Języki indoaryjskie (indyjskie[1]) – grupajęzyków indoeuropejskich. Grupa ta oraz grupy językowe:irańska orazdardyjska tworzyły przed 1500 r. p.n.e. jedną wspólnotę językowo-kulturową (zobacz:języki indoirańskie). Językami tej grupy posługiwali sięIndoariowie, którzy zaczęli zasiedlać subkontynent indyjski około I poł. II tysiąclecia p.n.e.
Języki indoaryjskie wyodrębniły się około 1500 r. p.n.e., a ich zasięg pokrywał się z zasięgiemdorzeczaIndusu. Z tego okresu pochodzą najstarsze zabytki okresu staroindyjskiego (1500–500 r. p.n.e.) –Wedy spisanejęzykiem wedyjskim. W okresie średnioindyjskim (500 r. p.n.e. – 1000 r. n.e.) język wedyjski przekształcił się wsanskryt klasyczny i jego potoczne warianty, czyliprakryty, z których jednym jestpali. Następnym stopniem w ewolucji tej grupy językowej były dialekty zwaneapabhrańśa, z których w okresie nowoindyjskim (po 1000 r.) ukształtowały się współczesne języki indyjskie. Najważniejsze z nich to m.in.język hindi,urdu,bengalski,marathi,gudżarati ipendżabski. Ogółem językami z tej grupy posługuje się ponad 700 mln osób, głównie na terenieIndii,Pakistanu,Nepalu,Bangladeszu iSri Lanki.
W poniższych tabelach przedstawiono system fonologicznysanskrytu klasycznego, który z drobnymi odchyleniami jest również typowy dla współczesnych języków indoaryjskich. Podano odpowiadające poszczególnym dźwiękom znaki sylabicznego alfabetudewanagari. Inne alfabety indyjskie są niemal dokładnym odzwierciedleniem pisma dewanagari. Jak widać w tabeli spółgłosek, dla języków indoaryjskich charakterystyczna jest fonemiczna opozycja spółgłosek zarówno dźwięcznych/bezdźwięcznych, jak i przydechowych/bezprzydechowych. Dodatkową typową cechą jest występowanie tzw. spółgłosek retrofleksywnych (wymawianych z językiem wygiętym do tyłu, tak że czubek języka dotyka podniebienia). Ta cecha najprawdopodobniej związana jest z silnym wpływemjęzyków drawidyjskich.
Wsanskrycie wedyjskim istniał dodatkowofonemɭ -retrofleksywne „l” („ळ”), który nie zachował się w sanskrycie klasycznym, ale przetrwał w niektórych językach nowoindyjskich, jak np.marathi iradżastani.
W grupie wschodniej (np.język bengalski) trzy dźwięki: श śɕ, ष ṣʂ i स ss zlały się w jeden dźwiękʃ
W grupie wschodniej i północnej istnieje tendencja do zlania się dźwięków „v”ʋ i „b”b w „b”b (stąd np. wymowa i zapis „Bisznu” zamiast „Wisznu”)
W grupie południowej (np.język marathi) głoskę ṛ („r” zgłoskotwórcze) wymawia się jako „ru” (np. Kryszna brzmi jak „Kruszna”)
W grupie wschodniej (np.język bengalski) dźwięk अ (krótkie „a”) wymawia się jako „o”, dlatego imię Sarasvati wymawia się jak „Szoroszszoti”
W językach znajdujących się pod silnym wpływem języka arabskiego i perskiego (dotyczy to zwłaszczaurdu, w nieco mniejszym stopniuhindi) wykształcone osoby wymawiają słowa pochodzące z tych języków zgodnie z ich wymową oryginalną, a więc z użyciem dźwięków pierwotnie nie występujących w językach indoaryjskich, takich jakz,q,x itd.
romski – ze względu na rozbieżne hipotezy klasyfikacyjne dot. pochodzenia i przynależnościjęzyków i dialektów romskich do którejś z powyższych grup (wg klasyfikacji Ethnologue zalicza się go do grupy centralnej, wg innych klasyfikacji do grupy północno-zachodniej lub nawet syngalesko-malediwskiej), bezpieczniej jest wyodrębnić ten język jako przypadek szczególny.
Osobne grupy stanowiąjęzyki dardyjskie ijęzyki nuristańskie, najczęściej klasyfikowane jako grupy językowe odrębne od indoaryjskich, o cechach pośrednich między językami indoaryjskimi iirańskimi[2], lub też jako podgrupy w obrębie języków indoaryjskich (w grupie północno-zachodniej) – według Ethnologue:
↑Artykuł dotyczy podrodziny języków indoeuropejskich. Ponieważ tylko ok. 75% użytkowników języków indyjskich posługuje się językami indoeuropejskimi, nazwa „języki indyjskie” jest myląca. Spośród poważnych publikacji określenie „języki indyjskie” jako równoznaczne z „języki indoaryjskie” występuje jedynie w:Majewicz 1989 ↓, s. 23-24. W innych publikacjach natomiast termin „języki indyjskie” jest używany zamiennie z terminem „języki Indii”, np. L. FrédéricSłownik cywilizacji indyjskiej)
Danuta Stasik:Język hindi cz. 1 i 2 Wydawnictwo Akademickie Dialog, Warszawa 1994/97,ISBN 83-86483-01-6
R. S. McGregor:Outline of Hindi Grammar, Oxford University Press 1972(ang.).
Anna Sieklucka:Język pendźabski, Wydawnictwo Akademickie DIALOG, Warszawa 1998,ISBN 83-86483-88-1
Czterojęzyczna chrestomatia pendźabska,AnnaA.Sieklucka (tłum.),JuliuszJ.Parnowski (tłum.), Warszawa: Wydawnictwo Akademickie DIALOG, 1998,ISBN 83-88238-11-6,OCLC316472986. Brak numerów stron w książce
Elżbieta Walter,Gramatyka języka bengalskiego, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie DIALOG, 2008,ISBN 978-83-61203-06-3,OCLC316482826. Brak numerów stron w książce
India. Lonely planet phrasebooks. 2008,Omkar NathO.N.Koul, wyd. 1st ed, Footscray, Vic.: Lonely Planet, 2008,ISBN 978-1-74179-141-9,OCLC213446423(ang.). Brak numerów stron w książce
