Ta strona zawiera symbole fonetyczneMAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znakówUnikodu.
W 2011 około 1,77 miliona mieszkańców Irlandii zadeklarowało, że posiada jakąkolwiek znajomość swojego języka narodowego, wyniesioną głównie ze szkolnych lekcji. Na co dzień używa go ok. 77 tys. osób, z czego ponad 66 tysięcy w regionachGaeltacht, zaś liczba osób deklarujących używanie języka rzadziej niż codziennie wynosi ponad 700 tysięcy[1].
Wiele nazwisk i nazw miejscowości irlandzkich pochodzi z właśnie tego języka, np.:
Do zapisu języka irlandzkiego używa sięalfabetu łacińskiego. Do niedawna w powszechnym użyciu był dość odmienny od powszechnie przyjętego w piśmie łacińskim krój liter, nazywanyalfabetem irlandzkim, który także obecnie jest używany, aczkolwiek sporadycznie. We wczesnym średniowieczu do zapisu języka (staro)irlandzkiego używane byłopismo ogamiczne. Najstarsze inskrypcje zapisane właśnie tym pismem pochodzą z V wieku.
Historia języka irlandzkiego sięga 2500 lat. Najstarsze zapisy zachowały się na grobowcach wpiśmie ogamicznym. Ojęzyku staroirlandzkim można mówić dopiero począwszy od VII wieku n.e. Był to język bogatejliteratury, główniepoezji iepiki. Język ten przetrwał do X wieku, kiedy to na tyle różnił się już od języka mówionego niższych warstw społecznych, że poza tworzoną w ośrodkach monastycznych literaturą, był już praktycznie językiem martwym. Na bazie dialektów mówionych rozwinął się wówczasjęzyk średnioirlandzki, istniejący aż do XIII wieku.
Przez kolejne 400 lat używano normy literackiej języka irlandzkiego określanej często mianem języka wczesnonowoirlandzkiego lub klasycznego irlandzkiego. Był to przede wszystkim język literatury, szczególnie w końcowym okresie swojego rozwoju znacznie różnił się od języka mówionego.
Począwszy od XVII wieku, głównie z powodu utraty przezIrlandię suwerenności na rzeczAnglii, literatura w języku irlandzkim zaczęła zanikać, a wraz z nią ów sztuczny literacki język. Prowadzone przezAnglików próby zniszczenia całej kultury irlandzkiej (m.in. poprzez wprowadzenie szkolnictwa angielskiego) przyczyniły się też do powolnego upadku mówionych dialektów irlandzkich. Dzieła dopełniłwielki głód spowodowany zarazą ziemniaczaną w latach 1846-1848, kiedy wieluIrlandczyków opuściło ojczyznę, udając się za ocean. Prawdopodobnie jeszcze w 1600 roku język irlandzki był jedynym środkiem komunikacji na całej wyspie z wyjątkiem głównych, opanowanych przez Anglików ośrodków miejskich na wschodnim wybrzeżu. W 1851 roku pierwszy powszechny spis ludności ujawnił, że językiem tym posługuje się niespełna jedna czwarta mieszkańców wyspy. Byli to głównie ubodzy wieśniacy, nieumiejący czytać i pisać.
Język irlandzki jawił się w połowie XIX wieku jako język ubogich warstw społecznych, co w połączeniu z negatywnym nastawieniem klerukatolickiego (widzącego w nim narzędzieprozelityzmuprotestanckiego[2]), przyczyniło się do jego dalszego odwrotu na rzeczjęzyka angielskiego. Dopiero pod koniec XIX i na początku XX wieku język irlandzki wrócił do łask. Powstały pierwsze instytucje zajmujące się jego propagowaniem, takie jakLiga Gaelicka (irl.Conradh na Gaeilge) pod przewodnictwemDouglasa Hyde’a. Od czasu ogłoszenia przez Irlandię niepodległości w 1922 roku rozpoczęto działania mające na celu obronę języka.
Obecnie władze irlandzkie dążą do upowszechnienia języka irlandzkiego. W 2003 roku przyjęto ustawę o oficjalnym języku (Official Languages Act 2003), na mocy której m.in. ustalono, że wszystkie obiekty geograficzne w Irlandii muszą posiadać nazwy irlandzkie. Nazwy te mogą pojawiać się w oficjalnych dokumentach urzędowych (także angielskojęzycznych), a w przyszłości nazwy angielskie mogą być pomijane na urzędowych mapach topograficznych i znakach drogowych[3].
Tablica informacyjna w językach irlandzkim (sprzed reformy) i angielskim.Współczesny znak drogowy „Uwaga dzieci”.Napisy w języku irlandzkim i angielskim nalotnisku w Dublinie.
Irlandzki jest dziś językiem powszechnie nauczanym wszkołach, a spora część Irlandczyków deklaruje, że potrafi się nim do pewnego stopnia posługiwać. W całej Irlandii (od 2005 roku także w Irlandii Północnej) dostępny jest kanał telewizyjny (TG4) nadającyprogram telewizyjny(inne języki) wyłącznie w języku irlandzkim. Istnieją także stacje radiowe oraz ukazują się w tym języku książki i czasopisma.
Niemniej jednak bardzo niewielka część społeczeństwa irlandzkiego używa języka irlandzkiego na co dzień, za co odpowiadają kolejne rządy irlandzkie, niezainteresowane przez wiele lat ojczystym językiem. Dopiero w ostatnich kilku latach irlandzcy politycy zaczęli wdrażać programy na rzecz zachowania i rozwoju języka irlandzkiego.
Zaliczenie testu ze znajomości języka irlandzkiego konieczne jest m.in. przy ubieganiu się o pracę wGarda (policji), szkole czy przy egzaminach wstępnych na część uniwersytetów (w Dublinie i Galway).
Język irlandzki dzieli się obecnie na 3 podstawowe dialekty: munsterski (Cúige Mumhan), Connacht (Cúige Chonnacht) i ulsterski (Cúige Uladh). Występują między nimi znaczne różnice wskładni,morfologii ileksyce. Czwarty dialekt, leinsterski, wymarł na początku XX wieku.
W latach 50. XX wieku opracowano standardową formę literacką irlandzkiego (An Caighdeán Oifigiúil), opartą głównie na dialekcie Connacht.
↑Doyle Aidan i Gussmann Edmund,An Ghaeilge. Podręcznik języka irlandzkiego, Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1997, str. 20
