Ten artykuł dotyczy polskiego malarza o nazwisku Rosen. Zobacz też:inne znaczenia tego słowa. Jan Henryk Rosen na fotografii Jana Alojzego Neumana z lat 30. XX w. | |||
| Data i miejsce urodzenia | 25 lutego 1891 | ||
|---|---|---|---|
| Data i miejsce śmierci | 22 sierpnia 1982 | ||
| Narodowość | |||
| Dziedzina sztuki | |||
| Ważne dzieła | |||
| |||
 | |||
| Odznaczenia | |||
        | |||
| |||
Jan Henryk (de) Rosen (ur.25 lutego1891 wWarszawie, zm.22 sierpnia1982 wArlington w Stanach Zjednoczonych) – polski malarz, znany z cyklumalowideł ściennych o tematycenowotestamentalnej wkatedrze ormiańskiej weLwowie oraz z szeregu dzieł plastycznych o tematyce sakralnej, zrealizowanych wStanach Zjednoczonych dla tamtejszych kościołów.
Nigdy nie założył rodziny[1].
Jan Henryk Rosen był synem malarza batalistyJana Bogumiła Rosena, który wykształcenie zdobył w Warszawie,Monachium iParyżu[2]. Od ojca nauczył się malowania oraz dokładności w przedstawianiu detali – zawsze korzystał z wzorów, zwykle ze zdjęć i ilustracji książkowych[3]. Matką była Wanda z domu Hantke (córkaBernarda). Obie rodziny wywodziły się z kręgów oświeconych Żydów, ochrzczonych w wyznaniuewangelicko-reformowanym. Miał dwie siostry: Marię (1894–1983) od 1931 roku żonę dyplomatyJana Wszelakiego (1894–1965), i Zofię (1897–1975), rzeźbiarkę. Żadne z nich nie miało dzieci.
Między rokiem 1893 a 1894 Rosenowie przeprowadzili się do Paryża, gdzie Jan Henryk uczęszczał doLycée Carnot, przypuszczalnie w latach 1897–1902. W 1903 roku przeszedł nakatolicyzm. Około roku 1904 wyjechał z matką i siostrami doMontreux wSzwajcarii, gdzie kontynuował naukę w miejscowej szkole[4], a później w Collège St.-Michel weFryburgu, w gimnazjum wLozannie (1907–1909), w którym zdał maturę. W latach 1909–1911 studiował, przez trzy semestry, na wydziale humanistycznymUniwersytetu w Lozannie. W roku akademickim 1911/1912 studiował naSorbonie. Interesował się literaturą. W latach 1912–1913 był sekretarzem redakcji magazynu „La Revue”. Jego redaktor naczelny,Jean Finot był zaprzyjaźniony z rodziną Rosenów. W „La Revue” Jan Henryk Rosen opublikował dwa teksty. Publikował także artykuły w innych pismach. Przez krótki okres, około dwa lata, był redaktorem naczelnym założonego przez siebie pisma literackiego „La Vasque”, używał wówczas nazwiska Jean Henri de Rosen. W latach 1913–1914 uczył się malarstwa w pracowniLuc-Oliviera Mersona[5].
W Paryżu zastał go wybuchI wojny światowej[6]. W pierwszych dniach wojny wstąpił jako ochotnik do armii francuskiej, walcząc w jej szeregach pod Ypres i nad Sommą. W 1917 roku jako podporucznik armii francuskiej wstąpił do tworzącej się we Francji armii polskiej. W latach 1919–1920 pełnił funkcję doradcy wojskowego przyLidze Narodów wGenewie, z którego to stanowiska został usunięty za sprzyjanieNarodowej Demokracji[7].
Po powrocie do Polski dostał przydział do 9. Pułku Ułanów w Brodach, ale wkrótce odszedł ze służby. W 1922 roku zaczął pracować w Ministerstwie Spraw Zagranicznych. Równocześnie uczęszczał do Miejskiej Szkoły Sztuk Zdobniczych i Malarstwa, studiując pod kierunkiemJana Kauzika[8]. W 1923 roku postanowił poświęcić się malarstwu. W tym celu wyjechał na wieś, do majątku wuja. Jednak już wcześniej, w listopadzie 1922 roku, zadebiutował wZachęcie, prezentując jeden obraz –Żywot św. Franciszka z Asyżu. W roku następnym wziął udział w zbiorowej wystawie Grupy 12, w trakcie której prawdopodobnie zaprezentowałtryptykŚw. Antoni Padewski, przekazany później dokościoła karmelitów w Warszawie[9].W 1925 roku, również w Zachęcie zaprezentował publiczności dwanaście obrazów zainspirowanych scenami zeZłotej legendyJakuba de Voragine. Nieprzeciętny talent młodego artysty w dziedzinie sztuki sakralnej zwrócił uwagęabpaJózefa Teodorowicza, zwierzchnikaarchidiecezji ormiańskokatolickiej weLwowie w okresie, kiedy trwała restauracja zabytkowejkatedry ormiańskiej[10]. Rosen otrzymał od arcybiskupa zamówienie na wykonanie malarskiej dekoracji jej wnętrza. W pierwszym etapie (1925–1927) zrealizował wielkoformatowemalowidła ścienne wnawie głównej, łącząc je harmonijnie z architekturą wnętrza. Najpierw powstałoŚcięcie św. Jana Chrzciciela, a po nimZwiastowanie Najświętszej Marii Panny,Ofiara Abrahama iPogrzeb św. Odilona. Tematycznym uzupełnieniem malowideł byływitraże, również zaprojektowane przez Rosena, a wykonane w zakładzie F. Białkowskiego w Warszawie[11]. W drugim etapie (1927–1929) wykonał malowidła ścienne wprezbiterium:Ustanowienie Najświętszego Sakramentu,Ukrzyżowanie iHołd pasterzy betlejemskich. Spotkały się one z pozytywnym przyjęciem przez odwiedzających świątynię, zostały również wysoko ocenione przez większość historyków sztuki[12]. I tu również dopełnieniem wystroju były zaprojektowane przez niego witraże, które ozdobiły okna transeptu[13].
W 1930 roku Jan Henryk Rosen został profesorem Katedry Rysunku Figuralnego naPolitechnice Lwowskiej. W 1934 roku, w wyniku reformy oświaty katedrę zlikwidowano[14]. Równolegle kontynuował działalność malarską, realizując kolejne malowidła, m.in. dla: rzymskokatolickiego seminarium duchownego we Lwowie (1929, już po zakończeniu prac w katedrze ormiańskiej), kaplicy Jana III Sobieskiego przy kościele św. Józefa na Kahlenbergu pod Wiedniem (1931), kaplicy papieskiej wCastel Gandolfo (1933), w której na polecenie nuncjusza Achillesa Rattiego, późniejszego papieżaPiusa XI, namalował dwa freski przedstawiające obroną Jasnej Góry i Bitwę Warszawską[15], Pawilonu Polskiego na Międzynarodowej Wystawie Prasy Katolickiej wWatykanie (1936,fryz)[16] ikościele św. Krzysztofa wPodkowie Leśnej (1936, malowidło ścienne i cztery witraże)[14]. W 1937 roku zaprojektował nowąpolichromię wkościele Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny wLesku, namalował również dwa obrazy (Chrystus na morzu iHołd Maryi) wprezbiterium oraz herby wszystkich darczyńców kościoła na ścianie nad chórem muzycznym[17].
Pod koniec 1937 roku Rosen w poszukiwaniu pracy wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie pozostał aż do śmierci[14].
W 1939 roku na zaproszenie ambasadora RP w Stanach ZjednoczonychJerzego Potockiego przyjechał doWaszyngtonu, aby namalować murale w budynku ambasady oraz wykonać dekoracje polskiego pawilonu naWystawie Światowej wNowym Jorku[18]. W latach 1939–1949 był wykładowcą sztuki sakralnej na waszyngtońskimThe Catholic University of America, od którego w 1957 roku otrzymał tytułdoctor honoris causa[14]. W drugiej połowie lat 40. stworzył szereg dekoracji dlakatedry Łaski Bożej wSan Francisco, w tym mural w Kaplicy Bożego Narodzenia (1946), skrzydła starego ołtarza głównego (1949) i cykl murali w nawach, przedstawiających świętych, królów i biskupów[19].
W latach 50. był konsultantemEpiskopatu USA ds. ikonografii i wznoszonego wówczas w WaszyngtonieNarodowego Sanktuarium Niepokalanego Poczęcia[14]. W 1965 roku stworzyłmozaikę w kopule katedry św. Ludwika wSaint Louis[20]. Mozaika ta, mająca 14 000 ft² (około 1300 m²) powierzchni, jest prawdopodobnie największa na świecie[18].
W ciągu 45 lat swego pobytu w Stanach Zjednoczonych Rosen zrealizował blisko 50 grup malowideł ściennych i mozaik w kościołach różnych wyznań oraz w budynkach publicznych[14].
W 1980 roku namalował na prośbę papieżaJana Pawła II obrazŚw. Stanisław, znajdujący się wCastel Gandolfo[21].
Zmarł w ubóstwie w 1982 roku wArlington koło Waszyngtonu. Pochowany został, zgodnie ze swoim życzeniem, na miejscowym Columbia Gardens Cemetery. W Alei Zasłużonych cmentarza przyNarodowym Sanktuarium Matki Bożej Częstochowskiej wDoylestown postawiono pomnik ku jego czci, zaprojektowany przez rzeźbiarza Gordona Kraya[22].
Podłożem sztuki Rosena była jego głęboka religijność. Krytycy sztuki i historycy doszukiwali się jego inspiracji w twórczości takich malarzy jak:Rogier van der Weyden,Gerard David,Edward Burne-Jones,Dante Gabriel Rossetti iFord Madox Brown (Julian Zachariewicz), czy wsztuce bizantyńskiej i wsecesji (Mirosława Zakrzewska-Dubasowa)[23]. Historyk sztuki kościelnej,Mieczysław Skrudlik w artykuleNowe wystawy w Zachęcie, kolekcja prac Jana Henryka Rosena, opublikowanym 15 września 1925 roku w„Gazecie Porannej” wskazał na malarstwo średniowieczne jako jedną z inspiracji artysty[24].Joanna Wolańska wśród tych, którzy wywarli wpływ na religijny charakter malarstwa Rosena wymienia szereg postaci ze świata nauki i literatury. Pierwszą z nich jest francuski pisarz i krytyk sztukiJoris-Karl Huysmans i jego dwie powieści,W drodze iKatedra, napisane po nawróceniu się ich autora na katolicyzm[25]. Jej zdaniem pod wpływem lektury tych powieści Rosen zainteresował się żywotami świętych, przede wszystkim tych, które znajdują się wZłotej legendzie. Drugą osobistością, która wywarła wpływ na twórczość Rosena był – również francuski –historyk sztuki średniowiecznej,Émile Mâle, na którego wykłady Rosen uczęszczał podczas swoich studiów na Sorbonie[26]. Sam Rosen wśród swoich nauczycieli wymienił dwóch uczonych niemieckich:Karla Volla iHugona von Tschudiego, którzy około roku 1911 byli zatrudnieni w Monachium, gdzie najprawdopodobniej przebywał i Rosen[27].
