kryzysuCzyż nie dobija się koni? (They Shoot Horses, Don’t They?, 1969) otrzymała w 1970 nominację doOscara dla najlepszej aktorki i Nagrodę Nowojorskich Krytyków Filmowych dla najlepszej aktorki roku[36]. Po zakończeniu zdjęć do tego filmu odbyła podróż doIndii, a ujrzawszy panującą tam biedę i nierówność niedługo po powrocie do Stanów zaangażowała się w politykę[37]. W marcu 1970 wzięła udział w pokojowym marszu na rzeczIndian zorganizowanym w bazie wojskowej w Fort Lawson[38]. W konsekwencji swojego zaagażowania politycznego była do 1973 pod obserwacjąFBI[39]. W grudniu 1970 wzięła udział w manifestacji przeciwprzemocowej, która została zorganizowana przez studentów University of Texas wArlington[40]. Wypowiadała się publicznie w sprawie walki o prawa kobiet i osób czarnoskórych oraz deklarowała solidarność zPartią Czarnych Panter i Ruchem Czarnych Muzułmanów[41]. Agitowała przeciwkowojnie wietnamskiej poprzez udział w protestach antywojennych, za co kilkukrotnie była aresztowana[42]. Ze względu na swoje poglądy i wypowiedzi była często atakowana przezkonserwatystów[43]. 3 października 1970 została aresztowana za rzekomy przemyt narkotyków i napaść na dwóch funkcjonariuszy FBI, jednak do czerwca 1971 została oczyszczona ze wszystkich zarzutów[44]. Po tych zdarzeniach wniosła do sądu federalnego w Waszyngtonie pozew przeciwkoRichardowi Nixonowi oraz części personeluBiałego Domu, FBI, CIA i amerykańskiego rządu, których oskarżyła o „poważne naruszenie jej praw obywatelskich”[45]. W maju 1979 strony zawarły ugodę, która zawierała „przyznanie się administracji państwowej do bezprawnych ingerencji w życie prywatne, podejmowanych przez funkcjonariuszy FBI wobec aktorki w latach 1970–1975”[45].
Fonda z pozostałymi aktorami grupy kabaretowej FTA (1971)
W lutym 1971 ogłosiła powstanie grupy kabaretowej FTA (Fuck The Army, pol. Pieprzyć Armię), która prezentowała satyry przeciwko wojnie w Wietnamie, nietolerancji i administracjiRicharda Nixona[46]. W lipcu 1972 odbyła wizytę pokojową wHanoi, gdzie spotkała się z wicepremierem Wietnamu Nguyenem Duy Trinhem i kilkoma amerykańskimi więźniami, a także zrobiła sobie zdjęcie z wietnamskimi żołnierzami Vietcongu, za co była szeroko krytykowana w amerykańskiej prasie[47]. Sama po latach uznała zdarzenie za „najgłupszą i najbardziej bezmyślną rzecz, jaką zrobiła w życiu” oraz publicznie przepraszała żołnierzy, których mogła urazić swoimi wcześniejszymi wypowiedziami i działaniami[48]. Wyprodukowała dokumentalny film antywojennyF.T.A. (1972), w którym zagrała zDonaldem Sutherlandem; produkcja poniosła komercyjną klęskę[49].
W międzyczasie kontynuowała karierę aktorską. Powróciła do kina rolą prostytutki Bee w mrocznym kryminaleAlana J. PakuliKlute (1971), a za swój występ w filmie otrzymała w 1972Złoty Glob dla najlepszej aktorki w filmie dramatycznym iOscara dla najlepszej aktorki[50]. Następnie zagrała w filmach, które poniosły porażkę komercyjną: w dramacie politycznymJean-Luc GodardaWszystko w porządku (Tout va bien, 1972), dramacieJosephs LoseyaDom lalki (A Doll’s House, 1973), komedii kryminalnej Alana MyersonaSteelyard Blues (1973) i baśni filmowejGeorge’a CukoraBłękitny ptak (The Bluebird, 1976)[51]. Kontynuowała działalność społeczną, m.in. założyła organizację Indochina Peace Kampaign (IPC) i wyprodukowała film dokumentalnyIntroduction to the Enemy (1974) o odbudowywaniu Wietnamu po wojnie[52]. Organizację IPC z czasem przekształciła w studio filmowe International Pictures Corporation Films[53]. Poza tym wspierała męża,Toma Haydena, w kampaniach wyborczych doZgromadzenia Stanowego Kalifornii w 1976 i 1982 oraz zaangażowała się w liczne akcje filantropijne[54].
Równocześnie z działalnością aktorską od końca lat 70. przez niemal całą następną dekadę układała własne ćwiczeniaaerobiku i prowadziła sale ćwiczeń „Jane Fonda Workout Inc.” oraz wydawała książki (m.in.Jane Fonda's Workout Book) i kasety wideo z ćwiczeniami[61]. Zagrała Judy Bernly, jedną z trzech głównych bohaterek komediiColina HigginsaOd dziewiątej do piątej (Nine to Five, 1980) zLily Tomlin iDolly Parton[60]. Następnie wystąpiła u bokuojca w dramacie obyczajowymMarka RydellaNad złotym stawem (On Golden Pond, 1981), a za kreację Chelsea Thayer Wayne uzyskała nominację doOscara dla najlepszej aktorki pierwszoplanowej[62]. Następnie zagrała Lee Winters w dramacie politycznymAlana J. PakuliProlongata (Rollover, 1981), który zebrał krytyczne recenzje i nie odniósł sukcesu komercyjnego[63].
W 1984 została uznana przez redakcję „World Almanac” za trzecią najbardziej wpływową kobietę w Stanach Zjednoczonych, zaśInstytut Gallupa umieścił ją na czwartym miejscu swojego analogicznego zestawienia[64]. Za występ w tytułowej roli w telewizyjnym dramacieDaniela PetrieLalkarka (The Dollmaker, 1984) otrzymałanagrodę Emmy dla najlepszej aktorki pierwszoplanowej w serialu lub filmie[65]. Wystąpiła także w thrillerze psychologicznymNormana JewisonaTajemnica klasztoru Marii Magdaleny (Agnes of God, 1985)[66]. Za kreację aktorki Alex Sternbergen w thrillerzeSidneya LumetaNazajutrz (The Morning After, 1986) otrzymała kolejną w karierze nominację do Oscara dla najlepszej aktorki pierwszoplanowej[66]. W tym okresie brała udział w kolejnych debatach politycznych i społecznych, m.in. poparła tzw. „Propozycję 65” (żądającą zakazu produkcji wielu toksycznych materiałów), włączyła się w kampanię na rzecz uwolnienia z radzieckiego więzienia żydowskiej dysydentki Idy Nudel[66]. W 1987 odwiedziła Polskę[67] i wyraziła poparcie dlaNSZZ „Solidarność”.
Fonda (1998)
W drugiej połowie lat 80. zagrała w filmach:Stary Gringo (Old Gringo, 1989)Luisa Puenzo[68]. Po premierze filmuMartina RittaStanley i Iris (1990), w którym zagrała tytułową rolę żeńską u bokuRoberta De Niro, porzuciła kino[69]. Przez drugą połowę lat 90. zajmowała się propagowaniem świadomego rodzicielstwa (m.in. przekazała kilka milionów dolarów na program zapobiegania ciąży wśród nastolatek z biednych dzielnic[70]), problemamiTrzeciego świata, ochroną zwierząt, jogą iwegetarianizmem, a także kręceniem interwencyjnych reportaży i dokumentów.
W 2018 wystąpiła w filmie dokumentalnymJane Fonda w pięciu odsłonach. Od 2019 aktywnie udziela się w ruchuFire Drill Fridays nagłaśniającym kwestie związane z katastrofą klimatyczną.
W młodości spotykała się z Jamesem Francisiusem, hrabią Giovannim Volpim oraz aktorami: Timmym Everettem i Andreasem Voutsinasem[73]. 14 sierpnia 1966 wyszła za reżyseraRogera Vadima, z którym ma córkę, Vanessę (ur. 28 września 1968) oraz była macochą dla jego córki Nathalie i syna Christiana[74]. Ich rozwód sfinalizowano w styczniu 1973[75]. Po rozstaniu z mężem romansowała z przedsiębiorcą Fredem Gardnerem i aktoremDonaldem Sutherlandem[76].
21 stycznia 1973 wyszła za aktywistę i politykaToma Haydena, z którym ma syna Troya O’Donovana Garrity’ego (ur. 7 lipca 1973) i z którym rozwiodła się w 1990[77]. Po rozwodzie związała się z instruktorem surfingu Lorenzo Caccialanzą[78].
21 grudnia 1991 wyszła za potentata medialnego, twórcęCNN,Teda Turnera, z którym rozwiodła się 22 maja 2000[79].
.jpg)
.jpg)
