Ta strona zawiera symbole fonetyczneMAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znakówUnikodu.
W czasachZSRR język rosyjski był nauczany obowiązkowo we wszystkich krajachUkładu Warszawskiego. Współcześnie stracił tam na znaczeniu ze względu na wyparcie go ze szkół przez językiEuropy Zachodniej (głównieangielski iniemiecki), utratę znaczenia obszarów rosyjskojęzycznych pod względem gospodarczym, kulturowym, naukowym i militarnym oraz poprzez rządowe akcje skierowane przeciw używaniu języka rosyjskiego (kraje bałtyckie,Ukraina,Gruzja). Mimo to według badańEurostatu jest to wciąż jeden z najpopularniejszych języków obcych znanych Polakom[4].
Język rosyjski jako język ojczysty jest rozpowszechniony wśród etnicznych Rosjan oraz licznych narodowości dawnegoZwiązku Radzieckiego, które zaznały rusyfikacji na poziomie językowym. Jako drugi język rosyjski stosowany jest też głównie na terytorium dawnego ZSRR oraz w licznych skupiskach emigrantów poza jego terytorium. W krajach dawnegoRWPG język rosyjski był powszechnie nauczany w szkołach w latach 1950–1990, ale obecnie znajomość języka rosyjskiego w tych krajach zanika.
WRosji (według spisu ludności) w 2010 roku było 137,5 mln osób mówiących po rosyjsku (92,2% ludności)[5].
NaUkrainie (według spisu ludności) w 2001 roku dla 14,3 mln osób (29,6%) rosyjski był językiem ojczystym[6], a dla 17,2 mln osób stanowił drugi język[7], co daje łącznie 31,5 mln osób (65,3% ludności) mówiących po rosyjsku.
WKazachstanie (według spisu ludności) w 2009 roku było 11,4 mln osób mówiących po rosyjsku (71,2% ludności)[8].
NaBiałorusi (według spisu ludności) w 2009 roku dla 3,9 mln rosyjski był językiem ojczystym, 6,7 mln osób (70,5% ludności) posługiwała się rosyjskim w domu[9][10].
Od 1918 r. alfabet rosyjski składa się z 33 liter, choć literaё często jest zastępowana przezе.
Litery drukowane
Nazwa litery
Polski odpowiednik etymologiczny i w transkrypcji
Nazwa (według polskiej fonetyki)
Wymowa (według polskiej fonetyki)
А а
а
a
a
a
Б б
бэ
b
be
b
В в
вэ
w
we
w
Г г
гэ
g
ge
g
Д д
дэ
d
de
d
Е е
йэ
je, -ie*
je
je
Ё ё
йо
jo, -io*
jo
jo
Ж ж
жэ
ż
że
ż
З з
зэ
z
ze
z
И и
и
i*
i
i
Й й
и краткое
j
i kratkoje
j
К к
ка
k
ka
k
Л л
эль
ł/l*
el/eł
ł/l
М м
эм
m
em
m
Н н
эн
n
en
n
О о
о
o
o
o
П п
пэ
p
pe
p
Р р
эр
r
er
r
С с
эс
s
es
s
Т т
тэ
t
te
t
У у
у
u
u
u
Ф ф
эф
f
ef
f
Х х
ха
ch
cha
ch
Ц ц
цэ
c
ce
c
Ч ч
чe
cz
cie
ć
Ш ш
ша
sz
sza
sz
Щ щ
ща
szcz
śa
ś
Ъ ъ
твёрдый знак
*
twiordyj znak
*
Ы ы
ы
y
y
y
Ь ь
мягкий знак
´*
miagkij znak
´*
Э э
э lub э оборотное
e
e lub e oborotnoje
e
Ю ю
йу
ju, -iu*
ju
ju
Я я
йа
ja, -ia*
ja
ja
Literyэ iя zostały wprowadzone w 1710,й w 1735, aё w 1797, ale były uznawane za warianty innych liter aniżeli za pełnoprawne litery (я jest innym kształtem literyѧ). Oficjalny kształt liter został zatwierdzony w 1708. Modyfikacje alfabetu objęły też wykreślenie niektórych liter. Były to:i (Ii),iżyca (Ѵѵ),fita (Ѳѳ),omega (Ѡѡ),zieło (Ѕѕ),ksi (Ѯѯ),psi (Ѱѱ),jusy (Ѧѧ, Ѩѩ, Ѫѫ, Ѭѭ) ijać (Ѣѣ).
Literaё jest używana w ograniczonym stopniu, występuje w słownikach, książkach dla dzieci, podręcznikach dla uczących się rosyjskiego oraz niekiedy w nazwach towarowych albo kiedy trzeba rozróżnić sens:все – всё (wszyscy – wszystko),небо – нёбо (niebo – podniebienie). Zazwyczaj zapisywana jest jakoе (np.Алла Пугачёва jest zapisywana jakoАлла Пугачева). W treści artykułów rosyjskiej Wikipedii literaё jest zawsze używana.
Literaъ w latach 20. i 30. była zastępowana apostrofem. Obecnie taki sposób oddawania literyъ można spotkać w rękopisach osób starszych.
Znak akcentu rzadko jest stosowany w piśmie: występuje w słownikach i niektórych podręcznikach języka rosyjskiego. Stosunkowo rzadkie są przykłady słów nieróżniących się pisownią, lecz posiadających różne znaczenie i akcent: słowo „временная” w zależności od akcentu znaczy „tymczasowa” („вре́менная”) lub „czasowa” („временна́я”); „самой красивой” będzie tłumaczone jako „samej pięknej” („само́й красивой”) lub „najpiękniejszej” („са́мой красивой”).
Transkrypcja alfabetu rosyjskiego na alfabet polski
Transkrypcja – sposób konwersji pisma – polega na przybliżonym, możliwie wiernym zastąpieniu dźwięków mowy oznaczanych za pomocą jednego alfabetu znakami innego alfabetu[11].
Transkrypcja alfabetu rosyjskiego na alfabet polski[11]
Litera rosyjska
Uwagi
Transkrypcja na alfabet polski
Przykłady
zapis wyrazu w alfabecie rosyjskim
transkrypcja na alfabet polski
а
a
мама, Анна
mama, Anna
б
b
бас, дуб
bas, dub
в
w
вино, Вера, вы
wino, Wiera, wy
г
g
гитара, сдвиг
gitara, sdwig
w końcówkach -ого, -его wymawia się jak „w”
g
ничего, его
niczego, jego
д
d
дар, под
dar, pod
е
na początku wyrazu, po samogłoskach i po ъ, ь
je
ель, Елена, затишье
jel, Jelena, zatiszje
po й, ж, л, ш, ч, щ, ц i po innych spółgłoskach w niektórych wyrazach obcego pochodzenia
e
Фойе, шершень, цель
Foje, szerszeń, cel
po wszystkich innych spółgłoskach
ie
белый, сено, весна
biełyj, sieno, wiesna
ё
na początku wyrazu, po samogłoskach i po ъ, ь
jo
ёлка, ёрш, ёж
jołka, jorsz, joż
po л, ж, ш, ч, щ
o
полёт, жёлтый, шёлк
polot, żołtyj, szołk
po wszystkich innych spółgłoskach
io
орёл, Семён
orioł, Siemion
ж
ż
жарко, пляж
żarko, plaż
з
z
зуб, Зинаида
zub, Zinaida
и
na początku wyrazu, po spółgłoskach (z wyjątkiem ж, ш, ц)
i
лиса, чиж
lisa, cziż
po ь
ji
воробьи, соловьи
worobji, sołowji
po ж, ш, ц
y
шина, цитата
szyna, cytata
й
j
рай, тайга
raj, tajga
к
k
курица, Курск
kurica, Kursk
л
przed е, ё, я, ю, и, ь
l
клякса, ключ
klaksa, klucz
przed spółgłoskami, przed samogłoskami а, о, у, ы oraz na końcu wyrazu
ł
ладья, плов, залп
ładja, płow, załp
м
m
мимо, мама
mimo, mama
н
n
нитка, нарзан
nitka, narzan
о
zarówno akcentowane „o”, które wymawia się jak „o”, tak i nieakcentowane, wymawiane jak „a”
o
молоко, она
mołoko, ona
п
p
папа, пёс
papa, pios
р
r
рак, лира
rak, lira
с
s
сосуд, лес
sosud, les
т
t
топот, тесто
topot, tiesto
у
u
урна, куда
urna, kuda
ф
f
филин, фанфары
filin, fanfary
х
ch
худой, хитрый
chudoj, chitryj
ц
c
цифра, цыган
cyfra, cygan
ч
litera ч w języku rosyjskim jest miękka i brzmi podobnie jak polskie „ć”
cz
час, речь
czas, riecz
ш
sz
тушёнка, наотмашь, парашют
tuszonka, naotmasz, parasziut
щ
щ podobnie jak litera ч brzmi miękko i przypomina dźwięk „ś” w języku polskim
szcz
роща, помощь
roszcza, pomoszcz
ъ
jest pomijany podczas transkrypcji
подъём, объём
podjom, objom
ы
y
быт, сытый
byt, sytyj
ь
oddaje się przez znak zmiękczenia ´ (nie apostrof’)
´
быть, тетрадь, тень
byt´, tietrad´, tień
pomijany, gdy występuje po л, ж, ш, ч, щ oraz przed samogłoską
Pewne cechy wymowy rosyjskiej nie są uwzględniane w transkrypcji:
О nieakcentowane wymawia się niemal jak /a/, np.: вода́ (woda) – /wa|da/, коро́ва (korowa) – /ka|rowə/, пу́сто (pusto) – /|pustə/.
Nieakcentowane е i я (oraz а po ч, щ) wymawia się pośrednio między /e/ i /i/ (/ɪ/), np. весна́ (wiesna) – /wi|sna/, пятно́ (piatno) – /pi|tno/, часы́ (czasy) – /czisy/.
Rosyjskie miękkie s´, z´ są mniej miękkie od polskich ś, ź, brzmią trochę jak sj, zj w jednej głosce. Połączenia си, зи należy więc wymawiać możliwie twardo, jak wsinus, rozindyczyć.
Ч, щ są zawsze miękkie. (Ж, ш, ц są zawsze twarde.) Brzmią jak polskie ć i ś. Щ można też wymawiać jako podwójne miękkie sz.
Rosyjskie l jest zawsze miękkie. Brzmi pośrednio między l i j. Przy jego wymowie należy przybliżyć całą przednią i środkową część języka do podniebienia. Rosyjskie ли wymawiamy jak polskie li.
Natomiast rosyjskie ł odpowiada polskiemuł scenicznemu (czyli jest bardziej podobne do l od polskiego potocznego ł, tzn. u niezgłoskotwórczego). Przy jego wymowie należy trzymać prawie cały język nisko i tylko jego czubkiem dotykać do zębów. Zmiękczanie л jest więc w zasadzie regularne.
W rosyjskim в po bezdźwięcznych wymawiamy jak polskie w (a nie f). Твой należy więc wymawiać wyraźnie /twoj/.
Połączenia -тся, -ться w zakończeniach czasowników zwrotnych wymawia się jak /-csa/.
Г w końcówkach dopełniacza -ого, -его wymawia się jak polskie w, np. до́брого (dobrogo) – /|dobrawa/, дре́внего (driewniego) – /|dr´ewniwə/
Wyrazy что, что́бы (czto, cztoby) wymawia się jak /szto/, /|sztoby/.
Na podstawowe słownictwo, zasady słowotwórstwa oraz – do pewnego stopnia – odmiany i styl literacki rosyjskiego miał wpływjęzyk cerkiewnosłowiański, który wywodzi się z językastaro-cerkiewno-słowiańskiego, stworzonego na podstawie słowiańskich gwar okolic dzisiejszychSalonik z IX wieku, które należały dopołudniowosłowiańskiej grupy. Wiele słów współczesnego rosyjskiego jest bliższych w formie współczesnemubułgarskiemu niżukraińskiemu czybiałoruskiemu. Jednak w niektórychdialektach zachowały się formy wschodniosłowiańskie. W pewnych przypadkach stosowane są obydwie formy – wschodniosłowiańska i cerkiewnosłowiańska – z niewielkimi różnicami znaczeniowymi. Przykład: глава, głowa – szef; голова, głowa – część ciała. Również końcówki imiesłowów przymiotnikowych czasu teraźniejszego typu -ущий (-uszczij – polskie-ący) jest śladem wpływów cerkiewnosłowiańskich. Gwarowa końcówka -учий (-uczij) jest wynikiem zwykłego dla języków wschodniosłowiańskich rozwoju grupytj.
Wyróżnia się trzy grupydialektów rosyjskich (patrz mapa po prawej):[12]
Północne – Charakteryzują sięokaniem (czyli brakiem zlania się nieakcentowanycho ia w jedną głoskę) oraz wymowąg jakog, (np.nogá). Na większości ich obszaru występuje równieżcakanie (zlanie sięfonemówc ič w jeden, rozmaicie wymawiany:c,c´ lubč). Cechą występującą jedynie szczątkowo w niektórych gwarach, ale ważną z punktu widzieniajęzykoznawstwa historyczno-porównawczego są ślady przejścia prasłowiańskich zbitektl,dl wkl,gl. Cała resztawschodniosłowiańszczyzny uprościła te grupy dol.
Południowe – W porównaniu do gwar północnorosyjskich są dużo bardziej różnorodne. Można wśród nich wyróżnić trzy główne podgrupy: zachodnią (kursko-orłowską), wschodnią (riazańsko-tambowską) i północną (tulską). Charakteryzują się różnymi postaciamiakania (zlewania sięo ia w sylabach nieakcentowanych) i innych rodzajów redukcji samogłosek, orazfrykatywizacjąg wγ (np.naγá) podobnie jak wjęzyku białoruskim, z którym to te gwarypłynnie się łączą. Inną ważną cechą jest wymowazmiękczonegoḱ po spółgłoskach miękkichprzedniojęzykowych orazj (np.váńḱa zamiastvańka).
Przejściowe, czyliśrodkoworosyjskie – Mieszają się w nich wpływy północne i południowe. Właściwości wspólne z narzeczem północnym są na ich obszarze zwykle starsze, więc przyjmuje się, że gwary te powstały przez rozszerzenie się wpływu dialektów południowych na podłoże dialektów północnych. Występuje tuakanie tak jak na południu, ale wymowag jakog jak na północy. W pasie gwar przejściowych znajduje się Moskwa, przez co najbliżej im do rosyjskiegojęzyka literackiego.
okres staroruski (XI–XIV / XVI wiek), w którym powstała literatura ruska i następnie rozwijała się odmiennie w różnych częściach Rusi na skutekrozbicia dzielnicowego kraju. Największy wpływ na rozwój języka rosyjskiego wywarła północno-wschodnia część kraju (księstwa: Włodzimierskie, Suzdalskie, Rostowskie, Moskiewskie, Białojezierskie, Twerskie, Muromskie i inne).
okres zjednoczeniowy (XVI–XVIII wiek), zwany również „okresem moskiewskim”, w którym aspiracje zjednoczeniowe Księstwa Moskiewskiego doprowadziły do odbudowy ponadlokalnej, ogólnoruskiej literatury. W okresie tym zanikła literatura ruska w Wielkim Księstwie Litewskim, ustępując polskiemu językowi literackiemu.
okres nowożytny (od przełomu XVIII i XIX wieku), w którym rosyjski język literacki się ostatecznie ukształtował.
Polski wpływ na język rosyjski został wywarty w okresie od XV do XVII wieku, kiedy język polski był jednym z głównych źródeł wyrazów europejskich i kiedy był popularny wśród inteligencji rosyjskiej. Poprzez język rosyjski polskie wyrazy weszły również dobułgarskiego. Przykładami są wyrazyВенгрия iТурция od polskiego „Węgry” i „Turcja”. W okresie tym są również widoczne wpływy rosyjskie na polszczyznę. Stosunkowo silny wpływ na język polski wywarł język rosyjski w okresie od XVIII do XX wieku. W czasachPRL z języka rosyjskiego została zaczerpnięta np. terminologia z zakresukosmonautyki.
↑Rosyjski jako język urzędowy państwa nieuznawanego, będącego według prawa międzynarodowego regionem autonomicznym w składzie Mołdawii, obokmołdawskiego (rumuńskiego) iukraińskiego
↑Rosyjski jako język urzędowy państwa częściowo uznawanego, będącego według prawa międzynarodowego republiką autonomiczną w składzie Gruzji, obokabchaskiego
↑Rosyjski jako język urzędowy państwa częściowo uznawanego, będącego według prawa międzynarodowego integralną częścią Gruzji (obejmującego swoim obszarem głównieWewnętrzną Kartlię), obokosetyjskiego
↑Rosyjski jako język urzędowy terytorium będącego według prawa międzynarodowego republiką autonomiczną w składzie Ukrainy, jednostronnie wcielone do Rosji jakoRepublika Krymu, obokukraińskiego ikrymskotatarskiego
↑Rosyjski jako język urzędowy terytorium będącego według prawa międzynarodowego miastem wydzielonym w składzie Ukrainy, jednostronnie wcielone do Rosji jakomiasto wydzielone, obokukraińskiego
↑Władysław Kuraszkiewicz: Zarys dialektologii wschodniosłowiańskiej z wyborem tekstów gwarowych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1963, s. 46–64.
Rosyjska klawiatura fonetyczna. rosyjska-klawiatura.bukwa.pl. [zarchiwizowane ztego adresu (2013-05-08)]. – Darmowy sterownik rosyjskiej klawiatury fonetycznej dla Polaków dla Windows oraz MacOS. Po zainstalowaniu programu i przełączeniu na język rosyjski, w miejscu liter alfabetu łacińskiego pojawią się litery alfabetu rosyjskiego (np. a-а, b-б, c-ц).
