To jest wersja przejrzana tej strony
 Jan II Kazimierz, portret autorstwaDaniela Schultza | |||
 | |||
 | |||
| Król Polski | |||
| Okres | od 20 listopada 1648 | ||
|---|---|---|---|
| Koronacja | 17 stycznia 1649 | ||
| Poprzednik | |||
| Następca | |||
| Dane biograficzne | |||
| Dynastia | |||
| Data i miejsce urodzenia | |||
| Data i miejsce śmierci | |||
| Ojciec | |||
| Matka | |||
| Żona | |||
| Dzieci | |||
| Konkubina | |||
| Dzieci | Maria Katarzyna (?) | ||
| |||
| |||
| |||
Jan II Kazimierz Waza (ur.22 marca1609 wKrakowie, zm.16 grudnia1672 wNevers) –król Polski i wielki książę litewski w latach 1648–1668, tytularnykról Szwecji do 1660 z dynastiiWazów,kardynał w latach 1646–1648. Syn króla Polski i SzwecjiZygmunta III Wazy iKonstancji Habsburżanki, arcyksiężniczki austriackiej. Przyrodni bratWładysława IV Wazy. KawalerOrderu Złotego Runa. Abdykował w 1668 roku, przerywając ciągłość dynastyczną. Był ostatnim członkiemrodu Wazów na polskim tronie, po kądzieli spokrewnionym zJagiellonami[1]. W 1661 roku papieżAleksander VII przyznał jemu i jego następcom tytułrex orthodoxus[2].
Ioannes Casimirus, Dei Gratia rex Poloniae, magnus dux Lithuaniae, Russie, Prussiae, Masoviae, Samogitiae, Livoniae, Smolenscie, Severiae, Czernichoviaeque; nec non Suecorum, Gothorum, Vandalorumque haereditarius rex, Rex Orthodoxus etc.
Tłumaczenie: Jan Kazimierz, z Bożej łaski królPolski, wielki książęlitewski,ruski,pruski,mazowiecki,żmudzki,inflancki,smoleński,siewierski iczernihowski, a także dziedziczny królSzwedów,Gotów iWendów,Król Prawowierny.
Jan Kazimierz urodził się w niedzielę 22 marca 1609, był ostatnim urodzonym synem naWawelu z żyjących synów Zygmunta III Wazy i jego drugiej żony, a ponadto był ostatnim z Wazów urodzonym na Wawelu, przed przeniesieniem siedziby królewskiej doWarszawy. Wychowywał się w skromnych warunkach[potrzebny przypis] naZamku Królewskim pod opiekąochmistrzyni królowej,Urszuli Gienger (ok. 1570–1635), nazywanejMeierin. Lekcji udzielali mujezuici, a nad całością czuwał sam król.
Gdykrólewicz Władysław Zygmunt liczył na obiecany przez Rosjan carski tron, Jan Kazimierz był brany pod uwagę jako przyszły następca tronu. Mimo że Władysław nie zostałcarem Rosji, królowa Konstancja zgłosiła kandydaturę Jana Kazimierza na następcę tronu na sejmie w 1626 roku, mimo że żył przecież jeszcze Zygmunt III. W 1626 roku w czasie sejmu toruńskiego zgłoszony został przez stronników matki i z jej inicjatywy jako kandydat na następcę tronu. Obóz ultrakatolicki wRzeczypospolitej, przez który królewicz Kazimierz był uznawany za przywódcę, stracił swoje znaczenie po nagłej śmierci królowej w 1631, w związku z czym zostały przerwane nadzieje na wcześniejsze objęcie tronu przez Jana Kazimierza[3].
Młodość upłynęła przyszłemu królowi w znacznym stopniu na wyprawach wojennych. W 1629 ojciec zabrał go doPrus na wyprawę przeciwko Szwedom. W czasie elekcji brata był posłem do stanów Rzeczypospolitej, następnie brał udział wwojnie smoleńskiej oraz w konflikcie z Turcją. W drodze powrotnej miał dłuższy postój weLwowie. Zaraził się tam ospą, która pozostawiła ślady na jego twarzy do końca życia.
25 czerwca 1635 w obliczu nowej wojny ze Szwecją podążył doTorunia. WWiedniu, gdzie pojechał na ślub Marii Anny – córki cesarza z Maksymilianem I – elektorem bawarskim, jako reprezentant króla prowadził pertraktacje w sprawie pomocyHabsburgów w walce przeciwko Szwedom. Otrzymał pod swoje dowództwo regiment kirasjerów i polskich ochotników, z którymi wyruszył na frontwojny trzydziestoletniej doAlzacji. Powrócił do kraju po zawarciu przez Władysława IVrozejmu w Sztumskiej Wsi 12 września 1635.
Mimo cesarskich obietnic, nie otrzymał księstwalennego, a gdy sejm nie przyznał mu księstwaKurlandii, przyjął propozycję godnościwicekrólaPortugalii. Udał się doHiszpanii, gdzie miał otrzymać coroczną pensję i zawrzeć małżeństwo. Podróżował drogą morską. Statek, którym płynął, z powodu sztormu musiał dobić do francuskiego wybrzeża, gdzie Jan Kazimierz został aresztowany z rozkazukardynała Richelieu i oskarżony o szpiegostwo na rzecz hiszpańskich Habsburgów, którzy prowadzili wówczas wojnę z Francją. Był więźniem od 10 maja 1638 do lutego 1640[4]. Do wiosny 1639 r. więziony był w twierdzySisteron u stópAlp[5], a następnie przewieziono go dozamku w podparyskim Vincennes[4]. Został uwolniony po interwencji poselstwa Rzeczypospolitej, które przybyło doParyża pod kierownictwemwojewody smoleńskiegoKrzysztofa Korwina Gosiewskiego[6], oraz w związku z zawarciempolsko-hiszpańskiego antyfrancuskiego sojuszu militarnego.
| Kardynał diakon | ||
 Portret kardynała Jana Kazimierza Wazy z około 1646 roku | ||
| ||
| Data urodzenia | 22 marca 1609 | |
|---|---|---|
| Data śmierci | 16 grudnia 1672 | |
| Miejsce pochówku | bazylika archikatedralna św. Stanisława i św. Wacława w Krakowie,Saint-Germain-des-Prés (opactwo) | |
| Kardynał diakon | ||
| Okres sprawowania | 1646–1648 | |
| Wyznanie | ||
| Kościół | ||
| Inkardynacja | ||
| Śluby zakonne | 1643 | |
| Kreacja kardynalska | 28 marca 1646 | |
| Kościół tytularny | brak | |
| Utrata godności kardynalskiej | 6 lipca 1648 | |
W 1643, wbrew woli królewskiej, wyjechał doWłoch i wstąpił do zakonu jezuitów wLoreto, który opuścił jednak już po dwóch latach nowicjatu. Mimo brakuświęceń kapłańskich, nakonsystorzu 28 maja 1646 papieżInnocenty X wyniósł go do godności kardynalskiej z tytułemkardynała diakona[4], bez przyznania kościoła tytularnego. Domagał się potem prawa używania tytułu książęcego i korony w herbie (nie wystarczał mu sam tytułeminencja i uporczywie kazał się zwracać do siebie Wasza Najjaśniejsza Wysokość), a zakazywały tego kardynałom papieskie dekrety, czym wywołał zgorszenie współczesnych, i w związku z czym zwano goniedonoszonym kardynałem. W końcu ogłosił się stronnikiem Francji i kardynałaMazariniego, po czym w świeckim stroju ze szpadą u boku przyjechał do Polski[potrzebny przypis].
W 1647, po śmierci 7-letniego królewiczaZygmunta, jedynego syna Władysława IV, Jan Kazimierz stał się tytularnym spadkobiercą tronu szwedzkiego i przypuszczalnym następcą brata na tronie Rzeczypospolitej. Wówczas złożył na ręcepapieżaInnocentego X godność kardynalską[4].
Zobacz też kategorię:Elekcja 1648.
Po śmierci brata, Władysława IV Wazy, Jan II Kazimierz Waza został obrany władcą Rzeczypospolitej 20 listopada 1648, po trwającej sześć miesięcywolnej elekcji. Uzyskał 4352 głosy elektorskie szlachty[7].17 stycznia 1649 wkatedrze wawelskiejarcybiskup gnieźnieński i prymas PolskiMaciej Łubieński koronował Jana Kazimierza na króla Polski. W maju władca poślubił wdowę po swym bracie, księżniczkę francuskąLudwikę Marię Gonzagę.
Osobny artykuł:Powstanie Chmielnickiego.
W okresie swego panowania Jan II Kazimierz Waza musiał się zmagać z trzema groźnymi wrogami. W latach 1648–1649 i 1651–1654 trwała wojna domowa w południowo-wschodniej części Rzeczypospolitej, zwanapowstaniem Chmielnickiego, w którymprawosławnekozactwo iruscy chłopi wystąpili przeciwko panowaniu polskiej szlachtykatolickiej i walczyli z wojskami koronnymi. Powstanie to, wsparte w 1654 przezRosję, doprowadziło do wybuchuwojny polsko-rosyjskiej w latach 1654–1667, przerwanej w latach 1656–1660 wybuchem wojny polsko-szwedzkiej (1655–1660, nazwanej „potopem szwedzkim” związanej zII wojną północną, gdyż prawie cała Rzeczpospolita została wówczas opanowana przez wojska szwedzkie).
W 1648, Jan Kazimierz, pozostając pod wpływemkanclerza wielkiego koronnegoJerzego Ossolińskiego był początkowo zwolennikiem porozumienia z Bohdanem Chmielnickim. Jednak już w 1649, pozbawiony złudzeń, wyruszył w pole na czele wojsk Rzeczypospolitej.
W lecie 1649, idąc z odsiecząobleganemu Zbarażowi, stoczyłbitwę pod Zborowem, zakończoną podpisaniemugody zborowskiej i przeciągnięciem na stronę polskąchanakrymskiegoIslama III Gireja.
W 1651 król dzięki swoim zdolnościom strategicznym odniósł świetne zwycięstwo nad połączonymi wojskami kozacko-tatarskimi wbitwie pod Beresteczkiem i zmusił Kozaków do podpisania mniej korzystnej dla nichugody wBiałej Cerkwi. Mimo to powstania kozackie tliły się nadal i nie było spokojnie na południowo-wschodnich kresach Rzeczypospolitej. W styczniu 1654Bohdan Chmielnicki, uwikłany w wojnę zSiedmiogrodem oraz dalsze walki z wojskami polskimi, i w sytuacji, gdy sprzymierzeniTatarzy plądrowaliNaddnieprze iPodole, zawarł z Rosjąugodę w Perejasławiu, na mocy której Ukraina Naddnieprzańska została podporządkowanaCarstwu Rosyjskiemu.
Osobny artykuł:Wojna polsko-rosyjska (1654–1667).Ugoda z Bohdanem Chmielnickim była równoznaczna z zerwaniem przez Rosjępokoju w Polanowie, choć nie dotyczyła ona województw podolskiego, wołyńskiego i ruskiego, które nadal pozostawały przy Koronie. W maju z pomocą Chmielnickiemu ruszyły na Naddnieprzańską Ukrainę wojska rosyjskie, wpierw uderzając na Księstwo Litewskie. Rozpoczęła sięwojna polsko-rosyjska (1654–1667). Armię rosyjską prowadził sam carAleksy I Romanow, docierając w ciągu lata doBerezyny iDźwiny oraz zajmującPołock,Smoleńsk,Witebsk iMohylew. Ofensywę rosyjską wstrzymała dopiero wielka epidemia grypy, która nawiedziła całe państwo moskiewskie.
Hetman wielki litewskiJanusz Radziwiłł za swe klęski oskarżał Koronę. Miał pretensje do króla Jana II Kazimierza Wazy, chciał dla Litwy neutralności w wojnie Moskwy przeciwko Rzeczypospolitej. W nowej sytuacji doszło do przymierza polsko-tatarskiego. 29 stycznia 1655 rozegrała siębitwa pod Ochmatowem pomiędzy armią polsko-tatarskąhetmana wielkiego koronnegoStanisława Rewery Potockiego, a siłami kozacko-rosyjskimi, które wycofały się z pola walki, pozostawiając swe tabory. Tatarzy splądrowali wtedy oraz spalili dziesiątki miast i wsi, biorąc w jasyr dziesiątki tysięcy ludzi. Wiosną 1655 car wznowił działania wojenne, zdobył litewską stolicęWilno i po jej bezwzględnej pacyfikacji, ogłosił się dodatkowo wielkim księciem Litwy,Wołynia iPodola. Jednakże zaraz potem, wobec wystąpienia Szwecji przeciwko Rzeczypospolitej, wojna zakończona zostałarozejmem w Niemieży.
Osobny artykuł:Potop szwedzki.Najazd Szwedów na Rzeczpospolitą w 1655 roku nie spotkał się początkowo z większym oporem i wojska szwedzkie zajęły w krótkim czasie prawie całe terytorium Korony i część Litwy. Prawie wszystkie województwa koronne porzuciły Jana Kazimierza i przeszły na stronę króla SzwecjiKarola X Gustawa. Król Jan Kazimierz musiał ze swoim dworem opuścić granice Rzeczypospolitej i udał się dozamku wGłogówku kołoPrudnika wksięstwie opolsko-raciborskim, gdzie przebywał na wygnaniu przez dwa miesiące od października 1655 roku. Księstwo opolsko-raciborskie stanowiło uposażenie królowej Marii, a ówczesny właściciel zamku Franciszek Euzebiusz Oppersdorff, mógł odwdzięczyć się parze królewskiej za to, że kilka lat wcześniej w czasie wojny trzydziestoletniej mógł schronić się najpierw na Wawelu, a później wkrólewskim zamku w Niepołomicach. Żona Oppersdorfa, Anna Zuzanna de Bess, była wcześniej dwórką królowej Marii. Na zamku organizowano sojusze międzynarodowe przeciwko Szwedom i spotkania z wojskowymi stojącymi po stronie króla[8]. Król w dniu 20 listopada wydałuniwersał opolski do narodu, wzywając w nim wszystkie stany do zbrojnego powstania przeciwko Szwedom[9].
Zwrot w działaniach militarnych nastąpił po obronieJasnej Góry i zawiązaniu przy królukonfederacji tyszowieckiej. Król, pragnąc podziękować za szczęśliwy obrót spraw złożyłśluby lwowskie 1 kwietnia 1656. W dniach od 30 maja do 1 lipca 1656 król wziął udział w oblężeniuWarszawy, dowodził wojskami polskimi wbitwie pod Warszawą (28–30 lipca). W dniach od 24 czerwca do 23 sierpnia 1657 uczestniczył w oblężeniuKrakowa, a od 26 września do 23 grudnia dowodził oblężeniemTorunia. W 1657 zbliżył się doFrancji, mając nadzieję na jej mediację w konflikcie polsko-szwedzkim. Na sejmie 1658 poparł uchwałę, mocą której z Rzeczypospolitej zostali wygnaniarianie.
Iż luboście dla jawnej z nieprzyjacielem naszym korrespondencyjej i zdradziectwa tych Żydów, którzy nieprzyjacielowi za sołdatów przeciwko nam służyli i służą i na wszystko złe onego nawodzą, zasłużyli to byli, aby imię wasze z Korony Polskiej, od której żeście tak wielkie zawsze dobrodziejstwa mieli, wykorzenione było. Którego rozkazania naszego i postanowienia wiernych rad naszych jeślibyście nie usłuchali, bądźcie tego pewni, że was ostali z Polski, dobra wszystkie wasze konfiskowawszy, wypędzić rozkażemy i tym, którzy się za granicę wyprowadzili, więcej do Korony powracać się nie dopuścimy i żaden Żyd już na wieki w państwach naszych nie będzie mógł mieszkać ani bywać uniwersał króla Jana II Kazimierza Wazy do Żydów koronnych z wiosny 1657 roku[10].
Ostatecznie jednak Szwedzi wyparci zostali z Rzeczypospolitej do maja 1660, a wojna zakończyła się zawarciempokoju w Oliwie.
Niedługo potem Jan Kazimierz rozpoczął starania o przeprowadzenie elekcjivivente rege księcia d’Enghien (księcia francuskiego),Henryka Juliusza Burbon-Condé. W 1661 porzucił jednak ten projekt, wobec stanowczego oporusejmików ziemskich. Podczas sejmu w 1661 roku Jan Kazimierz w czasie przemówienia argumentował sens przeprowadzenia elekcjivivente rege i trafnie wtedy przepowiedziałrozbiory Polski (tzw. przepowiednia Jana Kazimierza). Mówił bowiem[11]:
Moskwa i Ruś odwołają się do ludów jednego z nimi języka i Litwę dla siebie przeznaczą; granice Wielkopolski staną otworem dlaBrandenburczyka, a przypuszczać należy, iż [ten] o całe Prusy certować [starać się] zechce, wreszcie Dom Austriacki spoglądający łakomie na Kraków nie opuści dogodnej dla siebie sposobności i przy powszechnym rozrywaniu państwa nie wstrzyma się od zaboru.
Powtórzył podobne słowa w czasiesejmu abdykacyjnego.
NaUkrainie Naddnieprzańskiej, po śmierci Chmielnickiego w 1657 roku, zawarta została przez hetmanaIwana Wyhowskiego i starszyznę kozackąUnia Hadziacka 1658, która stanowiłaKsięstwo Ruskie jako trzeci człon w ramach Rzeczypospolitej i dawałaprawosławiu równe prawa zKościołem rzymskokatolickim. Zaprzysiężona przez króla i zatwierdzona przez sejm w 1659 roku. Nie została jednak zrealizowana wobec inspirowanego przezMoskwę powstania kozackiego, obalenia Iwana Wyhowskiego i wznowienia wojny rosyjsko-polskiej w 1660 roku. Zaprawione w bojach ze Szwedami wojskaStefana Czarnieckiego ihetmana polnego koronnegoJerzego Sebastiana Lubomirskiego wspierane przez ordę tatarskąMehmeda Gireja wyparły Rosjan z terenów Rzeczypospolitej do liniiDniepru. Potem wojna prowadzona była ze zmiennym szczęściem, w latach 1663–1664 Jan II Kazimierz Waza zorganizował nawet nowąwyprawę moskiewską (wyprawa zadnieprzańska), jednakże nie przyniosła ona rezultatów.
Równocześnie w kraju rozgorzały spory, a od 1663 roku gorąca wojna domowa o elekcję po Janie II Kazimierzu Wazie, który zapowiedział swąabdykację. Bardzo czynne było stronnictwo francuskie królowej Ludwiki Marii Gonzagi finansowane przezkróla FrancjiLudwika XIV i preferujące francuskiego kandydata na tron polski. Nieopłacane wojska zawiązałykonfederację wojskową, popieraną przez hetmana Lubomirskiego. W 1664 Jan Kazimierz oskarżył Lubomirskiego o zdradę przedsądem sejmowym. Po wyroku skazującym go nabanicję Lubomirski rozpocząłrokosz Lubomirskiego. Król wyruszył na czele wiernych mu oddziałów przeciwko banicie. Wojna domowa trwała kilka lat i zakończyła sięugodą w Łęgonicach 31 lipca 1666, po przegranej przez wojska królewskie krwawejbitwie pod Mątwami w 1666.Władca zmuszony został wyrzeczenia się swoich planów elekcjivivente rege.
W 1666 zdetronizowany też został przez Stambuł przyjazny Polsce chan krymskiMehmed Girej. Cesarstwo osmańskie szykowało się do zajęcia w swe lennoziem ukrainnych, na których do władzy doszedł sprzymierzony zWysoką Portą hetmanPiotr Doroszenko. Sojusze się więc znów odwróciły. Kozacy sprzymierzeni ponownie z Tatarami rozbili wojska koronne, którymi po śmierci hetmana polnego koronnego Stefana Czarnieckiego dowodziłregimentarzSebastian Machowski. W sytuacji nowego zagrożenia został zawarty z Rosją w 1667rozejm w Andruszowie. Kończył on 13-letnią wojnę polsko-rosyjską. Na jego mocy Rzeczpospolita straciła „czasowo” Smoleńsk iZadnieprzańską Ukrainę zKijowem. Postanowienia rozejmu andruszowskiego zostały potwierdzone w 1686traktatem pokojowym (traktat Grzymułtowskiego) pomiędzyRzecząpospolitą aCarstwem Rosyjskim. Jego postanowienia dotyczące podziału Ukrainy przetrwały doII rozbioru Polski w 1793.
Po rozejmie andruszowskim Doroszenko poddał się sułtanowi, który wysłał przeciw Polsce Tatarów krymskich. Wojskami koronnymi dowodził pułkownikJan Sobieski. Rozproszył on swe szczupłe oddziały i nękałczambuły tatarskie, sam z częścią wojska zamknął się w naturalnej twierdzyPodhajce, jaką Tatarzy oblegli, ponosząc duże straty w szturmach. Nieposłuszne Doroszence oddziały kozackie wtargnęły wtedy na Krym, co stało się przyczyną zawarcia przez Turków pokoju z Polakami.
%2c_abbaye_Saint-Germain-des-Pr%25C3%25A9s%2c_monument_pour_le_c%25C5%2593ur_de_Jean_II_Casimir_Vasa%2c_roi_de_Pologne_2.jpg)
Jan II Kazimierz Waza zrzekł się korony 16 września 1668[12], a 30 kwietnia 1669 wyjechał do Francji, gdzie uzyskał niezwykle dochodowe opactwoSaint-Germain-des-Prés, którego został 76.opatem. Zmarł cztery lata po abdykacji – 16 grudnia 1672. Podobno przyczyną zgonu był atakapopleksji, jakiego doznał po otrzymaniu wiadomości o upadkuKamieńca Podolskiego. 31 stycznia 1676 został pochowany wkatedrze wawelskiej. Jego serce znajduje się w kościeleSaint-Germain-des-Prés wParyżu, gdzie również znajduje się okazały grobowiec króla Jana Kazimierza, arcydzieło braci Gasparda II i Balthasara Marsy (1675)[13]
Współcześni oceniali go bardzo surowo. Od liter jego monogramu “Ioannes Casimirus Rex” mówiono o nim “Initium Calamitatis Regni” – Początek Nieszczęść Królestwa[14].
Po 80 latach panowania Wazów Rzeczpospolita znajdowała się w opłakanym stanie. Wojny z Kozakami i Tatarami na Ukrainie oraz późniejsze wojny z Rosją i Szwecją, które objęły prawie cały kraj, bardzo poważnie zrujnowały gospodarkę. Ludność zmniejszyła się o ok. 30% i wynosiła 6–7 mln, większość gruntów leżała odłogiem, tak znacznie zmniejszyła się produkcja zbóż, że mimo kilkakrotnie mniejszego icheksportu, niż na początku XVII w. bywały lata głodu, gdy nie starczało zboża na potrzeby własne ludności.
Król próbował przeprowadzić reformę państwa poprzez forsowanie na sejmie w 1661 r. postulatu zreformowania liberum veto, sposobu obradowania sejmu, ograniczenia uprawnień hetmanów oraz przeprowadzenia elekcji vivente rege, jednak poniósł porażkę w efekcie przegranej wojny domowej ze stronnikami Jerzego Lubomirskiego[15].
Nie sposób natomiast królowi odmówić pewnych talentów militarnych. Był też człowiekiem odważnym, nie oszczędzał się w czasie kampanii wojennych i był odporny na trudy wojaczki.
Po abdykacji Jana II Kazimierza Wazy sejm elekcyjny 19 czerwca 1669 wybrał na króla PolskiMichała Korybuta Wiśniowieckiego, który panował do 1673.
| Prapradziadkowie | Erik Johansson Vasa | Erik Abrahamsson Leijonhufvud | król Polski | książę Mediolanu | król Kastylii i Leónu | król Czech, król Węgier | książę Bawarii | cesarz rzymski(to samo co pradziadkowie) |
| Pradziadkowie | król Szwecji | król Polski | cesarz rzymski (to samo co prapradziadkowie) | książę Bawarii | ||||
| Dziadkowie | król Szwecji | arcyksiążę austriacki (ożenił się ze swoją siostrzenicą) | ||||||
| Rodzice | król Polski | |||||||
Jan II Kazimierz Waza (1609–1672),król Polski | ||||||||
.PNG)
Wykaz literatury uzupełniającej:Jan II Kazimierz Waza. | Zobacz w Wikiźródłach tekst Listy Jana Kazimierza do Maryi Ludwiki z lat 1663–1665 |
kursywą oznaczono kardynałów mianowanych przez antypapieża Feliksa V
w nawiasach podano rok kreacji kardynalskiej
Uwaga: Pogrubioną czcionką zaznaczeni są władcy będący koronowanymi królami Polski.
| Wielkie Księstwo Litewskie (XIII w.–1385) |
|
|---|---|
| Wielkie Księstwo Litewskie (w unii z Koroną Królestwa Polskiego) (1385–1569) |
|
| Wielkie Księstwo Litewskie (jako część Rzeczypospolitej Obojga Narodów) (1569–1795) |
|
| |||||||||||||||
| |||||||||
