Języki centralnomolukańskie – grupajęzyków austronezyjskich używanych wIndonezji, w archipelaguMoluków (przede wszystkim w prowincjiMoluki). Obejmuje ok. 50 języków używanych przez mieszkańców wyspSeram iBuru orazarchipelagu Sula[1][2].
Językisula italiabu (taliabo) są używane na terenie prowincjiMoluki Północne[3].
Rozwój nowoczesnych badań lingwistycznych w regionie przypadł na lata 80. XX wieku. Zasługi na polu badania tych języków i miejscowych sytuacji językowych położyli m.in.James T. Collins iMargaret Florey[4]. Starsze materiały dot. austronezyjskichjęzyków Moluków (w szczególności centralnej części archipelagu) ograniczają się do list słownictwa, zapisów pewnych utworów i niewielkiej liczby prac językoznawczych[5].
Języki Moluków centralnych są silnie zagrożone wymarciem. Są wypierane przede wszystkim przezmalajski amboński, który służy jako regionalnalingua franca. Wzmocniło się też znaczeniejęzyka indonezyjskiego, który jest wykorzystywany w mediach i edukacji[6].
- języki austronezyjskie
- języki malajsko-polinezyjskie
- grupa centralno-wschodnia
- grupa centralna
- języki centralnomolukańskie (50)
- język ambelau (1)
- ambelau [amv]
- języki buru (3)
- buru [mhs]
- lisela [lcl]
- moksela [vms]
- grupa wschodnia (42)
- manipa [mqp]
- języki banda-geser (4)
- banda [bnd]
- języki geser-gorom (3)
- bati [bvt]
- geser-gorom [ges]
- watubela [wah]
- języki seram (37)
- język bobot (1)
- bobot [bty]
- języki seram wschodnie (1)
- hoti [hti]
- języki manusela-seti (5)
- benggoi [bgy]
- huaulu [hud]
- liana-seti [ste]
- salas [sgu]
- sou upaa [wha]
- język masiwang (1)
- masiwang [bnf]
- języki nunusaku (26)
- język kayeli (1)
- kayeli [kzl]
- języki zatoki Piru (17)
- haruku [hrk]
- grupa wschodnia (12)
- kaibobo [kzb]
- sepa [spb]
- sounama [tlt]
- języki seram straits (9)
- języki ambon (3)
- hitu [htu]
- laha [lhh]
- tulehu [tlu]
- język solehua (1)
- paulohi [plh]
- języki uliase (5)
- języki hatuhaha (4)
- języki elpaputi (2)
- amahai [amq]
- nusa laut [nul]
- języki saparua (2)
- latu [ltu]
- saparua [spr]
- język kamarian (1)
- kamarian [kzx]
- grupa zachodnia (4)
- języki asilulu (2)
- asilulu [asl]
- seit-kaitetu [hik]
- języki hoamoal (2)
- boano [bzn]
- larike-wakasihu [alo]
- języki three rivers (8)
- yalahatan [jal]
- języki amalumute (6)
- języki seram północno-zachodnie (6)
- lisabata-nuniali [lcs]
- luhu [lcq]
- język hulung (1)
- hulung [huk]
- język loun (1)
- loun [lox]
- języki ulat inai (2)
- alune [alp]
- naka’ela [nae]
- język wemale (1)
- wemale [weo]
- języki sawai-nuaulu (3)
- nuaulu północny [nni]
- nuaulu południowy [nxl]
- saleman [sau]
- języki sula (4)
- mangole [mqc]
- sula [szn]
- języki taliabo (2)
- kadai [kzd]
- taliabo [tlv]
Wiele spośród języków regionu wcześnie wyszło z użycia. Do poł. XIX w. wymarły praktycznie wszystkie języki ludności chrześcijańskiej na wyspieAmbon, do czego przyczyniło się szerzenie malajskiego w charakterze języka protestantyzmu[7]. Wiedza nt. niektórych z nich jest bardzo skąpa, gdyż nie zachowały się praktycznie żadne świadectwa pisane (poza pewnymi danymi leksykalnymi)[8]. Języki wsi muzułmańskich były używane powszechnie przynajmniej do końca lat 70. XX w., lecz w XXI w. zaobserwowano zanik przekazu międzypokoleniowego również w tych społecznościach (z przyczyn socjoekonomicznych)[9].
Wymarły i bliżej niepoznanyjęzyk hukumina mógł być jednym z autochtonicznych języków wyspyBuru (podobnie jak buru i lisela). Nie zostało to jednak potwierdzone; niewykluczone, że był to język migrantów z regionuButon u wybrzeżaSulawesi[10]. Niegdyś został opisany jakodialekt buru, lecz z dostępnych danych wyraźnie wynika, że chodzi o odrębny język[11]. W nowszej klasyfikacji (2021) język taliabo (w tym kadai) został zaliczony dojęzyków celebeskich[12][13].
- ↑abDavid M.D.M. Eberhard David M.D.M.,Gary F.G.F. Simons Gary F.G.F.,Charles D.Ch.D. Fennig Charles D.Ch.D. (red.),Central Maluku, [w:]Ethnologue: Languages of the World, wyd. 23, Dallas:SIL International, 2020 [dostęp 2020-06-12] [zarchiwizowane zadresu 2020-06-09] (ang.).
- ↑Grimes 2003 ↓, s. 296, 297.
- ↑Collins 2018 ↓, s. 12.
- ↑Collins 2022 ↓, s. 152.
- ↑Collins 1982 ↓, s. 73–74.
- ↑Florey 2002 ↓, s. 258–260.
- ↑Collins 2003 ↓, s. 271.
- ↑Collins 2022 ↓, s. 144.
- ↑Collins 2022 ↓, s. 156–157.
- ↑Grimes i Lesnussa 1995 ↓, s. 623.
- ↑Grimes 2000 ↓, s. 99.
- ↑OwenO. Edwards OwenO.,Charles E.Ch.E. Grimes Charles E.Ch.E.,Revising the classification of the Austronesian languages of eastern Indonesia and Timor-Leste [online], Paper presented at the 15th International Conference on Austronesian Linguistics (15-ICAL). June 28 to July 2, 2021, Palacký University Olomouc, 2021 [dostęp 2023-12-01] (ang.). Brak numerów stron w książce
- ↑Harald Hammarström, Robert Forkel, Martin Haspelmath, Sebastian Bank: Taliaboic. Glottolog 4.7. [dostęp 2023-01-06]. [zarchiwizowane ztego adresu (2023-01-06)]. (ang.).
- David M.D.M. Eberhard David M.D.M.,Gary F.G.F. Simons Gary F.G.F.,Charles D.Ch.D. Fennig Charles D.Ch.D. (red.),Central Maluku, [w:]Ethnologue: Languages of the World, wyd. 23, Dallas:SIL International, 2020 [dostęp 2020-06-12] [zarchiwizowane zadresu 2020-06-09] (ang.).
- James T.J.T. Collins James T.J.T.,Linguistic research in Maluku: a report of recent field work, „Oceanic Linguistics”, 21 (1/2), 1982, s. 73–146,DOI: 10.2307/3623155,ISSN0029-8115,OCLC 6015221068,JSTOR: 3623155 (ang.).
- James T.J.T. Collins James T.J.T.,Language death in Maluku: The impact of the VOC, „Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde”, 159 (2/3), 2003, s. 247–289,DOI: 10.1163/22134379-90003745,ISSN0006-2294,OCLC 8637100879,JSTOR: 27868034 (ang.).
- James T.J.T. Collins James T.J.T.,Penelitian Bahasa di Maluku, Ambon: Kantor Bahasa Provinsi Maluku, Kementerian Pendidikan dan Kebudayaan, 2018,ISBN 978-602-52601-2-4,OCLC 1099540304 [dostęp 2023-12-01] (indonez.).
- James T.J.T. Collins James T.J.T.,Language death in Indonesia: a sociocultural pandemic, „Linguistik Indonesia”, 40 (2), 2022, s. 141–164,DOI: 10.26499/li.v40i2.347,ISSN0215-4846,OCLC 9584948491 (ang.).
- MargaretM. Florey MargaretM.,Community Initiatives towards Language Renewal among Moluccan Migrants in the Netherlands, [w:]DavidD. Bradley,MayaM. Bradley (red.),Language Endangerment and Language Maintenance, London–New York: RoutledgeCurzon, 2002, s. 257–271,DOI: 10.4324/9781315028811,ISBN 0-7007-1456-1,ISBN 978-1-315-02881-1,OCLC 50663047 (ang.).
- Charles E.Ch.E. Grimes Charles E.Ch.E.,Defining speech communities on Buru Island: a look at both linguistic and non-linguistic factors, [w:]Charles E.Ch.E. Grimes (red.),Spices from the East: Papers in Languages of Eastern Indonesia, Canberra: Pacific Linguistics, Research School of Pacific and Asian Studies, Australian National University, 2000 (Pacific Linguistics 503), s. 73–103,DOI: 10.15144/PL-503.73,ISBN 0-85883-460-X,OCLC 46827844 (ang.).
- B.B. Grimes B.B.,Central Maluku Languages, [w:]WilliamW. Frawley (red.),International Encyclopedia of Linguistics: 4-Volume Set, wyd. 2, Oxford: Oxford University Press, USA, 2003, s. 296–299,DOI: 10.1093/acref/9780195139778.001.0001,ISBN 978-0-19-513977-8,OCLC 51478240 (ang.).
- Charles E.Ch.E. Grimes Charles E.Ch.E.,WeslyW. Lesnussa WeslyW.,Buru (Masarete), [w:]Darrell T.D.T. Tryon (red.),Comparative Austronesian Dictionary: An Introduction to Austronesian Studies, Berlin–New York: Walter de Gruyter, 1995 (Trends in Linguistics. Documentation 10), s. 623–636,DOI: 10.1515/9783110884012,ISBN 978-3-11-088401-2,OCLC 868970232 [dostęp 2022-08-25] (ang.).
