Emilia i Karol Wojtyłowie, rodzice papieża Jana Pawła IIDom Rodzinny Ojca Świętego Jana Pawła II w WadowicachMatka chrzestna papieża, Maria Wiadrowska z dziećmiKs. Figlewicz z ministrantamiTablica w wadowickiej bazylice z datami narodzin, a także wyboru Karola Wojtyły na biskupa i papieża
16 października 1978 został wybrany na papieża przezzgromadzenie kardynałów, po śmierciJana Pawła I, który zmarł po trzydziestu trzech dniach pontyfikatu. Przyjął imiona Jan Paweł dla uhonorowania swojego poprzednika[2]. Jego wybór na Stolicę Piotrową miał szczególny wpływ na wydarzenia wEuropie Wschodniej i wAzji w latach 80. i 90. XX wieku, w szczególności na przemiany demokratyczne w Polsce i w innych krajachbloku wschodniego. Od początku swojego pontyfikatu prowadził energiczne działania przeciwkokomunizmowi i uciskowi politycznemu.
Za główny cel papiestwa postawił sobie transformację i zmianę położenia Kościoła katolickiego. Przyczynił się do poprawienia relacji Kościoła katolickiego zjudaizmem,islamem, zKościołem prawosławnym orazWspólnotą anglikańską[3][4][5]. Był jednym z najczęściej podróżujących światowych przywódców w historii, odwiedzając w czasie swojego pontyfikatu129 państw, co interpretowano jako chęć zbudowania relacji między różnymi narodami i religiami.
Podzielał nauczanie Kościoła w takich kwestiach jak utrzymaniecelibatu, potępienie mechanicznej, chemicznej i hormonalnejantykoncepcji, sprzeciwiał sięaborcji ieutanazji, podtrzymywał stanowisko Kościoła oprawie do życia oraz niedopuszczenie kobiet do święcenia, za co był przez niektórych krytykowany, i choć popierał reformysoboru watykańskiego II, był postrzegany jakokonserwatywny w swojej interpretacji tych reform[6][7]. Walczył zteologią wyzwolenia, stygmatyzował także nieokiełznanykapitalizm ikonsumpcjonizm, mimo że niejednokrotnie głosił wyższość gospodarki rynkowej nad znacjonalizowanymi.
Zmarł 2 kwietnia 2005. Wceremonii pogrzebowej uczestniczyły delegacje z ponad 150 państw, a w Polsce ogłoszona została sześciodniowa żałoba narodowa. Proces kanonizacyjny rozpoczął się miesiąc po jego śmierci, z odstąpieniem od tradycyjnego pięcioletniego okresu oczekiwania. 19 grudnia 2009 został ogłoszonyCzcigodnym Sługą Bożym przez swojego następcęBenedykta XVI i beatyfikowany 1 maja 2011 wNiedzielę Miłosierdzia Bożego, po tym, jakKongregacja Spraw Kanonizacyjnych przypisała jego wstawiennictwu cud uzdrowienia. Drugi cud został zatwierdzony 2 lipca 2013 i potwierdzony przez papieżaFranciszka trzy dni później. 27 kwietnia 2014 (ponownie Niedziela Miłosierdzia), równocześnie z papieżemJanem XXIII zostałkanonizowany. Wydarzenie to przeszło do historii Kościoła z powodu ogłoszenia świętymi dwóch papieży w obecności dwóch biskupów Rzymu – urzędującego Franciszka i emerytowanego Benedykta XVI[8][9][10].
Rodzina Wojtyłów żyła skromnie. Jedynym źródłem utrzymania była pensja ojca – wojskowego urzędnika w Powiatowej Komendzie Uzupełnień w stopniuporucznika[4]. Matka pracowała dorywczo jako szwaczka.Edmund Wojtyła, brat Karola, po ukończeniuwadowickiego gimnazjum studiowałmedycynę wKrakowie i został lekarzem[11]. Wojtyłowie mieli jeszcze jedno dziecko – Olgę, która zmarła 16 godzin po urodzeniu 7 lipca 1916 wBiałej[13]. Papież wspominał ją w opublikowanym po śmiercitestamencie – na równi z rodzicami i bratem. Fakt urodzin i śmierci starszej siostry papieża ujawnił francuski dziennikarz i filozofAndré Frossard, autor wydanej w 1982 książkiNie lękajcie się! Rozmowy z Janem Pawłem II.
W dzieciństwie Karola nazywano najczęściej zdrobnieniem imienia – Lolek. Uważano go za chłopca utalentowanego i wysportowanego. Regularnie grał wpiłkę nożną oraz jeździł nanartach[4]. Bardzo ważnym elementem życia Karola były wycieczki krajoznawcze, a także spacery po okolicy Wadowic. W większości wycieczek towarzyszył mu ojciec.
Wczesny okres jego dojrzewania jako nastolatka został naznaczony śmiercią najbliższych. Gdy miał 9 lat, zmarła matka (13 kwietnia 1929). Trzy lata później, 5 grudnia 1932, w wieku 26 lat, naszkarlatynę zmarł jego brat Edmund[11].
Od września 1930, po zdaniu egzaminów wstępnych, Karol Wojtyła rozpoczął naukę w 8-letnim Państwowym Gimnazjum Męskim im.Marcina Wadowity w Wadowicach[4]. Według jego katechetów, wyróżniała go wówczas ogromnawiara[4]. W pierwszej klasie ks.Kazimierz Figlewicz zachęcił go do przystąpienia do kółkaministranckiego, którego stał się prezesem. Katecheta ten miał znaczny wpływ na rozwój duchowy młodego Karola Wojtyły. Jednym z nauczycieli Karola Wojtyły i jego wychowawcą był Mirosław Moroz (1893–1940), w 1940 zamordowany wKatyniu[14]. 14 grudnia 1935 Karol Wojtyła został przyjęty doSodalicji Mariańskiej w gimnazjum. Początkowo był sekretarzem, następnie prefektem (od 26 kwietnia 1936 do 20 marca 1938)[15].
Podczas nauki w gimnazjum Karol zainteresował sięteatrem[4] – występował w przedstawieniach Kółka Teatralnego stworzonego przez polonistów z wadowickich gimnazjów: żeńskiego im. Michaliny Mościckiej i męskiego im. Marcina Wadowity.
Okres studiów
14 maja 1938 zakończył naukę w gimnazjum, otrzymując świadectwo maturalne z oceną celującą, która umożliwiała podjęcie studiów na większości uczelni bez egzaminów wstępnych. Karol Wojtyła wybrał studiapolonistyczne naWydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego[3]. Studia rozpoczął w październiku 1938.
W pierwszym roku studiów przeprowadził się wraz z ojcem do rodzinnego domu matki przy ul. Tynieckiej 10 w Krakowie[4]. Pozostał wierny swej pasji –piłce nożnej, uczęszczał na meczeCracovii. Od października 1938 do lutego 1941 studiował, uczęszczał na spotkania grupy literackiej, a także tworzył poezję[4]. W lipcu 1939 r. wziął udział w Społecznym ObozieLegii Akademickiej wOżomli k.Sądowej Wiszni, budując szkołę i drogi[16]. W lutym 1940 poznałJana Tyranowskiego, który prowadził dla młodzieży męskiej koło wiedzy religijnej. Uczestniczący w nim Wojtyła poznał wówczas i po raz pierwszy czytał pismaśw. Jana od Krzyża.
18 lutego 1941 po długiej chorobie zmarł jego ojciec, a Karol Wojtyła zamieszkał w domu swojego przyjaciela,Juliusza Kydryńskiego, przy ul. Felicjanek 10 w Krakowie[17]. W 1942 i 1943, jako reprezentant krakowskiej społeczności akademickiej, udawał się doCzęstochowy, by odnowićŚluby Jasnogórskie.
Był to też okres rozwoju literackiego Karola Wojtyły. Pierwszy zbiór wierszyRenesansowy psałterz, powstały w 1939 (wydany w 1999), ma jeszcze charakter poetyckich pierwocin; jest też wyrazem hołdu dla wielkiej tradycji, w tym dlaJana Kochanowskiego. W marcu 1946 powstał m.in. poematPieśń o Bogu ukrytym o charakterze wizyjnym i mistycznym, nawiązujący twórczo do św. Jana od Krzyża[4]. Tworzyłpoezję metafizyczną.
Prezbiter
Karol Wojtyła jako wikary w NiegowiciKarol Wojtyła na spływie kajakowym
W 1951, po śmierci kardynała Adama Sapiehy, Karol Wojtyła został skierowany na urlop w celu ukończeniapracy habilitacyjnej[4]. Dużo uwagi poświęcał także pracypublicystycznej, pisałeseje filozoficzne (np.Personalizm tomistyczny – oTomaszu z Akwinu,O humanizmie św. Jana od Krzyża) i szkice. Często publikował w krakowskichperiodykach katolickich:miesięczniku „Znak” i „Tygodniku Powszechnym”. W związku z habilitacją podjął systematyczne studia nad myśląetyczną fenomenologaMaxa Schelera[3], którego pisma czytał w oryginale. 12 grudnia 1953 jego pracaOcena możliwości oparcia etyki chrześcijańskiej na założeniach systemu Maksa Schelera została przyjęta jednogłośnie przez RadęWydziału Teologicznego UJ, jednak Karol Wojtyła nie uzyskał habilitacji z powodu odmowy Ministerstwa Oświaty. Pisał wiele m.in. na tematchrześcijańskiej etyki seksualnej. W 1960 w wydawnictwieTowarzystwa Naukowego KUL, w którego szeregach – oprócz niego – znajdował się także m.in. kardynałStefan Wyszyński[22], opublikował książkęMiłość i odpowiedzialność. Była ona owocem jego studiów oraz rozmów prowadzonych ze studentami i młodymi małżeństwami w czasie wypraw wakacyjnych.
Jako biskup przyjął, zgodnie z obyczajem, hasło przewodnie swej posługi, które brzmiało:Totus Tuus[11] (łac.Cały Twój).Dewizę tę kierował doMatki Chrystusa. Inspiracją była duchowość maryjna francuskiego pisarzaascetycznego epokibaroku,św. Ludwika Marii Grignion de Montfort. Z jego książkiTraktat o prawdziwym nabożeństwie do Najświętszej Maryi Panny Wojtyła przejął koncepcję „niewolnictwa duchowego”, rozumianego jako dobrowolne, ufne i całkowite poddanie swego życia wiary i posługi w Kościele duchowemu macierzyństwuMatki Bożej.
W listopadzie 1963 Wydział AdministracyjnyKC PZPR odrzucił trzy kandydatury, w tym Wojtyły na urząd biskupa ordynariusza krakowskiego, przedstawione przez prymasa Wyszyńskiego. Jednak już 19 grudnia 1963 premier PRLJózef Cyrankiewicz w liście do Wyszyńskiego nie zgłosił zastrzeżeń co do jego kandydatury[26].
30 grudnia 1963 został mianowany arcybiskupem metropolitą krakowskim (18 stycznia 1964 wydano stosowny dokument papieski), 19 stycznia 1964 (półtora roku po śmierci swego poprzednika, arcybiskupa Eugeniusza Baziaka) został prekonizowany arcybiskupem metropolitą krakowskim, zaś 8 marca 1964 w archikatedrze wawelskiej odbył sięIngres[27][28].
Ogłosił drukiem (pod pseudonimem Andrzej Jawień) dramaty:Przed sklepem jubilera i jak misterium ujętePromieniowanie ojcostwa, takżepoematy. W 1960 wydał filozoficznąmonografię z zakresu etykiMiłość i odpowiedzialność, w 1969 monografię z zakresuantropologiiOsoba i czyn(inne języki), a w 1972 – publikacjęU podstaw odnowy. Studium o realizacji Vaticanum II[29]. Pomimo obowiązków duszpasterskich systematycznie prowadził wykłady na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, kształtując tam swą szkołę badawczą z zakresu etyki. Według świadectwa Tadeusza Nowaka, kardynał Karol Wojtyła w 1970 był przeciwny rozsyłaniu i czytaniu w diecezji krakowskiej listu pasterskiego, który Episkopat Polski przygotowywał na 50. rocznicęwojny polsko-bolszewickiej[30].
Karol Wojtyła przez wiele lat był zaangażowany w sprawy Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego, który decyzją Rady Ministrów w 1954 przestał być częścią Uniwersytetu. Kardynał Wojtyła zwracał uwagę na tę kwestię, kierując listy do duchownych i członków archidiecezji, oraz spotykał się z uczonymi, m.in. zAdamem Vetulanim, profesorem UJ. Vetulani jeszcze pod koniec lat 50. pomagał Wojtyle przy jego pracy nadDekretem Gracjana[31] i był dla niego autorytetem. W 1974, w sześćsetną rocznicę urodzinkrólowej Jadwigi, fundatorki Wydziału Teologicznego, Wojtyła skierował publiczny list do premiera rządu PRL. Rada Wydziału Teologicznego przedrukowała memoriał, domagając się zgodnie z sugestią Vetulaniego „stwierdzenia posiadania przez Papieski Wydział Teologiczny w Krakowie praw i przywilejów wyższej uczelni akademickiej”[32]. Po latach, w 1997, już jako papież Jan Paweł II, podczas szóstej pielgrzymki do Polski, na spotkaniu z rektorami polskich uczelni pod sam koniec przemówienia przywołał swojego dawnego profesora: „Jeszcze chyba jedną postać i jedno wspomnienie muszę wypowiedzieć. W czasach zmagania się o Papieski Wydział Teologiczny, wydział sześćsetletni, bardzo wiele mi pomógł profesor Adam Vetulani. I wielu innych, ale wymieniam jego, bo był mi szczególnie bliski w tych czasach”[33].
Wojtyła zyskał dojrzałość jako myśliciel, sięgając do rozległej tradycji filozoficznej (grecka etyka klasyczna, św.Tomasz z Akwinu,fenomenologia), lecz też doBiblii i domistyki (zawsze mu bliski świętyJan od Krzyża) i budując harmonijnie koncepcję zarówno zfilozofii, jak iteologii: człowieka jako integralnej osoby. Człowiek jest zadomowiony pośród świata jako byt cielesno-duchowy, otwarty natranscendencję, agodność i wolność dał muBóg. Tym sposobem Karol Wojtyła stał się wybitnym przedstawicielempersonalizmu. W filozofii reprezentowałneotomizm fenomenologizujący. Swoje poglądy stosował też i przedstawiał w pracy duszpasterskiej.
Stał się znanym poza Polską autorytetem. Był, obok prymasa Polski kardynałaStefana Wyszyńskiego, najważniejszą postacią ówczesnegoEpiskopatu Polski[34]. ZprymasemTysiąclecia (bo tak go nazywał) ściśle współpracował, okazując szacunek dla jego doświadczenia i mądrości. Jako kardynał odbywał podróże zagraniczne, zapraszany także przez środowiska uniwersyteckie. Wiosną 1976 papież Paweł VI zaprosił go do Watykanu, by w dniach 7–13 marca głosił tamrekolekcje wielkopostne (wydane później w publikacji książkowej).
16 października 1978 w ósmym głosowaniu kard. Karol Wojtyła, który nie był wymieniany wśródpapabili, został wybrany na papieża. Według szacunków jego kandydaturę poparło 99 kardynałów na 111 głosujących[b][35]. O wyborze zadecydowała m.in. postawa kard. Siriego i jego zwolenników, kampania na rzecz Karola Wojtyły, prowadzona przez kard.Franza Königa oraz namowa kard.Stefana Wyszyńskiego do wyrażenia zgody[35]. Początkowo chciał nazywać się Stanisławem I, na cześćśw. Stanisława, jednak kardynałowie wskazali mu, że jest to imię nienależące do tradycji rzymskiej i przybrał imię Jana Pawła II[36]. O 18:18 z komina kaplicy Sykstyńskiej uniósł siębiały dym(inne języki)[37]. Wynik wyboru ogłosił kard.Pericle Felici o godzinie 18:44[4].
Kilka minut później nowy papież przedstawił się tłumowi zgromadzonemu naplacu św. Piotra. Wbrew temu, co przewidywał ceremoniał, postanowił wygłosić do tłumu mowę powitalną. W swoim krótkim przemówieniu oświadczył, że wezwano go „z dalekiego kraju”. Prośbą by poprawiono go, jeśli się pomyli „w naszym języku włoskim” od razu przezwyciężył nieufność Włochów. Na koniec udzielił pierwszego błogosławieństwaUrbi et Orbi[35][38]. Formalna inauguracja pontyfikatu miała miejsce w trakcie mszy św. na placu św. Piotra 22 października 1978[4].
Jan Paweł II był pierwszym papieżem z Polski, jak również pierwszym po 455 latach (od czasu pontyfikatuHadriana VI) biskupem Rzymu niebędącymWłochem[3] oraz mając 58 lat, został wybrany najmłodszym papieżem od czasu wyboruPiusa IX w 1846, który w chwili wyboru miał 54 lata[39]. Wielokrotnie sam przywoływał słowa wiersza „Słowiański Papież”Juliusza Słowackiego.
Pontyfikat
Lata 1978–1981
Karol Wojtyła jako Jan Paweł II na balkonie bazyliki św. Piotra w dniu wyboruJan Paweł II podczas wizyty w Niemczech w 1980
Głównym wykładnikiem pontyfikatu Karola Wojtyły byłypielgrzymki[4]. Z tego też powodu został on wkrótce potem nazwany: „papieżem-pielgrzymem”[3]. Swoją pierwszą podróż apostolską odbył w styczniu 1979 doMeksyku (gdzie otworzył Konferencję Biskupów Ameryki Łacińskiej) i do kilku państw Ameryki Łacińskiej[4]. Podkreślił tam również, że politycy krajów w większości katolickich przy okazji sprawowania władzy powinni pamiętać oprawach człowieka,wolności religijnej i godności ludzkiej[40]. Po powrocie do Rzymu w marcu wydał swoją pierwszą encyklikę –Redemptor hominis, w której podkreślił nauki głoszone w krajach odwiedzonych podczas pielgrzymki, a także rozszerzył nauki o sprawiedliwość społeczną[4].
W czerwcu tego samego roku udał się w pierwszą pielgrzymkę do Polski, gdzie podczas tej wizyty padły słynne[41] później słowa:Wołam, ja, syn polskiej ziemi, a zarazem ja, Jan Paweł II, papież. Wołam z całej głębi tego Tysiąclecia, wołam w przeddzień Święta Zesłania, wołam wraz z wami wszystkimi: Niech zstąpi Duch Twój! Niech zstąpi Duch Twój i odnowi oblicze ziemi. Tej ziemi![42], które pochodzą zBiblii[43]. Głoszone przez niego nauki walnie przyczyniły się do późniejszychtransformacji ustrojowych w europejskich państwachbloku wschodniego[4].
5 września, w ramach środowejaudiencji generalnej, rozpoczął pierwszy cykl katechez osakramencie małżeństwa jako przygotowanie do mającego się odbyć rok późniejsynodu o rodzinie. Katechezy te, z przerwami, będzie kontynuował do 1984. Zostaną opublikowane w 1986 w formie książkowej pt.Mężczyzną i niewiastą stworzył ich. Ich echo rozeszło się po całym świecie, zyskując popularną nazwęTeologia ciała[44].
Na ten okres przypada także ostre upomnienieKongregacji Nauki Wiary dla niemieckiego księdza teologa,Hansa Künga (za głoszenie nauk niezgodnych z doktryną Kościoła) oraz wydanie kolejnej papieskiej encykliki –Dives in misericordia[4].
13 maja 1981, podczasaudiencji generalnej na placu św. Piotra w Rzymie, o godzinie 17:19, Jan Paweł II został postrzelony przez tureckiego zamachowcaMehmeta Alego Ağcę[3]. Jak ustalili śledczy, chwilę wcześniej Ali Ağca mierzył w jego głowę, jednak Jan Paweł II schylił się wtedy do małej dziewczynki (Sara Bartoli) i wziął ją na ręce. Zamachowiec opóźnił oddanie strzału prawdopodobnie, dlatego że dziewczynka, którą papież trzymał na rękach, lekko przysłoniła go, co uniemożliwiło zamachowcowi dokładne wycelowanie. Ranny papież osunął się w ramiona stojącego za nim sekretarza,Stanisława Dziwisza. Ochrona przewiozła Jana Pawła II do poliklinikiGemelli, gdzie poddano papieża sześciogodzinnej operacji. Papież wierzył, że swojego ocalenia nie zawdzięczał tylko szczęściu – wyraził to słowami: „Jedna ręka strzelała, a inna kierowała kulę”[3]. Zamach miał miejsce 13 maja, podobnie jak pierwsze objawienieMatki Boskiej wFátimie w 1917[46]. Jan Paweł II spędził na rehabilitacji w szpitalu 22 dni. Później wielokrotnie cierpiał z powodu różnorodnych dolegliwości, będących następstwem postrzału.
Jeszcze odbywając rekonwalescencję, papież wydał kolejną encyklikę –Laborem exercens, w której zaapelował o godziwe traktowanie pracowników, niekonsumpcjonistyczny system sprawowania rządów i nowy ład społeczno-ekonomiczny[4]. W tym samym czasie w Polsce zawiązał sięZwiązek Zawodowy „Solidarność”, z którym papież sympatyzował[46]. W grudniu 1981 prezes Rady MinistrówWojciech Jaruzelski wprowadził stan wojenny, co doprowadziło do represji wobec członków „Solidarności”[46]. W tym okresie Jan Paweł II często prowadził prywatne rozmowy z władzami polskimi i radzieckimi[46].
Jan Paweł II w 1984.
W 1982 papież odbyłpierwszą w historii pielgrzymkę do Wielkiej Brytanii, gdzie doszło do spotkania z głowąKościoła anglikańskiego – królowąElżbietą II[4], a także z przedstawicielami polskich władz emigracyjnych[47]. Rok później, podczas wizyty w Afryce Środkowej, papież apelował o pokój w państwach ogarniętych wojną domową. W 1986 papież odwiedził zlaicyzowanąHolandię, gdzie został chłodno przyjęty przez postępowych katolików[4].
Z punktu widzenia religijnego i ekumenicznego przełomowy był rok 1986, kiedy to papież modlił się wAsyżu wspólnie z przywódcami wielkich religii o pokój na świecie (27 października)[3]. Oprócz tego był pierwszą głową Kościoła katolickiego, który odwiedziłsynagogę (Rzym)[3]. Na okres lat osiemdziesiątych przypada także zaangażowanie papieża w sprawy doktrynalne. Podobnie jak w przypadku Hansa Künga, cofnięto zezwolenia na działalność naukową lub udzielono upomnień od Kongregacji Nauki Wiary. Upomniano m.in.Charlesa Currana,Edwarda Schillebeeckxa (za głoszenie poglądów niezgodnych z doktryną wiary),Gustavo Gutiérreza iLeonardo Boffa (za popieranieteologii wyzwolenia)[4]. W 1988 Jan Paweł IIekskomunikował konserwatywnego arcybiskupaMarcela Lefebvre’a (od którego pochodzi ruchlefebrystów)[4].
Zdaniem historyków papież, popierając ideę niezależnych, wolnych związków zawodowych, walnie przyczynił się do upadku systemówkomunistycznych w państwach bloku wschodniego[4]. Zapoczątkowały to wydarzenia w Polsce z 1989: w kwietniu nastąpiło zalegalizowaniezwiązków zawodowych, a w czerwcu odbyły siępierwsze częściowo wolne wybory[46]. Jan Paweł II, podobnie jak włoscy politycy, uważał wybór generałaWojciecha Jaruzelskiego na prezydentaPolskiej Rzeczypospolitej Ludowej za konieczną gwarancję realizacji postanowieńOkrągłego Stołu. W przemówieniu z początku lipca, ostrzegałPolaków przed nadużywaniem wolności[48].
Jeszcze w 1990, dzięki dobrym relacjom z Gorbaczowem,Stolica Apostolska nawiązała stosunki dyplomatyczne z Federacją Rosyjską[4]. Zarazem jego ustalenia z prezydentem USA,Billem Clintonem, doprowadziły do ustalenia w 1994 stanowiska ws. wspólnego działania Stanów Zjednoczonych i Watykanu, na rzecz pokoju na świecie[4]. Zaowocowało to kolejnym wystąpieniem przedZgromadzeniem Ogólnym Narodów Zjednoczonych (w 1995), gdzie Jan Paweł II zaapelował ouwolnienie przyszłości polityki i ludzi od obciążenia cynizmem[3]. Ponadto ze względu na dobre stosunki z wyznawcamijudaizmu w 1993 Stolica Apostolska uznała państwoIzrael[3].
Lata 90. były kolejną dekadą naznaczoną licznymi pielgrzymkami, choć z powodu operacjistawu biodrowego w 1994, papież musiał nieco ograniczyć swoją działalność misyjną[4]. Jeszcze w 1992 odbył podróż do Afryki, gdzie w senegalskim Domu Niewolników naGorée modlił się o przebaczenie dla handlarzy czarnoskórej ludności, którzy sprzedawaliniewolników do pracy przy zbiorach kawy i bawełny[3]. W latach 1995–1996 odbył też pielgrzymki do państw Ameryki Środkowej i Centralnej, a także naFilipiny – największego katolickiego państwa Azji[4].
Początek dekady to także starania papieża o pokój na świecie – zwłaszcza w ogarniętych wojnami domowymi państwach afrykańskich orazna Bałkanach[4]. Niektóre papieskie działania pozostawały jednak bez odpowiedzi, jak choćby apele o zaprzestaniewojen wZatoce Perskiej oraz o zniesienie embarga nałożonego naKubę[46]. Prawdopodobnie dzięki takiemu stanowisku, kiedy w 1998 wizytował ten kraj został ciepło przyjęty przez komunistycznego prezydentaFidela Castro, co doprowadziło do większej akceptacji kubańskiego Kościoła katolickiego przez władze[46].
Od początku pontyfikatu planem papieża było wprowadzić Kościół w nowe tysiąclecie[3]. Z okazji roku milenijnego postanowił to uczcić, ogłaszając obchodyRoku Jubileuszowego. Obchody poprzedziły jedne z ważniejszych wydarzeń pontyfikatu pod względem dialogu z innymi religiami[50]. W marcu 2000 papież odbył pielgrzymkę doZiemi Świętej i spotkał się wJerozolimie z premierem IzraelaEhudem Barakiem[50]. W trakcie pielgrzymki papież odwiedził m.in. instytutJad Waszem, poświęcony ofiaromHolocaustu, a także modlił się przyŚcianie Płaczu[50].
W ostatnich latach pontyfikatu Jan Paweł II musiał ograniczyć swoją aktywność ze względu na stan zdrowia[51]. Postępującachoroba Parkinsona oraz przebyte w latach 90. operacje znacznie nadszarpnęły zdrowie papieża i zmusiły do mniejszej ilości pielgrzymek, jednak pomimo tego nie rozważał możliwościrezygnacji[51]. Od 2003 jego stan nie pozwolił mu już poruszać się w pozycji stojącej, więc pokazywał się publicznie wyłącznie siedząc[51].
Od 14 marca 2004 pontyfikat Jana Pawła II jest uznawany za najdłuższy, po pontyfikacieśw. Piotra ibł. Piusa IX. Był papieżem przez 26 i pół roku (9666 dni). Długość jego pontyfikatu podkreśla także kontrast z papiestwem jego poprzednika Jana Pawła I, który papieżem był jedynie 33 dni. Osobistym sekretarzem Jana Pawła II przez cały pontyfikat byłStanisław Dziwisz (od 2006 kardynał). Jego drugim osobistym sekretarzem był natomiastMieczysław Mokrzycki.
Pomimo choroby, usiłował doprowadzić do powstrzymaniainwazji na Irak. Z tego powodu 13 stycznia 2003 Jan Paweł II apelował do przedstawicieli korpusu dyplomatycznego o pokój w Iraku:Nie wolno się uciekać do wojny, nawet gdy chodzi o tzw. dobro wspólne[52]. Zaznaczał, że wojna jest zawsze porażką ludzkości i jedynie wskrajnej ostateczności orazna bardzo rygorystycznych warunkach może być ona ogłaszana[52]. Potępił wszelkie formy przemocy, w tym przede wszystkim terroryzm[52].
Papież na lotnisku wGdyni, 11 czerwca 1987Jan Paweł II wSejmieRzeczypospolitej Polskiej w 1999Liczba podróży apostolskich Jana Pawła II 9+ 8 7 5 4 3 2 1 0
Charakterystycznym elementem pontyfikatu Jana Pawła II były podróże zagraniczne. Odbył ich 104, odwiedzając wszystkie zamieszkane kontynenty[53]. W wielu miejscach, które odwiedził, nigdy przedtem nie postawił stopy żaden papież. Był m.in. pierwszym papieżem, który odwiedziłWielką Brytanię (od 1534Kościół Anglii nie uznaje władzy zwierzchniejStolicy Apostolskiej), jest też pierwszym w historii papieżem, który odwiedziłBiały Dom[54] oraz jest też pierwszym papieżem, który odwiedziłSejm RP[55]. Mimo wielu zabiegów nie udało mu się jednak odbyć pielgrzymki doRosji, prawdopodobnie ze względu na niechęć ze stronypatriarchatu moskiewskiego, który zarzuca Watykanowiprozelityzm[5].
Podczas swojego pontyfikatu Jan Paweł IIbeatyfikował ikanonizował więcej osób niż wszyscy jego poprzednicy w okresie pięciu poprzedzających wieków. Ogłosił błogosławionymi w sumie 1338 ludzi, a świętymi 482 osoby, podczas 51 uroczystości[53][56].
Jan Paweł II na 9konsystorzach kreował 231 kardynałów, w tym arcybiskupa Jorge Mario Bergoglio, późniejszego papieżaFranciszka[57]. Mianował także 4 kardynałówin pectore – nazwisko jednego z nich nigdy nie zostało ujawnione[58][11].
Jan Paweł II od 1992 cierpiał na postępującąchorobę Parkinsona[59][60]. Mimo licznych spekulacji i sugestii ustąpienia z funkcji, które nasilały się w mediach zwłaszcza podczas kolejnych pobytów papieża w szpitalu, pełnił ją aż do śmierci. W lipcu 1992 przeszedł operację w celu usunięcia guzanowotworowego najelicie grubym[60]. Jego długoletnie zmagania z chorobą i ze starością były osobistym przykładem głoszonych na ten temat poglądów, w których podkreślał godność ludzkiego cierpienia i odnosił je do mękiChrystusa. 13 maja 1992 papież, w 11. rocznicę zamachu, ustanowiłŚwiatowy Dzień Chorego.
Nagłe pogorszenie stanu zdrowia papieża rozpoczęło się 1 lutego 2005. Przez ostatnie dwa miesiące życia Jan Paweł II wiele dni spędził w szpitalu i nie udzielał się publicznie. Przeszedłgrypę oraz zabiegtracheotomii, wykonany z powoduniewydolności oddechowej[60].
W czwartek 31 marca tuż po godzinie 11, gdy Jan Paweł II udał się do swej prywatnej kaplicy, wystąpiły u niego silnedreszcze, zewzrostem temperatury ciała do 39,6 °C. Był to początekwstrząsu septycznego połączonego z zapaścią sercowo-naczyniową. Czynnikiem wywołującym byłainfekcjadróg moczowych w osłabionym chorobą Parkinsona i niewydolnością oddechową organizmie[60].
Uszanowano wolę papieża, który chciał pozostać w domu. Podczas mszy przy jego łożu, którą Jan Paweł IIkoncelebrował z przymkniętymi oczyma, kardynałMarian Jaworski udzielił musakramentu namaszczenia. 2 kwietnia, w dniu śmierci, o godzinie 7:30 rano, papież zaczął tracić przytomność, a późnym porankiem przyjął jeszcze watykańskiego sekretarza stanu kardynałaAngela Sodano. Później tego samego dnia doszło do gwałtownego wzrostu temperatury. Około godziny 15:30 bardzo słabym głosem papież powiedział:Pozwólcie mi iść do domu Ojca. O godzinie 19 wszedł w stanśpiączki, a monitor wykazał postępujący zanikfunkcji życiowych. Osobisty lekarz papieskiRenato Buzzonetti stwierdził śmierć papieża Jana Pawła II o godzinie 21:37 czasu miejscowego, aelektrokardiograf wyłączono po 20 minutach od tej chwili. Zmarł po zakończeniuApelu jasnogórskiego, wpierwszą sobotę miesiąca i wigilięŚwięta Miłosierdzia Bożego, w 9666. dniu swojego pontyfikatu[11]. Informację o śmierci papieża podał na placu świętego Piotra abpLeonardo Sandri, mówiąc:Najdrożsi bracia i siostry, o godz. 21.37 nasz ukochany Ojciec Święty powrócił do Domu Ojca. Módlmy się za niego[61]. W ciągu ostatnich dwóch dni życia nieustannie towarzyszyli mu wierni z całego świata, śledząc na bieżąco wiadomości dochodzące z Watykanu oraz trwając na modlitwie w jego intencji[62].
Po otrzymaniu zgody kardynałakamerlingaEduarda Somala[c] 3 kwietnia 2005 zabalsamowane[63] ciało Jana Pawła II umieszczono na katafalku, ubrano w ozdobne szaty papieskie i wystawiono na widok publiczny w Sali Klementyńskiej Pałacu Apostolskiego. Następnego dnia zostało przeniesione dobazyliki Świętego Piotra, dostępne dla delegacji państwowych i pielgrzymów przybyłych na obrzędy pogrzebowe.
Grobowiec wGrotach Watykańskich (Pierwsze miejsce pochówku Jana Pawła II, do 2011)Grób Jana Pawła II w kaplicy św. Sebastiana (od 2011)
Pogrzeb Jana Pawła II odbył się 8 kwietnia 2005. Trumnę z prostych desek z drewnacyprysowego (symbolu nieśmiertelności) ustawiono wprost na rozłożonym na brukuplacu św. Piotra dywanie. Mszy świętej koncelebrowanej przez kilka tysięcy kardynałów, arcybiskupów, biskupów i patriarchówkatolickich Kościołów wschodnich przewodniczyłdziekan kolegium, kardynałJoseph Ratzinger (który 11 dni później został następcą zmarłego papieża)[11]. Uczestniczyło w niej na placu św. Piotra ok. 300 tysięcy wiernych oraz 200 prezydentów i premierów, a także przedstawiciele różnych religii światowych, w tym duchowniislamscy iżydowscy[64][65]. Wielu zgromadzonych na uroczystości ludzi miało ze sobą transparenty z włoskim napisemsanto subito („święty natychmiast”). W całym Rzymie przed ekranami rozstawionymi w wielu miejscach miasta zgromadziło się 5 mln ludzi, w tym ok. 1,5 mln Polaków[66].
Procesji z trumną przewodniczyłkardynał kamerling,Eduardo Martínez Somalo. W krypcie Jana XXIII wGrotach Watykańskich trumnę złożono w drugiej,cynkowej, którą szczelnie zalutowano, a tę w trzeciej, wykonanej z drewna orzechowego. Do trumny został włożony woreczek z medalami wybitymi w czasie pontyfikatu Jana Pawła II oraz umieszczony wołowianym pojemniku akt, który zawiera najważniejsze fakty z okresu jego pontyfikatu. Trumny zostały opatrzone watykańskimi pieczęciami. W złożeniu trumny uczestniczyli jedynie najbliżsi współpracownicy papieża, arcybiskupi Stanisław Dziwisz iPiero Marini.
Grobowiec Jana Pawła II początkowo był umiejscowiony w krypcie w podziemiach bazyliki Świętego Piotra, w pobliżu miejsca, gdzie według tradycji ma znajdować się grobowiec św. Piotra[67]. W tym samym miejscu przez 37 lat (w latach 1963–2000), do czasu beatyfikacji, pochowany był papieżJan XXIII[68].
W ramach uroczystości związanych z beatyfikacją 29 kwietnia 2011 w obecności kardynałaTarcisio Bertone dokonano otwarcia grobu i wyjęcia z niego trumny z ciałem papieża Jana Pawła II[69]. Następnie trumna bez otwierania została wystawiona na widok publiczny w bazylice Świętego Piotra, gdzie odwiedził ją m.in. papież Benedykt XVI[70].
Po uroczystościach związanych z beatyfikacją Jana Pawła II, 2 maja 2011, trumna ze szczątkami Jana Pawła II została złożona, w dotychczasowym miejscu pochówkubł. Innocentego XI, w kaplicy Świętego Sebastiana bazyliki Świętego Piotra, na lewo odPietyMichała Anioła[71]. Trumnę przykryto płytą z białego marmuru, na której widnieje napis: „Beatus Ioannes Paulus PP. II”. Nowy grób został udostępniony dla wiernych 3 maja 2011[72]. Poprzednia płyta nagrobna, po obrzędach beatyfikacyjnych w 2011, została przewieziona do Krakowa[73] i spoczywa włagiewnickim sanktuarium Błogosławionego Jana Pawła II, stanowiącym częśćCentrum Jana Pawła II „Nie lękajcie się”[74].
Reakcje na śmierć
Rada Ministrów uchwałą z 3 kwietnia 2005 nr 80/2005 opublikowaną wMonitorze Polskim numer 19, pozycja 307 wprowadziłażałobę narodową na terytoriumRzeczypospolitej Polskiej od 3 kwietnia 2005 do dnia pogrzebu, ponadto zwróciła się z apelemdo wszystkich obywateli Rzeczypospolitej Polskiej, władz państwowych, samorządowych, organizacji społecznych i zawodowych, innych podmiotów i instytucji oraz organizatorów imprez masowych o zachowanie żałoby narodowej i wspólne uczczenie pamięci Jego Świątobliwości Papieża Jana Pawła II[75].
Na czas żałoby w miastach odwoływano zaplanowane seanse filmowe, przedstawienia teatralne oraz wszelkie inne imprezy rozrywkowe.TVP zaprzestała także transmisji meczówLigi Mistrzów. Stacje telewizyjne większość (a TVP iTVN24 – całość) czasu antenowego poświęcały aktualnym wydarzeniom wWatykanie i wspomnieniom o zmarłym papieżu. Część polskich stacji (m.in.MTV,Jetix iVIVA Polska) całkowicie wstrzymała emisję swoich programów do poniedziałku, 4 kwietnia. Wszystkie stacje wstrzymały emisję reklam. Przez cały żałobny tydzień polskie telewizje muzyczne prezentowały spokojną, stonowaną muzykę[76].
Po śmierci papieża zaczęto dodawać mu nowy przydomek, nazywając go Janem Pawłem Wielkim. Tylko trzechpapieży w historii Kościoła katolickiego nosiło taki przydomek:Leon I,Mikołaj I iGrzegorz I.
Przydomek ten pojawił się po raz pierwszy w homilii wygłoszonej przez kardynała Angelo Sodano w czasie żałobnej mszy na placu św. Piotra w niedzielę 3 kwietnia 2005[125] (nazajutrz po śmierci Jana Pawła II), w publikacjach „Tygodnika Powszechnego” oraz programach informacyjnych i publicystycznych największych amerykańskich stacji telewizyjnych (John Paul the Great –CNN,Fox News,ABC,CBS)[126][127].
9 maja 2005 papież Benedykt XVI zezwolił na natychmiastowe rozpoczęcie procesu beatyfikacyjnego Jana Pawła II, udzielającdyspensy od pięcioletniego okresu oczekiwania od śmierci kandydata, jaki jest wymagany przezprawo kanoniczne[130][131]. Od momentu zezwolenia na rozpoczęcie procesu beatyfikacyjnego Janowi Pawłowi II przysługiwał tytułSługi Bożego. Formalnie proces na szczeblu diecezjalnym rozpoczął się 28 czerwca 2005 wdiecezji rzymskiej, kiedy zaprzysiężeni zostali członkowie trybunału beatyfikacyjnego.Postulatorem procesu został polski ksiądzSławomir Oder[132].
2 kwietnia 2007, w drugą rocznicę śmierci papieża, zakończyła się faza diecezjalna procesu. Wszystkie akta zostały przekazane do watykańskiejKongregacji Spraw Kanonizacyjnych. 4 maja 2007 wydano dekret o ważności procesu diecezjalnego[131]. Postulator generalny złożył w 2008 tzw.Positio wymagane w dalszej procedurze beatyfikacyjnej[131]. 30 czerwca 2009 odbyło się posiedzeniekonsultorów teologicznych, a następnie 16 listopada tegoż roku spotkanie kardynałów i biskupów Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych[131]. 19 grudnia 2009 papież Benedykt XVI podpisał dekret oheroiczności cnót Sługi Bożego Jana Pawła II i odtąd przysługiwał mu tytułCzcigodnego Sługi Bożego[11]. Podczas przygotowań do procesu beatyfikacyjnego dwie osoby zeznały, że Jan Paweł II regularnie siębiczował w akciepokuty za grzechy. Zeznała tak polska zakonnica Tobiana Sobótka z zakonu Najświętszego Serca Jezusowego, której spisane zeznania odnalazła komisja analizująca życie papieża. Te doniesienia potwierdził także były papieski sekretarz z lat 80., pochodzący zKonga biskup Emery Kabongo, który stwierdził także m.in., że papież umartwiał się w szczególności zaraz przedwyświęcaniem biskupów i kapłanów[132]. Rzecznik prasowy Watykanu nie skomentował tych informacji, tłumacząc, że wszystkie dokumenty są utajnione do czasu ukończenia ostatecznego raportu.
12 stycznia 2011 komisjaKongregacji Spraw Kanonizacyjnych zaaprobowała cud za wstawiennictwem Jana Pawła II mający polegać na uzdrowieniu francuskiej zakonnicyMarie Simon-Pierre Normand[133]. Zgodnie z konstytucją apostolską Jana Pawła IIDivinus perfectionis Magister z 1983, ustalającą nowe zasady postępowania kanonizacyjnego, orzeczenie Kongregacji zostało przedstawione papieżowi, który ma wyłączne prawo decyzji o kościelnym kulcie publicznym sług Bożych[134]. 14 stycznia 2011 papieżBenedykt XVI podpisał dekret o cudzie i wyznaczył datę beatyfikacji[135][136][137].
1 maja 2011, wŚwięto Miłosierdzia Bożego, podczas uroczystej mszy świętej na placu św. Piotra wRzymie, papież Benedykt XVI, na prośbę wikariusza generalnego kard.Augostino Valliniego, dokonał beatyfikacji polskiego papieża[11][138]. Sam następca Jana Pawła II uczynił wyjątek, osobiście celebrując beatyfikację swojego poprzednika – jako zwyczajną praktykę przyjął, że beatyfikacjom przewodniczył jego delegat, a on sam dokonywał jedynie kanonizacji[139][140]. W uroczystości uczestniczyło w nim wiele zagranicznych delegacji. Liczba wiernych uczestniczących w nabożeństwie była szacowana przez włoską policję na milion osób, w tym kilkadziesiąt tysięcy Polaków[141].
5 lipca 2013papież Franciszek wydał dekret w sprawie cudu za wstawiennictwem bł. Jana Pawła II, co otworzyło drogę do jego kanonizacji; Watykan ogłosił, że polski papież zostanie kanonizowany razem ze swoim poprzednikiem w latach 1958–1963 i beatyfikowanym w 2000 rokuJanem XXIII[142][143], zaś 30 września 2013 podczaskonsystorza wyznaczył datę ich kanonizacji[144][145][146].
Cudem tym, jak poinformował ks.Federico Lombardi, jest zatwierdzone przez lekarzy i teologów z Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych i niewytłumaczalne z punktu widzenia medycznego, uzdrowienie kobiety z Kostaryki,Floribeth Mora Diaz cierpiącej na nieoperacyjnegotętniaka mózgu[147]. Kobieta, oglądając beatyfikację Jana Pawła II, zaczęła do niego się modlić, po czym doznała nagłego uzdrowienia[147].
27 kwietnia 2014, wNiedzielę Miłosierdzia Bożego, podczas uroczystej mszy św. na placu świętego Piotra, pod przewodnictwem papieża Franciszka, przy koncelebrzeemerytowanego papieża Benedykta XVI, bł. Jan Paweł II i bł. Jan XXIII zostali ogłoszeni świętymi i włączeni w poczet świętych Kościoła katolickiego[148]. W uroczystości uczestniczyło wiele zagranicznych delegacji, w tym także z Polski[149]. Podczas tej uroczystości papież Franciszek ogłosił św. Jana Pawła II patronem rodzin[150]. Była to pierwsza podwójna kanonizacja papieży w XXI wieku i zarazem pierwsza kanonizacja głowy Kościoła od czasu kanonizacjiPiusa X w 1954[151][152], jak również była to pierwsza taka uroczystość naplacu Świętego Piotra, gdzie koncelebrował urzędujący i emerytowany papież[153].
Jedną z najbardziej wartościowych relikwii jest krew pozyskana z klinikiGemelli, która jest przechowywana w sanktuarium Świętego Jana Pawła II w Krakowie[177]
Pas sutanny – przestrzelony po zamachu 13 maja 1981 przechowywany naJasnej Górze[178]
Relikwiarze – po śmierci powstały specjalne relikwiarze Jana Pawła II – nawiązujące wyglądem dokrzyża papieskiego do przechowywania relikwii[179]
Światowe Dni Młodzieży
Jan Paweł II chętnie spotykał się z młodymi ludźmi i poświęcał im dużo uwagi. Na spotkanie w Rzymie 31 marca 1985, któryONZogłosiłoMiędzynarodowym Rokiem Młodzieży, napisał list apostolski na temat roli młodości jako okresu szczególnego kształtowania drogi życia (Dilecti Amici), a 20 grudnia zapoczątkował tradycjęŚwiatowych Dni Młodzieży[180]. Odtąd co roku przygotowywał orędzie skierowane do młodych, które stawało się tematem tego międzynarodowego spotkania, organizowanego w różnych miejscach świata (odbyło się ono również w Polsce – Częstochowa, 1991). Zaraz po ogłoszeniu daty beatyfikacji przewodniczący Papieskiej Rady ds. Świeckich, kard.Stanisław Ryłko poinformował, iż Jan Paweł II zostanie patronem Światowych Dni Młodzieży[172].
Ekumenizm i stosunki międzyreligijne
Wiele czasu poświęcił budowie jedności pomiędzyKościołami chrześcijańskimi[3]. Sam podkreślał także ważność ekumenizmu w swoim pontyfikacie, m.in. w encykliceRedemptor hominis:nigdy nie przestanę tego podkreślać i będę popierał każdy wysiłek podejmowany w tym kierunku na wszystkich płaszczyznach, w których spotkamy naszych braci chrześcijan.
Jan Paweł II wielką wagę przywiązywał do stosunków z ludźmi innej wiary, nie tylko w ramach chrześcijaństwa, ale także członków innychreligii abrahamowych iateistów. Osobiście uczestniczył we wspólnym trwaniu w modlitwie wAsyżu przedstawicieli kilkudziesięciu religii światowych.
Judaizm
Jan Paweł II wygłosił wiele przemówień i napisał dużą liczbę listów na temat stosunku chrześcijan do społecznościżydowskiej. Skupił się nie tylko na tragediiHolocaustu, ale również na aspektach teologicznych w relacjach między chrześcijaństwem aNarodem Wybranym, rozwijając i wprowadzając w praktykę myśl zaistniałą w dokumencie soborowymNostra aetate. Zdaniem watykanistów należy widzieć w tej papieskiej wrażliwości echa jego przeżyć sprzedII wojny światowej i zwłaszcza z czasów wojennych. Potępiłantysemityzm, który określił jako postawę nie do pogodzenia z chrześcijaństwem[4]. W okresieWielkiego Jubileuszu roku 2000 dokonał historycznego wyznania win Kościoła – w tym win względem Żydów[50]. Ważnymi etapami pojednawczymi były: wizyta wWielkiej Synagodze w Rzymie 13 kwietnia 1986, która była pierwszą papieską wizytą wsynagodze praktycznie od początku chrześcijaństwa orazpielgrzymka do Ziemi Świętej (20–26 marca 2000), w czasie której modlił się przedŚcianą Płaczu[50].
Islam
W 14 maja 1999 papież ucałowałKoran przywieziony w prezencie przezmuzułmańskich duchownych[181][182]. To zdarzenie wywołało szeroką krytykę, głównie ze strony środowisktradycjonalistycznych. Okoliczności tego zdarzenia nie są dokładnie znane. W lutym 2000, podczas wizyty wEgipcie, spotkał się wKairze zsunnickimszejkiem, Wielkim Imamem Al-Azhar[50]. Było to pierwsze spotkanie papieża z duchowym przywódcąislamskim[50]. Rok później został pierwszym papieżem, który wszedł do muzułmańskiegomeczetu – podczas wizyty w Syrii modlił się przy relikwiachJana Chrzciciela wMeczecie Umajjadów wDamaszku[50]. Przez cały okres swojego pontyfikatu spotkał się z ponad 50 przywódcami muzułmańskimi[50].
Mimo wielu zabiegów nie udało mu się jednak odbyć pielgrzymki doRosji, prawdopodobnie ze względu na niechęć ze stronypatriarchatu moskiewskiego, który zarzucał Watykanowiprozelityzm[5].
Jedną z najważniejszych zasług pontyfikatu Jana Pawła II w kontynuacji odnowy nauczaniawiary, dokonanej przezSobór watykański II, było zapoczątkowanie nowego nurtu w refleksji chrześcijańskiej na temat miłościmałżeńskiej, określanego jakoteologia ciała[44]. Papież przedstawił swe nauczanie o oblubieńczym sensie ciała mężczyzny i kobiety w ramach audiencji środowych w latach 1979–1984, wielokrotnie używając terminu „teologia ciała”. Materiału do katechez w czasieaudiencji generalnych dostarczyła książka, którą przygotował wcześniej w Krakowie jakokardynał, i której nie zdążył opublikować, gdyż został wybranybiskupem Rzymu.George Weigel określił teologię ciała Jana Pawła II jako „jedną z najodważniejszych rekonfiguracji teologii katolickiej w ciągu wieków”. Stwierdził też, że jest to „rodzaj teologicznej bomby zegarowej, której wybuch, z dramatycznymi konsekwencjami, nastąpi gdzieś w trzecim tysiącleciu Kościoła”[185].Choć nazwa jest nowa, elementy teologii ciała można dostrzec w nauczaniuKościoła iteologów chrześcijańskich od samego początku. Jan Paweł II w swymnauczaniu powrócił do ujęćbiblijno-patrystycznych, by je poddać pogłębionej analizie o charakterzepersonalistycznym. Rozpoczynając swą refleksję od początku, odstworzenia człowieka w jego pierwotnej samotności, papież następnie analizował stworzenie Ewy, która wśród wszystkich stworzeń jako jedyna mogła zapełnić pierwotną samotność Adama, tworząc z nim „komunię osób”. Dalej papież przeszedł do interpretacji miłości małżeńskiej i oblubieńczego sensu ciała w historycznej doczesności pogrzechu pierworodnym, by z kolei skierować swą refleksję ku rozważeniu ostatecznego wypełnienia sięmiłości wKrólestwie Bożym wzmartwychwstaniu ciał.[potrzebny przypis]
Nowy Kodeks Prawa Kanonicznego zaczął być tworzony w 1963 roku, gdy Jan XXIII ustanowił Papieską Komisję do Rewizji Kodeksu Prawa Kanonicznego i był wynikiem długoletniej dyskusji lokalnych episkopatów, zakonów i uniwersytetów katolickich[186].
Kodeks, który Jan Paweł II promulgował w 1983, zawierał nowe przepisy, określające kary zawykorzystywanie seksualne nieletnich. Krytycy Jana Pawła II stwierdzili, że nowy KPK wyłączył przestępstwa pedofilskie z rzędu najcięższych przestępstw przeciw wierze katolickiej, przenosząc je do rozdziału „Przestępstwa przeciw specjalnym obowiązkom”, w którym są wymienione między przepisem o handlu „wbrew przepisom kanonów” (kan. 1392 KPK, 1983) a przepisem o „naruszeniu obowiązku rezydencji” (kan. 1396 KPK 1983)[187]. Jednak doktor prawa kanonicznegofranciszkaninJohn J. Coughlin(inne języki)[188] stwierdził, że prawo kanoniczne zawsze zaliczało przestępstwo pedofilii jako ciężki grzech i ciężkie przestępstwo, i zgodnie z kanonem 1395 KPK z 1983 r. karą za kontakt seksualny z nieletnim może być permanentne usunięcie z kapłaństwa. Jest to jako jedna z czterech klasyfikacji przestępstw seksualnych, za które można zostać na stałe usuniętym ze stanu duchownego[189].
W KPK z 1983 rezygnowano z surowych kar obligatoryjnych (obowiązkowych) dla duchownych sprawców czynów pedofilskich. Pierwszy KPK z 1917 r. na czele listy przestępstw przeciwnych szóstemu przykazaniu Dekalogu wymieniał czyn popełniony z małoletnim poniżej 16 roku życia. Duchowny sprawca musiał zostać karnie zawieszony w obowiązkach, należało wobec niego zadeklarowaćinfamię (utratę dobrego imienia wymaganego do sprawowania urzędów i godności), pozbawić go jakiekolwiek urzędu, beneficjum, godności i zadania, a w cięższych przypadkach także usunąć ze stanu duchownego (kan. 2359 § 2 KPK, 1917)[190][187][191].
Kodeks Jana Pawła II z 1983 r. nakazuje jedynie, aby sprawcę ukarano „sprawiedliwymi karami, nie wyłączając w razie potrzeby wydalenia ze stanu duchownego” (kan. 1395 § 2 KPK, 1983). Pozostawiał więc rodzaj i surowość kary wyłącznie do uznania biskupa miejsca, który w praktyce mógł wobec pedofila zastosować dowolnie niską karę, nie łamiąc przy tym Kodeksu Prawa Kanonicznego[190][187][191]. Według KPK z 1983 procesy przeprowadzajądiecezje, apelacje od wyroków sądowych mogą być wnoszone doRoty Rzymskiej, natomiast rekursy administracyjne od dekretów karnych doKongregacji ds. Duchowieństwa[192].
Zdaniem jezuityAdama Żaka, kodeks prawa kanonicznego z 1983 był odpowiedzią na postulaty decentralizacji postępowań w przypadku przypadków wykorzystywania seksualnego i przekazania kompetencji biskupom. Prawo kanoniczne było uważane za anachroniczne i zbyt rygorystyczne[193]. Zdaniem o. Żaka do połowy lat 80. psychiatrzy byli przekonani o uleczalnościpedofili i w przypadku gdy lekarze psychiatrzy deklarowali wyleczenie danego duchownego: „Biskupi i przełożeni zakonni w to wierzyli i dlatego uważali, że terapia, połączona np. ze zmianą środowiska wystarczy.” Jako przykład powyższego o. Żaka wskazuje przypadek kardynałaBernarda Lawa[193]. Podobnie dr Monica Applewhite, ekspertka zajmująca się zwalczaniem nadużyć seksualnych zauważyła, że:
David F. Pierre Jr, Sins of the Press, s. 24-25
Dr. Monica Applewhite, Od lat 50 do 80 interwencje opierające się na medycznym leczeniu przestępców seksualnych było niezwykle rozpowszechnione w USA, badania wykazały, że wśród zwykłych ludzi cieszyły się popularnościąNauka o ludzkiej seksualności i przestępstwach seksualnych jest bardzo młoda. Praktycznie cała nasza dzisiejsza wiedza, na temat nadzoru i leczenia przestępców seksualnych, została odkryta po 1985 roku
Z kolei dominikaninMaciej Zięba twierdził, że nowy kodeks nie zmniejszał „surowych kar” za pedofilię, a zachowując najwyższy wymiar kary oddał więcej prerogatyw lokalnym biskupom[186].
Sacramentorum sanctitatis tutela
W reakcji na skandale seksualne w Kościele katolickim Jan Paweł II wydał w 2001 listSacramentorum sanctitatis tutela, w którym uznał wykorzystywanie seksualne dzieci za jeden z najcięższychgrzechów, zrównując je z przestępstwem przeciwkoszóstemu przykazaniu[194]. Z powodu przypadków przenoszenia z jednej parafii do innej księży dopuszczających się czynów pedofilskich papież nakazał biskupom informować bezpośrednio Stolicę Apostolską o wystąpieniu takich nadużyć wśród duchownych.Kongregacja Nauki Wiary przejęła od diecezjalnych trybunałów prawo sądzenia kanonicznie duchownych za takie czyny. W liście papież przypomniał też, że proces kościelny nie ogranicza praw ofiar do walki o swoje prawa przed sądami cywilnymi[195].
Karta Ochrony Dzieci i Młodzieży
Jan Paweł II w reakcji na skandal pedofilski w Stanach Zjednoczonych wezwał w 2002 do Watykanu amerykańskich kardynałów i skrytykował ich za niedostateczne zajmowanie się przestępstwami seksualnymi wobec nieletnich[196]. Bezpośrednią konsekwencją spotkania byłaKarta Ochrony Dzieci i Młodzieży wydana w czerwcu 2002 przez amerykańską Konferencję Episkopatu – zestaw procedur ustanowionych w celu zwalczania przemocy seksualnej i pomocy ofiarom[197][198].
Niektóre poglądy głoszone przez Jana Pawła II wywoływały i nadal wywołują wyraźną krytykę. Różne środowiska oceniały jego działalność z odmiennych, czasem przeciwstawnych perspektyw, dlatego krytyka ta nie była jednolita.
Stosunek papieża dokapłaństwa kobiet stał się podstawą krytyki pochodzącej między innymi ze środowiskafeministycznego. Wśród organizacji walczących oprawa człowieka kontrowersje budziły wypowiedzi papieża, dotyczące zakazu stosowaniaantykoncepcji. Krytycy, m.in. belgijski kardynałGodfried Danneels, zwracali uwagę, iż potępianie używania prezerwatyw jest jednym z powodów rozprzestrzeniania się wirusaHIV[199].
Wewnątrz Kościoła Jan Paweł II spotkał się z krytyką ze strony zwolenników zniesieniacelibatu księży. Poważnym zarzutem wobec papieża stało się oskarżenie o niewłaściwe traktowanie przejawówpedofilii u kapłanów[200]. W 2020 roku Stolica Apostolska opublikowała raport na temat kariery kardynałaTheodore’a McCarricka, który został wyrzucony z kapłaństwa, za przestępstwa pedofilii, raport stwierdził, że Jan Paweł II otrzymał wiarygodne doniesienia o niewłaściwym zachowaniu kardynała[201].
Papież ten był również krytykowany za negatywne nastawienie doteologii wyzwolenia, którą uważał za nie w pełni zgodną z wiarą katolicką. Okazywał wręcz niechęć do tego nurtu, potępił go podczaspodróży do Meksyku w 1979. Z tego też powodu powstał konflikt między Janem Pawłem II a arcybiskupemOscarem Romero z Salwadoru[204].
Niektórzykonserwatyści (m.in.sedewakantyści,sedeprywacjoniści i częśćlefebrystów) widzieli w papieżu modernistę, podważającego tradycje Kościoła. Przeciwstawiali się także wspieraniu przez Jana Pawła IIekumenizmu oraz szerokiego otwarcia Kościoła katolickiego na inne religie[205].
Wśród polskich internautów wykształcił sięmem internetowy nazywanycenzopapą, który wyśmiewa lub obraża postać Jana Pawła II bądź przedmiot z nim związany. Przybiera zazwyczaj postać obrazka, rzadziej filmu, piosenki lubcopypasty[206].
W 2023 ukazała się książkaMaxima Culpa. Jan Paweł II wiedział[207] autorstwaEkke Overbeeka na temat wiedzy Jana Pawła II o wykorzystywaniu seksualnym w Kościele katolickim, w tym wykorzystywaniu dzieci. Premiera tej książki, która zbiegła się z premierą reportażu telewizyjnegoMarcina GutowskiegoFranciszkańska 3[208]. Te publikacje wywołały szeroką debatę na temat Jana Pawła II w Polsce[209][210][211][212]. Również w 2023 ukazała się książkaNie nasz papież. Pontyfikat Jana Pawła II na świecieMirosława Wlekłego[213].
Za pontyfikatu Jana Pawła II, dzięki samemu papieżowi, nastąpiły ogromne zmiany w Watykanie, a także w postrzeganiu osoby papieża przez społeczność zarówno katolicką, jak i pozostałych chrześcijan oraz wyznawców innych religii. Zaraz po swoim wyborze na Stolicę Apostolską, przy składaniuhomagium nowo wybranemu papieżowi, Jan Paweł II nie pozwolił prymasowi Wyszyńskiemu uklęknąć przed sobą. Pierwsze przemówienie wygłosił po włosku, a więc w języku narodu, do jakiego przemawiał. Do tej pory przyjęte było, że papież zawsze swoje pierwsze przemówienie wygłasza po łacinie. Do kolejnych nowości w tym pontyfikacie należały:
licznepielgrzymki (zagraniczne oraz do parafii we Włoszech)[4],
zwyczaj całowania ziemi kraju, do którego przybywał z pielgrzymką;
msze święte dla wielkich tłumów, organizowane na stadionach, lotniskach, placach itp.;
wygłaszanie całychhomilii lub choćby krótkichsentencji w języku kraju, do którego przybywał z pielgrzymką;
udział zespołów folklorystycznych we mszy;
spotkania z duchownymi innych wyznań oraz odwiedziny świątyń różnych wyznań chrześcijańskich oraz religii niechrześcijańskich[3];
udział w przedsięwzięciach artystycznych: koncertach, występach zespołów, projekcjach filmowych[4];
prywatne spotkania z wiernymi;
bezpośrednie spotkania z ludźmi w trakcie pielgrzymek;
Wprawdzie już odJana XXIII papiestwo zaczęło rezygnować z niektórych elementów ceremoniału, jednakże Jan Paweł II zniwelował większość barier, przyjmując postawę papieża bliskiego wszystkim ludziom, papieża-apostoła. Nie zmieniło się to nawet po zamachu.
Karol Wojtyła jako poeta był najpierw zafascynowany Biblią i renesansem, o czym świadczy młodzieńczy zbiór wierszy (wydany po latach)Renesansowy psałterz, nawiązujący do Jana Kochanowskiego. Potem przedmiotem trwałej fascynacji stał sięromantyzm, zwłaszcza Juliusz Słowacki orazCyprian Kamil Norwid. Wczesne utwory publikował od 1950 w prasie katolickiej podpseudonimami literackimi Andrzej Jawień, AJ i Piotr Jasień, a po 1961 – Stanisław Andrzej Gruda. Współpracował z „Tygodnikiem Powszechnym”.
Wojtyła uprawiał lirykę refleksyjną, precyzyjną i powściągliwą stylistycznie, często wizyjną. Dwa nieduże poematyPieśń o Bogu ukrytym orazPieśń o blasku wody skupiają się wokół doświadczeń wewnętrznych człowieka w jego obcowaniu z naturą, tajemnicą bytu, a w końcu z Bogiem. UtwórMyśl jest przestrzenią dziwną to niemal filozoficzna analiza ludzkich aktów poznawczych, w tym fenomenu intelektu jako daru (po latach temat powróci w encykliceFides et ratio). PoematKamieniołom rozważa moc osoby ludzkiej, jej pracę, budowanie wspólnoty z naturą i ludźmi (temat niewątpliwie nawiązuje do Norwida, a później podejmie go książkaOsoba i czyn). Rozwija te myśli obszerny, z pogranicza poezji i prozy poetyckiej, utwórWigilia wielkanocna 1966, z mistycznym motywem rozmowy z Bogiem, z tematem cierpienia i natury, wreszcie z finalną wizją ziemi jako świętej więzi człowieka i przyrody, co jest obrzędem ukazującym światło Boga.
Działalność artystyczna (wcześniej aktorstwo, później twórczość literacka) zakończyła się z chwilą jego wyboru na papieża. Wyjątkiem jest jednak wydany 6 marca 2003Tryptyk rzymski, który sygnował już jako Jan Paweł II.
W 1999 udziałem Jana Pawła II ukazała się płyta kompaktowaAbbà Pater, z fragmentami recytowanymi i śpiewanymi przez Jana Pawła II, w opracowaniu muzycznymLeonarda de Amicis(inne języki) orazStefano Mainettiego(inne języki). To wydawnictwo muzyczne powstało dla uczczenia oficjalnych obchodów 2000-lecia chrześcijaństwa oraz jubileuszu dwudziestolecia pontyfikatu. Jest ono pierwszym w historii wydawnictwem muzycznym z udziałem papieża. Powstało przy udzialeRadia Watykańskiego i pod patronatemnuncjatur apostolskich w kilku krajach. UtwórPater Noster pochodzący z płyty, ukazał się również w wersji wideo.
Interpretacje poezji Karola Wojtyły, nagrane też na płycie, zaprezentowała aktorkaDanuta Michałowska, zaprzyjaźniona z nim w czasach Teatru Rapsodycznego[214].
Dramaturgia, teatr
Z teatrem Karol Wojtyła zetknął się już w gimnazjum w Wadowicach, gdzie brał udział jako aktor w przedstawieniach szkolnych. Swoje zainteresowania teatralne traktował bardzo poważnie, a na kształtowanie jego osobowości jako artysty miał największy wpływ jego mistrz, reżyser teatralnyMieczysław Kotlarczyk. Brał udział w stworzonym jesienią 1941 przez Kotlarczyka Teatrze Słowa (później nazywanym Teatrem Rapsodycznym). W 1942, ku rozczarowaniu Kotlarczyka, Wojtyła zrezygnował z dalszej pracy artystycznej i postanowił studiować teologię w tajnym Metropolitalnym Seminarium Duchownym w Krakowie, a potem na konspiracyjnymWydziale Teologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Mimo że Karol Wojtyła w latach 40. wybrał drogę kapłaństwa, nie zerwał swoich związków z teatrem – był dramaturgiem ikrytykiem teatralnym. Napisał kilka dramatów. Wczesne sztuki teatralne Wojtyły toHiob (utwór osnuty wokół biblijnejKsięgi Hioba) iJeremiasz, także o tematyce biblijnej – oba z 1940.
SztukaBrat naszego Boga (powst. 1944–1950) została zainspirowana postacią żyjącego na przełomie XIX i XX wieku św. Adama Chmielowskiego, znanego jako Brat Albert. Adam Chmielowski, malarz i teoretyk sztuki, stał się założycielem zgromadzenia albertynów, zajmował się w Krakowie pomocą biednym, upośledzonym i chorym. Utwór Wojtyły przedstawia dylematy moralne artysty, który porzuca malarstwo, by służyć biednym. W 1989 Adam Chmielowski został przez Jana Pawła II kanonizowany.Przed sklepem jubilera (powst. 1960) to najbardziej znana sztuka Wojtyły, wielokrotnie wystawiana w teatrze. Ma postać, jak podaje podtytuł, „medytacji o sakramencie małżeństwa”, która „przechodzi chwilami w dramat”. Tematem jest miłość między ludźmi: jako nadzieja lub rozczarowanie, jako uczucie i więź intymna, a w końcu jako uświęcający sakrament. Wymiaru symbolicznego nabiera postać jubilera: jest on jak ojcowski i miłujący Bóg. Miłość małżeńska okazuje się drogą do Stwórcy.
Ostatni dramat Wojtyły,Promieniowanie ojcostwa (powst. 1964), określony został w podtytule jako „misterium”. Dotyczy podmiotowości ludzkiej, fenomenu miłości, także Boga jako tajemnicymetafizycznej. Człowiek odsamoświadomości przechodzi do czynu (Wojtyła później będzie analizował to w monografii filozoficznejOsoba i czyn), spełnia się poprzez miłość, czując się zarazem jak dziecko, rozpozna istotę Boga jako miłującego Ojca („Powraca się do ojca przez dziecko”).
Styl Wojtyły – dramaturga krystalizuje się w stopniowym odchodzeniu od rozbudowanej fabuły w stronę dyskursywnego stawiania zagadnień. JeszczeBrat naszego Boga bliski jestrealizmowi, ukazuje splot wydarzeń, śledzi przemiany wewnętrzne bohatera. W dramatach późnych,Przed sklepem jubilera i najbardziej radykalnym i nowatorskim (przez to prawie niewykonalnym teatralnie)Promieniowaniu ojcostwa, wydarzeń zewnętrznych jest niewiele, akcja sceniczna staje się skąpa. Mnożą się rozbudowane monologi, partie narracyjne, fragmenty zapisane jak esej (budowany jakproza poetycka). Właściwą bohaterką tych utworów staje się myśl. Tekst buduje skupioną wizję. Wojtyła wypracował swoistą „dramaturgię wnętrza” (jak to określił Bolesław Taborski), intelektualno-wizyjną.
Filozofia
Karol Wojtyła zetknął się zfilozofią w czasie studiów seminaryjnych, które odbywał w Metropolitalnym Wyższym Seminarium Duchownym w Krakowie w latach 1944–1946. Była to filozofia w ujęciutomistycznym. W późniejszym okresie zapoznał się z dziełami niemieckiegofenomenologaMaxa Schelera; było to na tyle inspirujące spotkanie, iż Karol Wojtyła poświęcił swą pracę habilitacyjną (1953) zagadnieniu możliwości zbudowania etyki chrześcijańskiej na systemie Schelera. I choć dostrzegł trudność pogodzenia etyki Schelera z moralnością chrześcijańską, wykorzystywał narzędzia fenomenologii we własnych koncepcjach filozoficznych.
Centralnym tematem filozofii Karola Wojtyły był człowiek: jego wolność i moralność. Koncepcjępersonalistyczną Karola Wojtyły można streścić w słowach: człowiek jest osobą. Konstruując swoją myśl, Karol Wojtyła korzysta ze szkieletu pojęciowego tomizmu, uzupełniając go jednak o elementy analizy fenomenologicznej; jest to metoda podobna do tej, której używałaEdyta Stein. Obecność elementów tomizmu w filozofii Wojtyły i jego przenikanie się z analizą fenomenologiczną trafnie ujmujeRocco Buttiglione: filozofia tomistyczna jest „cały czas niejako obecna jako wielka hipoteza fundamentalna, która jest weryfikowana poprzez analizę fenomenologiczną i która – z drugiej strony – nieustannie pilotuje tę analizę, pozwalając uzyskać jej większą głębię”[215].
Najważniejszym wkładem Karola Wojtyły w filozofię jest dziełoOsoba i czyn (1969). Wychodząc z kategorii czynu ludzkiego i analizy świadomości człowieka, szkicuje główne rysy swojej antropologii: człowiek jest osobą, to znaczy świadomym sprawcą swoich czynów, przez które sam stanowi o sobie, posiada siebie i panuje nad sobą. W ostatnim rozdziale Karol Wojtyła zajmuje się zagadnieniem czynów spełnianych we wspólnocie osób[216].
Antropologię Karola Wojtyły określa się mianempersonalistycznej; dalej, jest topersonalizm chrześcijański, nawiązujący do myśli św.Tomasza z Akwinu[217]. Wartość dorobku filozoficznego Karola Wojtyły polega na wezwaniu do stworzenia integralnej antropologii katolickiej, podobnie jakWładimir Sołowjow stworzył taką antropologię na gruncie teologiiprawosławnej[218]. Koncepcja antropologiczna Wojtyły stanowi swoistą podbudowę jego myśli teologicznej, w sposób szczególny z zakresu „teologii ciała” ikatolickiej nauki społecznej.
Książki, które wydał jako Karol Wojtyła
Jeszcze przed rozpoczęciem pontyfikatu Karol Wojtyła wydał kilkanaście książek[219]:
Renesansowy psałterz – Kraków 1999; młodzieńczy zbiór wierszy, powst. przed II wojną światową;
Świętego Jana od Krzyża nauka o wierze (tytuł w innym przekładzie:Zagadnienie wiary w dziełach świętego Jana od Krzyża) – rozprawa doktorska obroniona w 1948 na Uniwersytecie Angelicum w Rzymie, napisana po łacinie (tytuł:Doctrina de fide apud S. Ioannem de Cruce) o św. Janie od Krzyża, czytanym w oryginale, ogłoszona w czasopiśmie „Collectanea Theologica” XXI: 1950, a streszczenie polskie w „Ateneum Kapłańskim” 1950, z. 1; promocja doktorska w Polsce: 16 XII 1948 na Uniwersytecie Jagiellońskim; pełna wersja w przekładzie polskim (istnieją 2 tłumaczenia), jako książka: od 1991; liczne przekłady na obce języki nowożytne;
Wykłady lubelskie – Lublin, KUL, 1986; zapis wykładów z filozofii głoszonych na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim w latach 1954–1956;
Ocena możliwości zbudowania etyki chrześcijańskiej przy założeniach systemu Maksa Schelera – Lublin, KUL, 1959; książka habilitacyjna na temat Maxa Schelera, czytanego w oryginale niemieckim; habilitacja przyjęta 3 XII 1953 na Uniwersytecie Jagiellońskim, ostatnia przed likwidacją Wydziału Teologicznego UJ przez władze stalinowskie;
Miłość i odpowiedzialność – Lublin, KUL, 1960; monografia przedstawiająca analizę psychologiczną, filozoficzną i teologiczną zjawiska miłości; wielokrotnie wznawiana; liczne przekłady na języki obce;
Osoba i czyn – Kraków 1969; najważniejsza monografia filozoficzna; studium z zakresu antropologii chrześcijańskiej, inspirowane przez fenomenologię itomizm; w duchu humanizmu budowana koncepcja osoby ludzkiej jako suwerennego podmiotu; wiele przekładów na języki obce;
U podstaw odnowy. Studium o realizacji Vaticanum II – Kraków 1972[220]; pisana przez jednego z głównych jego uczestników monografia na temat II Soboru Watykańskiego i jego dorobku intelektualnego; po 16 X 1978 liczne przekłady na języki obce;
Znak, któremu sprzeciwiać się będą – Poznań, Pallottinum, 1976 (wersja ocenzurowana przez cenzurę prewencyjną PRL); edycja pełna:Znak sprzeciwu. Paryż, Editions du Dialogue, 1980; zapis rekolekcji głoszonych w Watykanie na prośbę papieża Pawła VI;
Poezje i dramaty – Kraków, Znak, 1979; całość dorobku artystycznego autora (prócz młodzieńczych psalmów oraz późnegoTryptyku rzymskiego); utwory poetyckie, m.in. poematy;Pieśń o Bogu ukrytym,Stanisław; dramaty, m.in.:Brat naszego Boga (o malarzu św. Adamie Chmielowskim, znanym jako Brat Albert),Przed sklepem jubilera,Promieniowanie ojcostwa; także esejO teatrze słowa (na temat Teatru Rapsodycznego Mieczysława Kotlarczyka); liczne wznowienia i przekłady na języki obce;
Aby Chrystus się nami posługiwał – Kraków, Znak, 1979; zbiór esejów z całego okresu pracy twórczej sprzed pontyfikatu; m.in.:Apostoł (o Janie Tyranowskim),O humanizmie św. Jana od Krzyża,Personalizm tomistyczny (o św. Tomaszu z Akwinu; także przedruk cyklu szkicówElementarz etyczny
Zagadnienie podmiotu moralności – Lublin, KUL, 1991; zespół rozpraw z zakresu etyki; tu przedruk książki habilitacyjnej z 1959.
Książki, które wydał jako Jan Paweł II
Mężczyzną i niewiastą stworzył ich. Odkupienie ciała a sakramentalność małżeństwa. Józef Kowalczyk (oprac.). Watykan: Wydawnictwo watykańskie, 1986. – (IV wyd.: Lublin 2011); pełna, książkowa (i opatrzona przypisami) wersja katechez wygłaszanych do wiernych w czasieaudiencji generalnych w latach 1979–1984; wysnuta z Biblii, a nawiązująca do encyklikiPawła VIHumanae vitae, monografia na temat, jak to nazwał autor, „teologii ciała”, miłości mężczyzny i kobiety przeżywanej dzięki odkryciu oblubieńczego sensu ciała i wzajemnego daru w godności integralnie ujętej osoby ludzkiej.
Nakładem WydawnictwaZnak ukazała się w kilku wydaniach pozycja, zawierająca teksty przemówień i homilii, jakie Jan Paweł II wygłosił w Polsce:Jan Paweł II – Pielgrzymki do Ojczyzny, której faktycznym autorem jest papież.
Encykliki to najważniejsze i podstawowe dokumenty papieskie. Jan Paweł II pisał je po polsku[222], jednak oficjalny charakter miała zawsze wersja łacińska tekstu, która służyła do dalszych przekładów na języki nowożytne. Zgodnie z tradycją kościelną tytuł encykliki tworzą pierwsze słowa jej oficjalnego tekstu. Poniżej podano w nawiasie tłumaczenie tytułu na podstawie polskiego tekstu (niekiedy Jan Paweł II nadawał encyklice także podtytuł). Papież wydał 14 encyklik[223]:
Pierwsza encyklika Jana Pawła II (przyjęta z wielkim zainteresowaniem i z aprobatą), zarazem pierwsza z cyklu trynitarnego, podejmującego nową interpretację Boga jakoTrójcy Świętej. Temat: Jezus Chrystus jako Syn Boży. Analiza „Boskiego” oraz „ludzkiego wymiaru Odkupienia”, w tym ofiary Chrystusa na krzyżu jako przejawu miłości do każdej osoby, co ukazuje godność ludzką. Słynne zdanie: „Człowiek nie może żyć bez miłości” (a jest nią finalnie Bóg). Encyklikę interpretowano jako manifest personalizmu ihumanizmu chrześcijańskiego.
Druga encyklika trynitarna. Temat: Bóg-Ojciec. Analiza miłosierdzia jako najwyższego przymiotu Stwórcy: przejawu Jego miłości do każdej osoby ludzkiej, co umacnia jej godność. Osobny rozdział zawiera interpretacjęegzystencjalnąprzypowieści o synu marnotrawnym (Łk 15,11-32). W interpretacjach wskazywano związek zDzienniczkiem św. Faustyny Kowalskiej, którego wizję Miłosierdzia Bożego papież analitycznie i twórczo rozwinął.
Slavorum apostoli (Apostołowie Słowian), podtytuł:Na 1100 rocznicę dzieła ewangelizacji Św. Cyryla i Metodego
1985-06-022 czerwca 1985(dts)
5.
1986
Dominum et vivificantem (Pana i Ożywiciela), podtytuł:O Duchu Świętym w życiu Kościoła i świata
1986-05-1818 maja 1986(dts)
Trzecia encyklika trynitarna. Temat:Duch Święty. Studium unaoczniania się Boga jako osobowej miłości. Analiza pojęć biblijnych („ruah”, „nefesh”, „Parakletos”). Duch Święty zapowiedziany przez Chrystusa w tokuOstatniej Wieczerzy jako osobowe tchnienie miłości Boga ku ludziom, przenikające świat. „Grzech” jako akt wolnej woli człowieka: zamknięcie na ducha miłości.
6.
1987
Redemptoris Mater (Matka Odkupiciela), podtytuł:Błogosławiona Maryja Dziewica w życiu pielgrzymującego Kościoła
Na wniosek niewidomych dzieci z Krakowa i z Lasek został 267. KawaleremOrderu Uśmiechu[235], który w 1981 przyznała muMiędzynarodowa Kapituła Orderu Uśmiechu. Wręczenie miało miejsce 28 marca 1984 w Watykanie.
W 1989 otrzymał wyjątkowo, jako jedyny laureat, nagrodęWiktora, przyznawaną przez Akademię Telewizyjną (Wiktory 1989)[236].
Order Orła Białego, nadany postanowieniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 3 maja 1993. Było to pierwsze nadanie tego Orderu w III Rzeczypospolitej; legitymacja orderowa nosi nr 1[237][238].
Jest laureatem statuetkiDziecięcej Nagrody „Serca”, którą odebrał we Wrocławiu 1 czerwca 1997 od dzieci ze Stowarzyszenia Przyjaciół Dzieci Chorych „Serce” ze Świdnicy[242].
Za działalność dla pokoju otrzymał przyznaną Zarząd Krajowy Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Społecznego „Misja Pojednania” (powołanego w wyniku historycznego spotkania i pojednania się w 1993 obrońców Westerplatte i marynarzy z pancernika Schleswig-Holstein) KomandorięMissio Reconciliationis.
W Polsce jest patronem ponad 2,3 tys. podmiotów (m.in. 1274 polskich szkół, uczelni, szpitali, fundacji i stowarzyszeń, a także ulic)[252].
24 kwietnia 2014Sejm Rzeczypospolitej Polskiej VII kadencji przyjął uchwałę uczczenia papieża błogosławionego Jana Pawła II w dniu jego kanonizacji. W głosowaniu wzięło udział 416 posłów, z czego „za” było 380, „przeciw” – 34, a 2 wstrzymało się od głosu[253].
9 marca2023Sejm IX kadencji przyjął uchwałę w sprawie obrony dobrego imienia św. Jana Pawła II, po emisji w TVN24 reportażuMarcina Gutowskiego „Franciszkańska 3”, w którym postawiono zarzut ws. pedofilii w Kościele[257][258].
W 2006 radni Rzymu nadali głównej stacji kolejowej Stazione Termini w Rzymie imię Jana Pawła II. Uroczystość odbyła się 23 grudnia 2006 z udziałem m.in. watykańskiego sekretarza stanu kardynałaTarcisio Bertone. Jednakże pod wpływem krytyki, na początku 2007 burmistrz RzymuWalter Vertroni odebrał imię Jana Pawła II dworcowi Termini[268].
W 2014 parlamentKanady ustanowił 2 kwietnia – „Dniem Papieża Jana Pawła II”[269].
Zaraz po wyborze Karola Wojtyły na biskupa Rzymu grupa Freddy The Flying Dutchman And The Sistina Band wydała singiel zatytułowanyWojtyla Disco Dance. Zawierał on piosenkę poświęconą Karolowi Wojtyle, która stała się jednym z hitów wczesnegoitalo disco[272].
W Polsce od roku 1980 zaczęło być widoczne zjawisko stawiania pomników. Za czasówPRL nie miało ono charakteru masowego. Od 1998 roku dynamika powstawania pomników przybrała na sile, swoje maksimum uzyskując w roku 2000[273].
W odpowiedzi na szeroko rozpowszechniony kult Jana Pawła II, po jego śmierci rozpowszechnił się fenomen internetowy polegający na tworzeniumemów nazywanychcenzopapami; cechują je:
↑W zgodzie z punktem 30 konstytucji apostolskiej Universi Dominici gregis z lutego 1996 nikomu nie wolno było fotografować czy filmować papieża zarówno chorego w łóżku, jak zmarłego, ani nagrywać przy pomocy jakiegokolwiek urządzenia jego słów, aby je potem odtworzyć. Jeśli ktoś, po śmierci papieża, chciałby fotografować go w celach dokumentacyjnych, musiałby poprosić o zgodę Kardynała Kamerlinga Świętego Kościoła Rzymskiego, który mógł pozwolić jedynie na wykonanie fotografii papieża ubranego już w szaty pontyfikalne.
↑Karol Wojtyła. Le traité de Penitentia de Gratien dans l’abrégé de Gdańsk Mar. F. 275. „Studia Gratiana”. VII, 1959. Bolonia.brak numeru strony
↑Tadeusz Pieronek: Głos Adama Vetulaniego w obronie praw Wydziału Teologicznego UJ. W: Adam Vetulani. 1901–1976. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 2005.ISBN 83-6018-308-2. Brak numerów stron w książce
↑Patryk Pleskot, Zachód ratuje generała?! Paradoksy zachodniej dyplomacji w czasie przemian w Polsce (czerwiec–lipiec 1989), w: Pamięć i Sprawiedliwość, 2 (16), Warszawa 2010, s. 207.
↑John J. Coughlin,The Clergy Sexual Abuse Crisis and the Spirit ofCanon Law, s. 980, Cytat: Substantively, canon law has, of course, always considered the sexual abuse of a minor to be a grave crime and grievous sin. Canon 1395 of the 1983 Codex Iuris Canonici (the „1983 Code”) establishes that sexual contact with a minor qualifies as one of four classifications of sexual offenses for which a man may be permanently removed from the clerical state.14 The other three grounds include any form of coerced sex, a public offense against the sixth commandment of the Decalogue, and continued open concubinage with a woman after an official warning. Permanent removal from the clerical state constitutes one of the most serious penalties contemplated by canon.
↑Polish bishops defend John Paul II after McCarrick report [online], AP NEWS, 13 listopada 2020 [dostęp 2021-04-20], Cytat: The 449-page report determined that John Paul had received credible reports about McCarrick’s misconduct from authoritative prelates in the late 1990s. Yet even after commissioning an inquiry that recommended against a promotion, John Paul in 2000 named McCarrick archbishop of Washington D.C., and later a cardinal..
↑A co tu się odjaniepawliło? Postać papieża Jana Pawła II jako obiekt netlorowej wytwórczości w polskim internecie, [w:]MagdalenaM.KamińskaMagdalenaM.,Memosfera. Wprowadzenie do cyberkulturoznawstwa, Poznań: Galeria Miejska Arsenał, 2017, s. 59–75,ISBN 978-83-61886-82-2.
↑Ekke Overbeek: Maxima culpa. Jan Paweł II wiedział. Warszawa: Agora SA, Nisza, 2023.ISBN 978-83-268-4108-8. Brak numerów stron w książce
↑Wspólnota małopolska,Pismo marszałków, prezydentów, starostów, burmistrzów, wójtów i radnych nr 59/60 2016/2017, Wyd. Stowarzyszenie Gmin i Powiatów Małopolski.
↑Kazimierz S. Ożóg: Miedziany Pielgrzym. Pomniki Jana Pawła II w Polsce w latach 1980–2005. Głogów: Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Głogowie, 2007, s. 31.
Paweł Zuchniewicz: Cuda Jana Pawła II. Wydanie poszerzone i uaktualnione. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2006.ISBN 978-83-7469-419-3. Brak numerów stron w książce
Horst Herrmann:Jan Paweł II złapany za słowo, Monachium 1995,ISBN 83-85732-18-7.
Maciej Zięba: Pontyfikat na czasy zamętu Jan Paweł II wobec wyzwań Kościoła i świata. Poznań: Wydawnictwo W Drodze, 2020.ISBN 978-83-7906-454-0.OCLC1204344110.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.svg)
.jpg)
.png){kind=logo}
