Ta strona zawiera symbole fonetyczneMAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znakówUnikodu.
W sytuacjach nieformalnych powszechnie używane są zróżnicowanedialekty nieliterackie. Większość z nich jest zrozumiała dla wszystkich użytkowników języka szwedzkiego. Obecnie można wyróżnić dwa zespoły dialektów: szwedzki i finlandzki (tzw.fińska odmiana języka szwedzkiego). Istnieje też zespół dialektów języka szwedzkiego zEstonii, jednak jego znaczenie zmniejszyło się po zajęciuEstonii przezArmię Czerwoną, kiedy to większośćestońskich Szwedów opuściła ten kraj. W południowej części Szwecji –Skanii (Skåne) –język mówiony uległ silnym wpływom duńskim, z charakterystyczną głęboką artykulacją spółgłosek, przypominającą wymowę duńską. MieszkańcyWysp Alandzkich mówią dialektem zbliżonym do północnosztokholmskiego.
Wyróżnia się 6dialektów języka szwedzkiego. Są to:sydsvenska mål, götamål, sveamål, norrländska mål, gutamål, a takżeöstsvenska mål, rozdzielany nafinlandssvenska iestlandssvenska[2]. Tym ostatnim posługują się głównie mieszkańcy regionów szwedzkojęzycznych w Finlandii i dawniej w Estonii.
Charakterystyczną cechąsystemu fonologicznego języka szwedzkiego jest duża ilośćsamogłosek: 9fonemów podstawowych, a uwzględniając rozróżnienie między długimi i krótkimi (iloczas) samogłoskami – 17fonemów samogłoskowych. Szwedzkaspółgłoskasj (sj-ljudet) ma różne wariacje regionalne, często zbliżone do [ɧ],[ʃ] lub[h], przy czym jej dokładnaartykulacja jest unikalna dla języka szwedzkiego i trudna do jednoznacznego sklasyfikowania. W wersji podstawowej nie maodpowiednika w innych językach (mimo że w podobny sposób wymawia się ją wjęzyku niderlandzkim)[3].
Pierwsze ślady językapółnocnogermańskiego pochodzą z III wieku n.e. Około IX wieku, w okresie wikińskim, pojawił sięnorrønt, a potemdänsk tunga, czyli niezróżnicowane germańskie języki północy. Następnie doszło do ich rozbicia na języki północnogermańskie wschodnie i północnogermańskie zachodnie. W XII wieku zaczęto używać języka określanego jakoszwedzki runiczny, zapisywany w alfabeciefuþark. Był on używany od około II wieku n.e. i przystosowany do rycia w drewnie lub kamieniu. Jego pochodzenie jest sporne – niektórzy badacze wywodzą go z alfabetuetruskiego lub łacińskiego, inni uznają go za rozwój lokalny[4]. Istnieje przypuszczenie, żefuþark pochodził od pismaEtrusków, jednak mógł też być alfabetem rdzennie skandynawskim. Został później wyparty przezalfabet łaciński, który został przyjęty wraz zchrześcijaństwem.
W XIII wieku pojawił się język, który dzisiaj jest określany jako klasyczny szwedzki. W XVI wieku pojawiły się tendencje do tworzenia języka ponaddialektalnego, czy to w postaci języka, pism religijnych czy świeckiego języka pism urzędowych – tzw. języka kancelaryjnego. Przełomowym momentem dla standaryzacji języka pisanego było tłumaczenieBiblii na język szwedzki w 1541 roku (Biblia Gustawa Wazy), które ugruntowało normy ortograficzne i składniowe. W XVIII wieku unifikujący wpływ w zakresie wymowy miał dwór królewski – na tym tle zarysował się podział na język „chłopski” (bondska) i „dworski” (hovsvenska). U podłoża wymowy języka dworskiego leżała wymowaSztokholmu i prowincjiUppland. Język ten współcześnie stanowi podstawę ponaddialektalnego języka pisanego (rikssvenska).
W XX wieku język szwedzki przeszedłreformy ortograficzne (1906, 1943), a jego współczesna forma – rikssvenska – opiera się na wymowie regionu sztokholmskiego i jest używana w mediach, edukacji i administracji[5].
Rzeczowniki szwedzkie dzielą się na pięć głównych grupdeklinacyjnych, które determinują sposób tworzenialiczby mnogiej i form określonych rzeczowników[7][8]. Rzeczownika powinno uczyć się wraz z jegorodzajem, jego formą określoną i formą liczby mnogiej. Możliwe końcówki liczby mnogiej to: -or, -ar, -er, -r, -n, rzadko zprzegłosem (czyli zmianą samogłoski w temacie), jeszcze rzadziej samprzegłos bez końcówki. Około 25% szwedzkichrzeczowników ma taką samąformę zarówno dla liczby pojedynczej, jak i mnogiej – np.ett rum –två rum, czyli: jeden pokój – dwa pokoje. Są to głównierzeczowniki nijakie, czyli takie, które wymagająrodzajnikaett.
Pierwszadeklinacja dotyczyrzeczowników dwu- i więcejsylabowych rodzaju wspólnego, zakończonych nanieakcentowane -a. Liczbę mnogą tworzy się przez usunięcie nieakcentowanego -a i dodanie końcówki -or. Formę określoną w liczbie mnogiej tworzy się przez dodanie do końcówki -or końcówki -na:
en klocka –klockor –klockorna Kolejno: nieokreślona liczba pojedyncza, nieokreślona liczba mnoga, określona liczba mnoga
Istnieje kilka wyjątków w tej deklinacji, między innymi:
Istnieją również tzw. wolnostojące rodzajniki określone, które używane są, gdy przed rzeczownikiem w formie określonej znajduje się co najmniej jeden przymiotnik. Wyróżnia się następujące rodzajniki:
det – dla rodzaju nijakiego,
den – dla rodzaju wspólnego,
de – dla liczby mnogiej.
Rodzajnik nieokreślony dla rodzaju ogólnego toen, a dla rodzaju nijakiegoett. Forma nieokreślona liczby mnogiej nie posiada żadnego rodzajnika, podobnie jak w pozostałych językach germańskich.
Przykładowa odmiana rzeczownika rodzaju ogólnego (na podstawie wyrazuen bil – samochód) i rzeczownika rodzaju nijakiego (na podstawie wyrazuett hus – dom) wygląda następująco:
Systemprzypadków w języku szwedzkim został zredukowany do dwóch:mianownika (forma podstawowa,grundkasus,objektkasus) idopełniacza (genitiv). Pozostałe funkcje składniowe realizowane są przez szyk zdania i przyimki
Przypadek główny ma postać bezkońcówkową, czyli nie jest nacechowany formalnie. Może on występować z rodzajnikiem lub bez. Przykładowo, na podstawie rzeczownikablomma – kwiat:
Łacińskie wyrazy niekiedy zachowują swój pierwotnydopełniacz. Jeżeli rzeczownik pospolity ma końcówkę -s, np.gräns – granica,dans – taniec,prins – książę, to unika się dopełnienia formy podstawowej, lub najpierw zmienia się rzeczownik na formę określoną, więc w sposób następujący:en prins zmieniany jest naprinsen, wówczasdopełniacz będzie mógł zostać utworzony zwykłą konstrukacją:prinsens.
Dopełniacz stosuje się na ogół tylko w określeniach prostych, jak np.
villans ägare – właściciel willi,
tygets färg – kolor materiału.
W określeniach złożonych stosuje się raczej przyimki:
i många delar av världen – w wielu częściach świata.
Przymiotniki iimiesłowy w roli rzeczowników przyjmują również końcówkę -s w dopełniaczu, np.:
Szwedzkie rzeczowniki miały w przeszłości, podobnie jak i współczesnyjęzyk niemiecki, końcówki deklinacyjne 4 przypadków (mianownika, dopełniacza, celownika i biernika). Końcówki te zanikły stopniowo w języku średnio- i nowoszwedzkim. Najdłużej zachowały się końcówki dawnych dopełniaczy na -a oraz -u po sylabie pierwotnie krótkiej. Reliktowe formy dopełniacza, pochodzące z języka staroszwedzkiego, zachowały się w złożeniach leksykalnych, np.:kungaval – elekcja,barnamord – dzieciobójstwo,herravälde – przemoc,ordalag – wyrażenia,ladugård – obora,hälsovård – opieka zdrowotna,lärosal – sala wykładowa,läruverk – gimnazjum,människoliv – życie ludzkie.
Czasowniki w języku szwedzkim nie odmieniają się przez osoby ani liczby, dlatego wymagają użycia zaimka osobowego[10]. To zjawisko jest dobrze widoczne na przykładzie odmiany czasownikaär – być, w liczbie pojedynczej.
Czasowniki dzieli się na słabe i mocne. Wśród czasowników słabych wyróżnia się 5 rodzajówkoniugacji (I, IIa, IIb, IIc, III). Czasowniki mocne charakteryzują się zmianą samogłoski rdzennej oraz innymi końcówkami w odmianie, niż w przypadkukoniugacji czasowników słabych. Zmianęsamogłoski w temacie czasownika mocnego często można dopasować do odpowiedniego szeregu alternacyjnego, wskazującego na to, jak dana samogłoska będzie się zmieniać na przestrzeni całejkoniugacji. Istnieją również czasowniki odmieniające się nieregularnie.
Przykładowe porównanie odmiany czasownika słabego oraz czasownika mocnego na przykładzie odpowiednio:att ringa – dzwonić orazatt dricka – pić:
Supinum jest formą, która wśródjęzyków germańskich występuje tylko w języku szwedzkim. Nie ma jej nawet w tak spokrewnionych językach jakduński,norweski nynorsk albonorweski bokmål. Służy on m.in. do tworzenia czasu Perfekt i Pluskvamperfekt razem z posiłkowymhar albohade. Jest to oryginalna właściwość języka szwedzkiego, ponieważ pozostałe języki z tej grupy używają w tym celuimiesłowu czasu przeszłego, a nie specjalnej formy czasownika, jaką jestsupinum.
Imiesłów czasu przeszłego to takie formy odczasownikowe, które wjęzyku polskim kończą się na: -ny, -na, -ne, -ty, -ta, -te.
Przykładowo, angielskieHe has seen i szwedzkieHan har sett różnią się tym, że wjęzyku angielskim używa się do tego celu imiesłowu czasu przeszłego, podczas gdy szwedzki wykorzystuje formęsupinum.
Presens – czyliczas teraźniejszy, który jednak, tak jak i w językupolskim, może być używany do wyrażania przyszłości np. „Jutro jadę do Szczecina”.
Perfekt – czas złożony przeszło-teraźniejszy, który tworzymy razem z czasownikiem posiłkowymhar i formą supinum czasownika. Czasu tego używamy m.in. wtedy, gdy mówimy o czynności w nieokreślonej przeszłości albo jeżeli trwa ona do teraz.
Preteritum – czas przeszły prosty. Używamy go wtedy, gdy coś stało się w przeszłości w określonym czasie np. miesiąc temu.
Pluskvamperfekt – czas złożony zaprzeszły, który tworzymy razem z posiłkowymhade i formąsupinum czasownika. Używamy go, gdy mówimy o dwóch zdarzeniach, które miały miejsce w przeszłości, z czego jedno zdarzyło się wcześniej od drugiego.
Futurum – ściśle rzecz biorąc język szwedzki nie ma czasu przyszłego, a jedynie różne formy wyrażania przyszłości.
Jedną z nich jest czas Presens (czyt. wyżej), kiedy po prostu używamy czasu teraźniejszego i określenia czasu w przyszłości np. Jutro jadę do Szczecina.
Posiłkowegoska (dawniejskall,ang.shall) używamy, gdy coś sobie postanowimy i taka jest nasza wola.
Posiłkowegotänker, gdy takie są nasze plany, zamiary.
Posiłkowegokommer att alboblir, gdy nie mamy wpływu na zdarzenia w przyszłości, ale możemy je prognozować na podstawie jakichś przesłanek.
Futurum Preteritum – Czasem wyróżnia się jeszcze jeden czas tzw. „przyszły w przeszłym”, którego używamy, gdy mówimy o przyszłości w przeszłości np. „Miesiąc temu miałem jechać do Oslo”. W języku polskim używa się wtedy posiłkowego:miałem, miałam, mieliśmy itd., a w szwedzkim posiłkowegoskulle.
Kategoriazaimka nie tworzy w języku szwedzkim – podobnie zresztą, jak i wpolskim – jednolitej klasy, do której można zastosować jedno tylko kryterium podziału. Jedyną wspólną cechą wszystkich zaimków jest ich szczupła treść przy bardzo szerokim zakresie. Zaimki nie oznaczają więcdesygnatów bezpośrednio, lecz jedynie określone relacje (np. stosunek mówiącego do desygnatu), a nie, jak to ma miejsce uprzymiotnika, cechę, np.:mój dom,biały dom; jegoksiążka,interesująca książka. W większości przypadków zaimki zastępujączęści mowy o bardziej konkretnym znaczeniu, np.:
pojkens bror →hans bror – bratchłopca →jego brat.
W języku szwedzkimzaimki dzieli się na rzeczownikowe, przymiotnikowe, przysłówkowe i liczebnikowe; zależy to od zastępowanejzaimkiem części mowy. Z uwagi nafunkcje syntaktyczne zaimki rzeczownikowe nazywane są samodzielnymi (självständinga), a zaimki przymiotnikowe łącznymi (förenade), np.:
Han är där –on jest tam.
Vilken bil har du köpt? –Jaki samochód kupiłeś?
Niektóre zaimki mogą pełnić zarówno funkcję rzeczownikową, jak i przymiotnikową, a więc mogą występować w zastępstwie rzeczownika lub jego określenia, np.:
Ingen har varit där – nikogo tam nie było.
Ingen människa vet det – żaden człowiek tego nie wie.
Wyraz, do którego zaimek się odnosi, lub który zastępuje, nazywany jestkorelatem zaimka, np.:
Jag serErik (korelat) →Du serhonom (zaimek).
Z punktu widzenia stopnia określoności korelatu dzielimy zaimki w języku szwedzkim na trzy grupy:
zaimki określone – które zastępują ściśle określony korelat, np.:
Känner du Sture? Ja,honom träffade jag i går. – Czy znasz Sturego? Tak, spotkałemgo wczoraj.
zaimki pytajne – które wyrażają pytanie o korelat, np.:
Vilken bok har du här? En deckare. –Jaką książkę masz tam? Kryminał.
zaimki nieokreślone – których korelat nie jest dokładnie określony, np.:
Jag vet inte vem som har gjort det.Någon har gjort det. – Nie wiem, kto to zrobił.Ktoś to zrobił.
W starszym języku szwedzkim zaimkiem osobowym 2. os. l.mn. była wyłącznie forma „I” (wy, pan, pani, państwo), której używano przy zwracaniu się do jednej lub więcej osób. W XVII wieku wyparła ją, powstała z połączenia dawnej końcówki czasownikowej dla 2. os. l.mn. z zaimkiem, formani (np.haven I →have ni).
Korelatem zaimków osobowych 1. i 2. osoby są wyłącznie rzeczowniki osobowe. Jedynie wbajkach oraz wpoezji mogą występowaćzwierzęta i rzeczy będące korelatami powyższych zaimków.
Odmiennie niż w języku polskim zaimek osobowy musi poprzedzać formę odmienną czasownika, a to z uwagi na fakt, iż dawne końcówki czasownikowe, które wskazywały osobę mówiącego, uległy zanikowi[11].
Zaimki osobowe mogą ulec wzmocnieniu przy pomocy formysjälv –sam,sama,samo, np.:
Jag har gjort detsjälv – Zrobiłem tosam.
Barnet gjorde detsjälv – Dziecko zrobiło tosamo.
Vi har gjort detsjälv – Zrobiliśmy tosami.
Wymowa [mi:g], [di:g], [si:g] zamiast [mєj], [dєj], [sєj] spotykana jest wyłącznie w mowie bardzo uroczystej oraz przeważnie wjęzyku liturgii.
Herren välsigne dig – Niech ci Pan błogosławi.
Forma l.mn.de [dɔm] (niekiedy pisana równieżdem) może w mowie potocznej zastąpić rodzajnik prepozycyjny l.mn.de, np.:
Korelatemzaimków zwrotnych jestpodmiot zdania. Czasowniki łączące się stale z zaimkami zwrotnymi nazywamyczasownikami zwrotnymi (reflexiva verb). Język szwedzki wykazuje właściwyzaimek zwrotny(sig – się) tylko dla 3. osoby liczby pojedynczej i mnogiej. Formy dla pozostałych osób stanowią – odmiennie od języka polskiego – formybiernika zaimka osobowego:mig,dig,oss,er, np.:
jag tvättarmig – myję się
du tvättardig – myjesz się
han tvättarsig – on myje się
hon tvättarsig – ona myje się
den tvättarsig – on/ona myje się
det tvättarsig – ono myje się
vi tvättaross – my myjemy się
ni tvättarer – wy myjecie się
de tvättar sig – oni myją się
Zaimek zwrotny występuje również w kilkuzwrotach idiomatycznych, np.:var forsig – osobno;i och forsig – właściwie;avsig själv – sam z siebie.
Zaimki w pierwszej i drugiej osobieodmieniają się przez rodzaj i liczbę. Zaimki dzierżawcze w trzeciej osobie są nieodmienne i mają zawsze taką samą formę.
Zaimek podstawowy
Zaimek dzierżawczy
Liczba pojedyncza
Liczba mnoga
Rodzaj wspólny
Rodzaj nijaki
Jag – ja
Min
Mitt
Mina
Du – ty
Din
Ditt
Dina
Han – on
Hans
Hon – ona
Hennes
Den – on, ona
Dess
Det – ono
Dess
Vi – my
Vår, våran
Vårt, vårat
Våra
Ni – wy, pan, pani, państwo
Er, eran
Ert, erat
Era
De – oni
Deras
Zaimeksin
Dodatkowo w 3 osobie liczby pojedynczej i mnogiej występuje zaimeksin, który jest odpowiednikiem polskiego zaimka „swój”. Występuje on w języku szwedzkim tylko w 3. osobie, ponieważ tylko w tym przypadku ma to znaczenie. Wystarczy porównać sformułowania:
„Ja całujęmoją żonę” i „ja całujęswoją żonę”;
„Ty całujesztwoją żonę” i „ty całujeszswoją żonę”.
W języku polskim wybór zaimka nie ma znaczenia i jest wymienny, ponieważ sens jest zawsze taki sam, ale w 3. osobie zaimki te nie są już wymienne, ponieważ zmienia się sens zdania:
„On całujejego żonę” i „on całujeswoją żonę”.
Z tym samym zjawiskiem mamy do czynienia w języku szwedzkim, właśnie dlatego w 3. osobie występują obie wersje. Natomiast 1. i 2. osoba w szwedzkim nie mają odpowiednika zaimka „swój” i dlatego możliwe są tylko wersje podane jako pierwsze.
Jag kysser min fru.
Du kysser din fru.
Ale w 3. osobie możliwe są już obie wersje, które niosą ze sobą inne znaczenie:
Han kysserhans fru orazhan kyssersin fru.
Dokładnie ta sama zasada dotyczy liczby mnogiej. Np.:
„Oni karmią ich dziecko” i „oni karmią swoje dziecko”.
Szwedzki przymiotnik podlega różnym prawom odmiany w zależności od pozycji w zdaniu. Przykładowo, w języku polskim przymiotnik odmienia się tak samo, niezależnie od pozycji w zdaniu:
„To jestżółty dom” – pozycja atrybutywna, przydawkowa, czyli przed rzeczownikiem.
„Ten dom jestżółty” – pozycja predykatywna, orzecznikowa, czyli po rzeczowniku.
W języku szwedzkim w pozycji atrybutywnej przymiotnik odmienia się przez rodzaj, liczbę i określoność, natomiast w pozycji predykatywnej tylko przez rodzaj i liczbę. Odpowiednio:
Det är det härgula huset – To jest tenżółty dom („dom” w formie określonej).
Det här huset ärgult – Ten dom jestżółty („dom” w formie określonej).
Odmiana w pozycji predykatywnej jest zawsze mocna, co znaczy, że może mieć wiele różnych końcówek, natomiast odmiana w pozycji atrybutywnej jest mocna w formie nieokreślonej i słaba w formie określonej, ponieważ przymiotnik przyjmuje wtedy zawsze tę samą końcówkę – a we wszystkich możliwych wariantach. Końcówka ta równa się formie dla liczby mnogiej w formie nieokreślonej.
Podstawowy wzór odmiany przymiotnika „żółty”:
gul – rodzaj wspólny,
gult – rodzaj nijaki,
gula – liczba mnoga oraz dla wszystkich form określonych w pozycji atrybutywnej.
W zdaniu w języku szwedzkim może występować tylko jednanegacja (podobnie do angielskiego i niemieckiego)[12]. W przeciwieństwie do języka polskiego, gdzie możemy powiedzieć „Nigdy nikogo nie widziałem” – tu występują aż trzy negacje, a może ich być jeszcze więcej. Po szwedzku trzeba powiedzieć tak, żeby zaprzeczyć tylko jeden raz. Np.:
Jag sågingen – czyli dosłownie „ja widziałem nikogo”,
Jag sågaldrig någon – czyli dosłownie „ja widziałem nigdy kogoś”,
Jag såginte någon – czyli dosłownie „ja nie widziałem kogoś”.
Inte, czyli „nie” jest najczęściej używaną negacją. Od polskiego „nie” różni się tym, że w szwedzkim zdaniu występuje po czasowniku, np.:
Jag harinte – janie mam.
Wyrazinte jest także często nieakcentowany. W przeciwieństwie do polskiego „nie”, które bardzo często akcentujemy.
W zdaniu podrzędnie złożonym obowiązuje tzw. zasadabiff (i bisats inte före första verbetjag har lovat, att inte skriva fel – obiecałem, że nie będę pisał błędnie).
Porównanie zwrotówingen,inget,inga orazinte någon,inte något,inte några
Słowa typuingen,inget orazinga znaczą tyle co: nic, żaden, nikt, żadne itd., tak naprawdę są skróconą formą od: „nie coś”, „nie jakiś”, „nie ktoś”, „nie jakieś” (zgodnie z zasadą jednego przeczenia w zdaniu) i mogą występować tylko wtedy, kiedyinte i słowo typunågon,något, några stoją w zdaniu obok siebie i mogą ulec połączeniu w jedno słowo. Nie można tego zrobić zawsze ze względu na rygorystyczne zasady, traktujące o pozycji negacji w zdaniu. W praktyce przeczenia typuingen możemy używać w zdaniach pojedynczych z jednym czasownikiem oraz w zdaniach nadrzędnych z jednym czasownikiem.Ingen,inget,inga bardzo przypominają niemieckie przeczenia (kein,keine) albo angielskie (no) – czyli wyrazy, które służą do zaprzeczania rzeczowników. Na przykład:
Szyk szwedzkiego zdania jest dość skomplikowany, ściśle określony i uporządkowany. Do niektórych reguł należą:
orzeczenie występuje zawsze na drugiej logicznej pozycji;
przeczenie oraz bardzo dużo przysłówków (tzw. wędrujące przysłówki) występują po grupie podmiotu i orzeczenia w zdaniu nadrzędnym, zdaniu pojedynczym oraz przed orzeczeniem w zdaniu podrzędnym;
jeżeli zdanie złożone zaczynamy od zdania podrzędnego, to w zdaniu nadrzędnym na pierwszym miejscu stoi czasownik;
okolicznik czasu lub miejsca występuje na końcu zdania w szyku neutralnym.
A, B, C, D, E, F, G, H, I, J, K, L, M, N, O, P, Q, R, S, T, U, V, W, X, Y, Z, Å, Ä, Ö.
W przeciwieństwie doalfabetu polskiego w alfabecie szwedzkim znaków specjalnych nie pisze się po znakach podstawowych, od których pochodzą, tylko na końcu.
Ponadto dla języka szwedzkiego można wyróżnić charakterystyczne dwuznaki i trójznaki:
Język szwedzki jest językiem bliskim równowagi samogłoskowo-spółgłoskowej ze wskazaniem na język samogłoskowy. To znaczy, że liczba samogłosek i spółgłosek jest zbliżona.
W języku szwedzkim występują dwa rodzajeakcentu, który jest ruchomy i m.in. stąd bierze się charakterystyczna śpiewność języka. Akcent pierwszy, zwanyprostym lubakutowym, jest podobny do angielskiego. Akcentowana jest jedna sylaba, wymawiana mocniej i dłużej niż pozostałe. Drugi akcent, zwanygrawisowym powstaje tak, że głos opada na akcentowanej sylabie, po czym wznosi się (wybrzmiewa) na kolejnej.
Akcentowaną sylabę w języku szwedzkim wymawiamy nie tylko mocniej od pozostałych, ale także dłużej. W takiej może znajdować się długa samogłoska albo długa spółgłoska. W ten sposób każdy szwedzki dźwięk, zarówno samogłoska, jak i spółgłoska, ma dwa warianty: krótki i długi. Długie dźwięki niejednokrotnie są wymawiane inaczej niż ich krótkie „odpowiedniki”, więc nie różnią się tylko długością, ale także jakością – np. krótkie „e” wymawiamy tak jak polskie (tylko krócej), natomiast długie „e” jest znacznie bardziej napięte, język jest w pozycji między „i” i „e” i przypomina niemieckie „e” w słowie „gehen”. A więc oprócz długości krótkie i długie dźwięki mogą czasami także różnić się jakością. A z kolei długie i krótkie „ö” – które w szwedzkim wymawiamy jako „e” z ustami zaokrąglonymi jak do polskiego „u” – różni się tylko długością wymawiania dźwięku bez zmian w jego jakości.
Akcentowanasylaba w języku szwedzkim zawsze jest długa. Dłużej wymawiana musi byćsamogłoska albospółgłoska (ale nigdy obie). Długie spółgłoski są kolejną przyczyną charakterystycznego brzmienia języka szwedzkiego.
Uwaga. Jeśli podano dwa symbole, ten który znajduje się po lewej stronie oznacza samogłoskęniezaokrągloną, a po prawejzaokrągloną.
Szwedzkie samogłoski mogą być długie lub krótkie. Czasami wymowa długiej i krótkiej samogłoski nie różni się niczym oprócz długości, a czasami długą i krótką samogłoskę wymawia się w inny sposób.
W porównaniu do szwedzkich samogłosek, polskie samogłoski mają długość średnią, a więc – szwedzkie krótkie samogłoski są krótsze od polskich, a szwedzkie długie samogłoski dłuższe.
długie a: długie, tylnojęzykowe a krótkie a: tak jak polskie a
długie e: napięte, język w pozycji między „i-e” krótkie e: jak polskie e (ale może też być bardziej napięte i przypominać swój długi wariant w krótszej wersji)
długie i: jak polskie, ale bardziej napięte (język może być wyżej niż w polskim i) krótkie i: jak polskie i
literę „o” w większości przypadków czytamy jak polskie „u”, ale czasami jak polskie „o”, stąd 4 warianty: długie o: jak polskie u, ale bardziej zaokrąglone krótkie o: jak polskie u długie o: jak polskie o, ale bardziej zaokrąglone krótkie o: jak polskie o
długie u: napięte wargi leżą naprzeciwko siebie w miarę możliwości równolegle, lekko wciągnięte do środka i wymawiamy u krótkie u: wargi przyjmują pozycję jak przy długim u, lecz mniej starannie i krótko wymawiamy u za pomocą przepony (trochę tak jak przy kaszlu)
długie å: jak polskie o, ale bardziej zaokrąglone (tak jak „o” w wersji „o”) krótkie å: jak polskie o (tak jak „o” w wersji „o”)
długie ä: tak jak polskie e, ale bardziej otwarte krótkie ä: tak jak polskie e (może być bardziej otwarte)
długie ä (w pozycji przed „r”): jeszcze bardziej otwarte niż zwykłe ä, prawie tak szeroko jak a (jak niemieckie ä) krótkie ä (w pozycji przed „r”): jeszcze bardziej otwarte niż zwykłe ä
długie ö: jak polskie e z ustami zaokrąglonymi jak do polskiego u krótkie ö: jak polskie e z ustami zaokrąglonymi jak do polskiego u
długie ö (w pozycji przed „r”): bardziej otwarte niż zwykłe ö krótkie ö (w pozycji przed „r”): bardziej otwarte niż zwykłe ö
długie y: jak polskie i z ustami zaokrąglonymi jak do polskiego u (wymowa jak niemieckie ü) krótkie y: jak polskie i z ustami zaokrąglonymi jak do polskiego u (jak niemieckie ü)
Szwedzkie spółgłoski mogą być – tak samo jak samogłoski – długie lub krótkie i jest to charakterystyczna cecha języka szwedzkiego. Nie ma problemu z dłuższym wymówieniem takich spółgłosek jak np.: w, r, s, j, l, m lub n, ale spółgłoski takie jak: t, p, d, g, k, b, nie dadzą się wymawiać dłużej niż pojedynczy dźwięk, dlatego w czasie wymawiania dźwięku należy gwałtownie zatrzymać powietrze na ułamek sekundy i zwiększyć ciśnienie powietrza, a po chwili ze zwiększoną siłą dokończyć wypowiadanie spółgłoski. Powoduje to chwilową ciszę, złudzenie, że jest to przedłużona spółgłoska oraz daje też wrażenie lekkiego podwojenia spółgłoski. np. hoppa – skakać, lägga – kłaść, skratta – śmiać się, flagga – flaga.
c: przed – i, y, e, ä, ö najczęściej wymawiamy jako s, a przed – a, u, o, å najczęściej jako k.
g: przed – i, y, e, ä, ö najczęściej wymawiamy jako j, a przed – a, u, o, å najczęściej jako g.
k: przed – i, y, e, ä, ö najczęściej wymawiamy jako ś, ale z lekko cofniętym językiem, a przed – a, u, o, å najczęściej jako k.
v: tak jak polskie w.
x: jako ks
z: tak jak polskie s.
rs: wymawiamy jak polskie sz
retrofleksy, czyli: rt, rd, rl, rn wymawiamy tak jak ich zwykle odpowiedniki, ale z zawiniętym i znacznie cofniętym językiem, co w rezultacie daje dźwięki trochę zbliżone do polskich – cz, dż, l, n.
kj, tj.: wymawiamy jako ś, ale z lekko cofniętym językiem.
dj, hj, lj, gj: wymawiamy jako j.
sj, stj, skj oraz sk przed i,y,e,ä,ö: wymawiamy jako dźwięk-sj tzw. sj-ljudet. Wymawiamy go w ten sposób, że przy lekko zaciśniętym gardle i ustach zaokrąglonych (jak do wymowy polskiego „u”) wymawiamy dźwięk „sz”.
ch oraz sch: wymawiamy jako sj-ljudet, ale na końcu wyrazu jako zwykłe sz, takie jak w polskim.
–ge: na końcu wyrazy wymawiamy jako sz, a nie jako ż. jak np. w słowie – garage.
rg, lg: wymawiamy odpowiednio jako: rj, lj
ng: czytamy tak angielskie ng, w końcówce -ing (nie słychać g)
nk oraz gn: czytamy tak jakby było napisane: ngk oraz ngn (przy czym ng jako jeden dźwięk, tak jak w poprzednim punkcie)
w końcówkach -tion -sion: połączenia ti otaz si czytamy jako sj-ljudet, natomiast o normalnie jak polskie u. np. station, konversation, intonation. Są to słowa, które w języku polskim kończą się na -cja.
Ponadto wymowa jest czasem inna dla niektórych zapożyczeń, ale nie występują w nich żadne inne dźwięki.
Każdy szwedzki wyraz zawierajedną długą sylabę, która jest sylabą akcentowaną, tzn. taką, w której występuje długa samogłoska lub długa spółgłoska.
Długie i krótkie samogłoski nie różnią się od siebie sposobem zapisu jak np. w języku węgierskim, gdzie mamy krótkie a, e, i, o, ö, u, ü, i długie á, é, í, ó, ő, ú, ű, które zapisywane są innymi znakami, ani nie są zapisywane wielokrotnie, tak jak w niderlandzkim, gdzie długie samogłoski zapisujemy podwójnie, a krótkie pojedynczo, ani nie są żadnymi innymidwuznakami, jak np. w niemieckim, gdzie długie samogłoski często zapisujemy jako: eh, oh, öh itd.
Długość szwedzkich samogłosek i spółgłosek w sylabie akcentowanej odczytujemy z ilości spółgłosek, które występują po samogłosce. W sylabie akcentowanej jest tylko jeden długi dźwięk – jest to samogłoska lub spółgłoska. W sylabach nieakcentowanych wszystkie dźwięki są krótkie.
samogłoska jest długa, a spółgłoska krótka – jeżeli po niej występuje tylko jedna spółgłoska, jak np. w słowieknyta – wiązać, gdzie mamy długie y oraz krótkie t.
samogłoska jest krótka a spółgłoska długa – jeżeli po niej występują dwie lub więcej spółgłosek, jak np. w słowieknäppa – zapinać, gdzie mamy krótkie ä oraz długie p, lub w słowievänta – czekać, gdzie mamy po samogłosce dwie różne spółgłoski i wtedy mamy krótkie ä i długie n, czyli pierwszą ze spółgłosek.
w połączeniach typu: spółgłoska-samogłoska-spółgłoska-samogłoska, jak np.tala – mówić, pierwsza samogłoska jest długa.
litery: m, n często na końcu wyrazu zapisywane są pojedynczo, ale należy je wtedy traktować jako -mm i -nn.
spółgłoska j jest zawsze długa i nie jest zapisywana podwójnie.
długie k zapisywane jest jako ck (a nie jako kk).
długie sj jest zapisywane jako ssj, albo po prostu sj (a nie jako sjsj).
dwuznaki: rd, rt, rl, rn, rs czasami traktujemy jako 2 litery (tak jak w zapisie), a więc jako dźwięk długi, a czasami jako jedną głoskę, która tylko jest zapisana za pomocą 2 znaków, a więc jako dźwięk krótki.
W języku szwedzkim nie występuje dźwięk odpowiadający polskiemu „c”. „C” jest czytane przeważnie jako „s” lub „k”, a w złożeniu „ck” znaczy tyle co „kk”, czyli długie „k”.
Także dźwięk odpowiadający polskiemu „z” nie występuje w szwedzkim, „z” czytamy jako „s” np. w wyrazie „zoo” [su:].
„o” przeważnie czytamy jak polskie „u”, a czasami tylko jak „o”.
„å” czytamy jak polskie „o”, ale w wersji długiej bardziej zaokrąglone. Np. nazwę miasteczka z filmu „Fucking Åmål” czytamy [omo:l].
„w” występuje bardzo rzadko, przeważnie w imionach, nazwiskach, nazwach własnych. W normalnej pisowni wszędzie występuje „v”.
sj, skj, stj (oraz sk przed e, i, y, ä, ö) – wymawiamy jako dźwięk, który występuje tylko w języku szwedzkim. Brzmi jak dźwięk pomiędzy polskim „sz” i „h”. Wymawiamy go w ten sposób, że przy lekko zaciśniętym gardle i ustach zaokrąglonych (jak do wymowy polskiego „u”) i wymawiamy dźwięk „sz”.
„u” – wymowa szwedzkiego „u” ma 2 warianty fonemowe. Inny dla krótkiego, a inny dla długiego „u”. Oba te dźwięki są charakterystyczne dla języka szwedzkiego.
↑Rodzajnik postpozytywny (w formie końcówki fleksyjnej-postfiksu jest charakterystyczny dla języków ligi bałkańskiej (bułgarski, macedoński, rumuński, albański). Angielski przedimek określony the nie jest rodzajnikiem (tylko przedimkiem), ponieważ w j. angielskim nrzeczownik nie ma rodzaju gramatycznego (ma rodzaj naturalny - stąd np. the man, the boy, the girl, the woman, the lady, the table, the shirt, the car...). Autor przypisu jest językoznawcą - bułgarystą.
↑abÅke Viberg, Kerstin Ballardini, Sune Stjärnlöf, Jacek Kubitsky: Mål. Gramatyka szwedzka po polsku. Svensk grammatik på polska. Sztokholm: Natur och Kultur, 1992.ISBN 91-27-50245-7. Brak numerów stron w książce
↑Staroszwedzkie æm, æst, ær → nowoszwedzkie jag är, du är, han är –jestem,jesteś,jest.
↑Inaczej jest w języku francuskim, gdzie negacja jest obligatoryjnie podwojona.
Bohm Franciszek, Podkomorski Ludwik:Podręcznik języka szwedzkiego, Część I – Gramatyka, Wydawnictwo Zakładu Badawczego Krajów Skandynawskich przy Akademii Handlowej w Szczecinie, Szczecin 1949.
Szulc A.:Gramatyka dydaktyczna języka szwedzkiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1992,ISBN 83-233-0584-6.
AleksanderA.SzulcAleksanderA.,Gramatyka języka szwedzkiego: system foniczny i morfologiczny, warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979,ISBN 83-01-00693-5,OCLC69482947. Brak numerów stron w książce
Dymel-Trzebiatowska H., Mrozek-Sadowska E.: Troll 1Język Szwedzki: teoria i praktyka, Poziom Podstawowy, Wydawnictwo Słowo/Obraz Terytoria, cop., Gdańsk 2007,ISBN 978-83-7453-767-4.
Dymel-Trzebiatowska H., Mrozek-Sadowska E.: Troll 2Język Szwedzki: teoria i praktyka, Poziom średnio-zaawansowany, Wydawnictwo Słowo/Obraz Terytoria, cop., Gdańsk 2008,ISBN 978-83-7453-868-8.
Lindquist M., Stypińska M.:På svenska, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1992.
Kubitsky J., Viberg Å., Ballardini K., Stjärnlöf S.:Gramatyka szwedzka po polsku, Natur och Kultur, Stockholm 1992,ISBN 91-27-50245-7.
Kubitsky J.:Słownik szwedzko-polski, Wydawnictwo Naukowe PWN – Natur och Kultur, Warszawa 2007,ISBN 978-83-01-14017-5.
Języki indoeuropejskie pod red. Leszka Bednarczuka. t. II. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1998, rozdz. Języki germańskie (Aleksander Szulc), podrozdz. Język szwedzki, s. 754–763.
