Język wenecki (wen.vèneto, łéngua vèneta;wł. veneto, lingua veneta) – zespółdialektów używanych przez ponad dwa miliony osób w północno-wschodnichWłoszech (przede wszystkim prowincje:Belluno,Padwa,Rovigo,Treviso,Triest,Wenecja,Werona,Vicenza) oraz przez włoskąmniejszość narodową wChorwacji iSłowenii (głównie na półwyspieIstria). Nie należy mylić z nazwą jednego z dialektów tego języka, używanego wWenecji i określanego jako venexiàn/venesiàn. Dialekty weneckie są potocznie uważane za dialektyjęzyka włoskiego, ale znacznie różnią się od włoskiego języka standardowego. Z językoznawczego punktu widzenia nie są wcale dialektami języka włoskiego, gdyż język wenecki jest klasyfikowany w podgrupiegallo-italskiejjęzyków zachodnioromańskich[1][2], natomiast włoski standardowy w grupieitalsko-dalmatyńskiej[3].
| Język włoski | Język wenecki |
|---|
| un, uno | un |
| una | na |
| il, lo | el |
| la | ła |
| i, gli | i |
| le | łe |
Podobnie jak we włoskim, w weneckim rodzajniki określone skraca się przed samogłoską dol', a nieokreślone – don'.
- Przyimki bez rodzajników
| Język włoski | Język wenecki |
|---|
| a/ad | a |
| con | co |
| da | da |
| di | de |
| in | in |
| per | par |
- Przyimki włoskie z rodzajnikami
| | il | l’ | lo | la | i | gli | le |
|---|
| a | al | all’ | allo | alla | ai | agli | alle |
| da | dal | dall’ | dallo | dalla | dai | dagli | dalle |
| di | del | dell’ | dello | della | dei | degli | delle |
| in | nel | nell’ | nello | nella | nei | negli | nelle |
| su | sul | sull’ | sullo | sulla | sui | sugli | sulle |
- Przyimki weneckie z rodzajnikami
- W rodzaju żeńskim przyimki nie łączą się z rodzajnikami. W rodzaju męskim mogą się łączyć lub nie, w zależności od wyboru piszącego.
| | el | i |
|---|
| a | al | ai |
| co | col | coi |
| da | dal | dai |
| de | del | dei |
| in | ntel | ntei |
| Język włoski | Język wenecki | Język polski |
|---|
| più | pì/pi | bardziej |
| quando | quando che | kiedy |
| sempre | senpre | zawsze |
- Włoskiej partykule przeczącejnon odpowiada weneckano.
- Odmiana czasowników
- Bezokoliczniki włoskie pierwszej koniugacji mają końcówkę-are, a w weneckim ta końcówka ma postać-ar: wł.parlare – wen.parlar. Bezokoliczniki włoskie drugiej koniugacji mają końcówkę-ere, a w weneckim ta końcówka ma postać-ar: wł.correre – wen.córar.
- Czasowniki weneckie trybu oznajmującego poprzedza się odpowiednim rodzajnikiem: wł.arriva – wen.el/ła riva.
- Czasowniki weneckie trybu oznajmującego mają tę samą formę w liczbie pojedynczej i mnogiej. Na liczbę wskazuje odpowiedni rodzajnik: wł.può – wen.el/ła pol, wł.possono – wen.i/łe pol.
- W języku weneckim nie używa się czasu przeszłego dokonanego prostego. Zamiast niego, używa się czasu złożonego: wł.riformò – wen.el/ła gà riformà.
- Imiesłów bierny czasowników pierwszej koniugacji ma we włoskim końcówkę-ato lub-ata w zależności od rodzaju, zaś w weneckim-à. W liczbie mnogiej w weneckim, końcówka ta zwykle nie ma zaznaczonego akcentu i przybiera postać-ai,-ae: wł.passato, passata, passati, passate – wen.pasà, pasà, pasai, pasae. Analogiczną postać mają rzeczowniki o końcówkach-ato/-ata: wł.peccato – wen.pecà.
- Odmiana niektórych czasowników nieregularnych (wybrane formy):
Odmiana czasownika „być”:
| Język włoski | Język wenecki | Forma gramatyczna |
|---|
| essere | èser | bezokolicznik |
| è | el/ła xe (również l'è) | tryb oznajmujący, czas teraźniejszy, 3. osoba, l. pojedyncza |
| sono | i/łe xe | tryb oznajmujący, czas teraźniejszy, 3. osoba, l. mnoga |
| sia | el/ła sia | tryb łączący, czas teraźniejszy, 3. osoba, l. pojedyncza |
| siano | i/łe sia | tryb łączący, czas teraźniejszy, 3. osoba, l. mnoga |
Odmiana czasownika „mieć”:
| Język włoski | Język wenecki | Forma gramatyczna |
|---|
| ho | go | tryb oznajmujący, czas teraźniejszy, 1. osoba, l. pojedyncza |
| ha | el/ła ga | tryb oznajmujący, czas teraźniejszy, 3. osoba, l. pojedyncza |
| abbiamo | gavémo | tryb oznajmujący, czas teraźniejszy, 1. osoba, l. mnoga |
| hanno | i/łe ga | tryb oznajmujący, czas teraźniejszy, 3. osoba, l. mnoga |
Odmiana czasownika „móc”:
| Język włoski | Język wenecki | Forma gramatyczna |
|---|
| può | el/ła pol | tryb oznajmujący, czas teraźniejszy, 3. osoba, l. pojedyncza |
| possono | i/łe pol | tryb oznajmujący, czas teraźniejszy, 3. osoba, l. mnoga |
- Podwójne włoskie spółgłoskib, c, f, g, l, m, n, p, s, t odpowiadają pojedynczym w języku weneckim: wł. maggiore, polacco, appunto – wen.magiore, połaco, apunto.
- Włoskiej literzec przedi po samogłosce odpowiadas w słowach weneckich: wł.vicina, amici – wec.visina, amisi.
- Włoska literal na początku wyrazu lub w połączeniach-al-,-il-,-ol-, a przed samogłoską przechodzi w weneckął: wł. logica, politica – wen.łogica, połitica. Taka konwencja jest stosowana w Wikipedii, niemniej jednak zamiast literył, spotykanej w niewielu alfabetach (prócz weneckiego właściwie tylko w polskim, łużyckim, białoruskiej łacince inawaho), często pozostawia sięl.
- Włoskiej literzem w połączeniach-mb-,-mp- odpowiadan w słowach weneckich: wł.campo, gamba – wec.canpo, ganba.
- Włoskiej literzes między samogłoskami odpowiadax w słowach weneckich: wł.famoso, fisiche – wec.famoxo, fixeghe.
- Włoskiej grupiechi oraz grupiecchi przed samogłoską odpowiada weneckaci: wł.chiamati, vecchio – wen.ciamai, vecio.
- Włoskiej grupiegli przed samogłoską odpowiada weneckaj: wł.famiglia, tagliare – wen.faméja, tajar.
- Włoskiej grupiesc przedi odpowiada weneckas: wł.scienza, crescita – wen.siensa, crèsita.
- Włoskiej dwugłosceuo odpowiada weneckao: wł.uomo, scuola – wen.omo, scoła.
| Język włoski | Język wenecki | Uwagi |
|---|
| -ale | -ałe | |
| -bile | -biłe | |
| -ese | -éxe/-exe | w przymiotnikach od nazw narodowości |
| -ico (m.), -ica (ż.) | -ego/-ico (m.), -ega/-ica (ż.) | |
| -ione, -ione | -ion | |
| -mente | -mente | tworzenie przysłówka |
| -ore | -or | wykonawca czynności |
| -tà | -tà/-tât | |
- Łacina jest przodkiem wszystkich języków romańskich
