Ten artykuł dotyczy biskupa chełmińskiego prymasa Polski. Zobacz też:inne osoby o tym imieniu i nazwisku.| Prymas Polski i Litwy | |||
 | |||
| |||
| Kraj działania | |||
|---|---|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | 1589 | ||
| Data i miejsce śmierci | 13 maja 1641 | ||
| Miejsce pochówku | bazylika katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Mikołaja w Łowiczu | ||
| Arcybiskup gnieźnieński, Prymas Polski | |||
| Okres sprawowania | 1638–1641 | ||
| Wyznanie | |||
| Kościół | |||
| Nominacja biskupia | 1 października 1635 | ||
| Sakra biskupia | 14 września 1636 | ||
| |||
| Data konsekracji | 14 września 1636 |
|---|---|
| Konsekrator | |
| Współkonsekratorzy |
Jan Lipski (Jan hrabia Lipski) herbuŁada (ur.1589 wLipiu – zm.1641 wŁyszkowicach) –arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski w1638 roku,biskup chełmiński w1636 roku,referendarz wielki koronny isekretarz królewski w1627 roku,opat komendatoryjnywąchocki w1630 roku, kanonik sandomierski około 1630 roku, prepozyt krakowski w latach 1627-1635, kantor krakowski w1624 roku, kanonik gnieźnieński w 1624 roku, kantor łęczycki p. 1624, kanonik łęczycki p. 1623, kanonik kruszwicki w1620 roku, kantor włocławski w1618 roku (zrezygnował w1625 roku)[1], prepozyt krzemieniecki i proboszcz w Mirachowie, prepozyt płockiej kapituły katedralnej w latach1635–1641[2].
Był synemWawrzyńca Lipskiego, sędziego ziemi rawskiej i Anny z d. Plichta. Był trzecim z 14 dzieci. Jego wychowaniem zajął się stryjFranciszek, kanonik gnieźnieński.
Kształcił się wkolegium jezuitów w Kaliszu oraz we Włoszech, gdzie studiowałteologię iprawo. Prawdopodobnie odbył też podróż edukacyjną do Niemiec; znał biegle niemiecki. Słynął z nauki, ogłady, erudycji. Do Polski wrócił w 1616 r. i wkrótce przyjąłświęcenia kapłańskie.
Dzięki poparciu stryja, kanclerzaFeliksa Kryskiego, został jednym z sekretarzy w kancelarii koronnej, potem jej regensem i kanclerzem królowejKonstancji Habsburżanki, żonyZygmunta III Wazy, a w 1632 referendarzem koronnym. Kanclerz królowejCecylii Renaty[3]. Jego uposażeniem były liczne beneficja kościelne. Był kantorem włocławskim, kanonikiem: łęczyckim i krakowskim, proboszczem krzemienieckim i płockim, a w 1630 otrzymał opactwo komendatoryjne wąchockie. Podpisałpacta conventaWładysława IV Wazy w1632 roku[4].
Szybko zdobył zaufanie królówZygmunta III i Władysława IV, których sławił panegirykami. Jeden z ważniejszych, pokazujących oddanie Lipskiego wobec domu Wazów, został napisany na pogrzeb króla Zygmunta III ikrólowej Konstancji:Iuncus regius philyrina cinctus fascia seu oratio funebris DD. Sigismundo III ... et Constantiae reginae scripta. Pełnił w tym już w tym czasie szereg ważnych misji dotyczących spraw państwowych. W 1633 wchodził w skład poselstwa obediencyjnegoJerzego Ossolińskiego doUrbana VIII. W 1635 r. brał udział w rokowaniach z posłami moskiewskimi.
24 maja 1636 r. nominowany przez królabiskupem chełmińskim ipomezańskim, w czerwcu kapituła dokonała kanonicznego wyboru, 1 październikaUrban VIII udzielił mu kanonicznej prowizji, a 20 listopada 1635 objął przez pełnomocnika rządy w diecezji.Sakrę przyjął 14 września 1636 wŁowiczu z rąk prymasaJana Wężyka. Osobisty ingres dokatedry w Chełmży odbył w październiku 1636 r. Już w grudniu 1636 r. przewodniczył obradom sejmiku generalnegoziem pruskich. W 1637 roku został wyznaczonysenatorem rezydentem[5].
W diecezji zniszczonej wojnami szwedzkimi przystąpił do energicznych działań tak na polu duchowym jak i gospodarczym, zwłaszcza wdiecezji pomezańskiej. Rewindykował kilka świątyń pozostających w rękach protestantów, a w 1636 r. nakazał przeprowadzić wizytację generalną diecezji (akta nie zachowały się). Popierałjezuitów toruńskich i malborskich, widząc w nich główną siłę dla odnowy religijnej diecezji.
Zabiegał o wznowienie kultu patronówziem pruskich:Juty z Chełmży,Jana Łobdowczyka iDoroty z Mątowów; z jego polecenia jezuitaFryderyk Szembek napisał ich żywoty, posiadające znaczą wartość historyczną. Zatwierdził fundację klasztorureformatów w Łąkach Bratiańskich, przeprowadził wizytację katedry.
Zreorganizował gospodarkę w dobrach biskupich wydając nowe ordynacje dla poddanych, odrestaurował zamek biskupi wLubawie. Zamierzał zwołać synod diecezjalny, otworzyćseminarium duchowne i powołać dla diecezjibiskupa pomocniczego, ale krótki czas rządów w diecezji i prowadzenie równolegle działalności politycznej i dyplomatycznej, uniemożliwił realizację tych planów. Swojemu następcy pozostawił memoriał o diecezji będący cennym źródłem do poznania stanu biskupstwa w tym czasie. Mimo krótkich rządów był jednym z bardziej zasłużonych biskupów chełmińskich w XVII w.
Po śmierci prymasa Jana Wężyka, Lipski obrany został arcybiskupem gnieźnieńskim i prymasem Polski. Nominację królewską otrzymał 26 czerwca 1638 r., prekonizację papieską 23 grudnia 1638, rządy w diecezji objął przez pełnomocnika 23 marca 1639 r., a osobiście odbył ingres dokatedry w Gnieźnie 22 sierpnia 1639 r.
Zreformował zarząd dobrami stołowymi arcybiskupstwa, odnowił zamek prymasowski wŁowiczu i rezydencję w Warszawie, zbudował pałac wŁyszkowicach czyniąc z nich letnią rezydencję prymasów.
W 1640 r. wWarcie przeprowadziłtranslatiorelikwii świątobliwegoRafała z Proszowic i zezwolił nakult publiczny.
Na maj 1641 zwołałsynod prowincjalny oraz wcześniej synod archidiecezji, zapowiedział też wizytację katedry i kapituły, jednak z racji na śmierć planów tych nie zdążył zrealizować.
W swojej działalności politycznej popierał inicjatywy monarchy; należał do grona jego najbliższych i zaufanych doradców. Opowiadał się za zwiększeniem prerogatyw senatu w stosunku do sejmu. Uczestniczył w sejmikach województw wielkopolskich pilnując na nich interesów dworu. W 1637 r. został wysłany przez królaWładysława Wazę doWiednia po jego przyszłą małżonkęCecylię Renatę. 31 lipca pobłogosławił zaręczyny, a 9 sierpnia pobłogosławił ślub cesarzówny zawartyper procuram (małżonka reprezentował królewiczJan Kazimierz). Podczas tej misji otrzymał odCesarza Ferdynanda dla siebie i całej rodziny tytułHrabiów Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Prowadził też, w imieniu króla, zabiegi dyplomatyczne o uwolnienie internowanego we Francji Jana Kazimierza.
Regularnie brał udział w sejmikach wŚrodzie oraz dwóch sejmach walnych w 1639 i 1640 r. Zabiegał na forum sejmowym o zaopatrzeni siostry królewskiejAnny i zapłacenie długów królewskich.
Zmarł w 1641 r. w swoim pałacu w Łyszkowicach, z powodu choroby żołądka, która trwała kilka tygodni. Spotykane oskarżenie, że został otruty przez własnego lekarza z podszeptu protestantów nie ma podstaw faktograficznych. Poczynił liczne legata na kościoły i pobożne dzieła.
Pochowany wkolegiacie Wniebowzięcia NMP i św. Mikołaja w Łowiczu[6].
