Ten artykuł dotyczy etnografa. Zobacz też:inne znaczenia tej nazwy. Pomnik Józefa Obrębskiego w Samokowie w Macedonii | |
| Państwo działania | |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | 18 lutego 1905 |
| Data i miejsce śmierci | 28 grudnia 1967 |
| doktor habilitowany | |
| Specjalność:etnografia islawistyka | |
| Alma Mater | |
| Uczelnia | |
| Okres zatrudn. | 1945–1946 |
Józef Obrębski (ur.18 lutego1905 wTepłyku, zm.28 grudnia1967 wHollis(inne języki),stan Nowy Jork) –etnolog,slawista orazsocjolog.
W latach 1926–1930 studiowałetnografię ifilologię słowiańską w Krakowie uKazimierza Moszyńskiego iKazimierza Nitscha. W latach 1931–1933 realizował wLondon School of Economics uBronisława Malinowskiego studia doktoranckie, w ramach których (1932–1933) prowadził etnosocjologicznebadania terenowe wMacedonii. Za ważne źródło inspiracji uważałsocjologię humanistycznąFloriana Znanieckiego. Po powrocie do kraju podjął w latach 1934–1937 badania na zachodnimPolesiu. W latach 1938–1939 wykładał naWolnej Wszechnicy Polskiej wŁodzi, od 1945 naUniwersytecie Łódzkim. W 1945 uzyskał habilitację.
Jego rodzicami byli:Antoni Obrębski – administrator majątków hr. Potockiego oraz Maria z Hołajskich – nauczycielka. Miał dwie starsze siostry.Antonina Obrębska-Jabłońska (1901–1994) byłaslawistką, twórczynią polskiejbiałorutenistyki. Jej mąż,Witold Jabłoński,sinologiem. Natomiast druga siostra,Maria Obrębska-Stieber (1904–1995) była malarką, graficzką i pedagogiem na uczelniach artystycznych, żonajęzykoznawcy orazslawistyZdzisława Stiebera. Rodzina Obrębskich mieszkała w majątkach Potockich naPodolu iBiałorusi. Jednakże z chwilą śmierci męża, matka Józefa musiała sama utrzymać rodzinę, pracując jako nauczycielka i urzędniczka. Józef wraz z siostrami i matką zamieszkali u swojego wuja wpowiecie berdyczowskim. Następnie przenieśli się doKijowa, a około roku 1911 doWarszawy.
Naukę rozpoczął w Warszawie, w gimnazjum im. E. Konopczyńskiego (od 1919 r. im. Adama Mickiewicza). Zajmował się tam m.in. redagowaniem pisma „Swastyka”. Następnie swoją edukację po VII klasie kontynuował w Krakowie, w IV Państwowym Gimnazjum im. H. Sienkiewicza. Po rocznej przerwie spowodowanej chorobą płuc, zdał tam maturę jako eksternista. Kolejnym krokiem było studia na uczelni wyższej. Obrębski uczęszczał na Wydział PrawaUniwersytetu Warszawskiego. Skończył tam dwa trymestry, uczestnicząc m.in. w wykładach z socjologii uLeona Petrażyckiego. W październiku 1925 roku, zapisał się na Wydział FilozoficznyUniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, gdzie uczył się na Studium Słowiańskim,etnografii i filozofii słowiańskiej. W trakcie studiów został doceniony przez swojego profesora Kazimierza Moszyńskiego, który zatrudnił go jako zastępcę asystenta, a później jako swojego asystenta. Jego studia obejmowały etnografię Słowian, filologię słowiańską i dialektologię, językoznawstwo ogólne, gramatykę polską i język ukraiński, a także język rosyjski, archeologię, literaturę polską, zagadnienia historii sztuki i filozofii. Pierwsze badania prowadził już w czasie swojej nauki na Uniwersytecie; uczestnicząc w ekspedycjach samochodowych „Orbisu” Ludomira Sawickiego, kierownika Instytutu Geograficznego Uniwersytetu Jagiellońskiego, przeprowadził badania na terenie Bułgarii (wraz z Kazimierzem Moszyńskim i Christem Wakarelskim). Wyjechał również do Macedonii, gdzie prowadził badania dot. archaicznej kultury materialnej; rolnictwa i łowiectwa. Materiały zgromadzone podczas tego wyjazdu były podstawą jego przyszłej pracy magisterskiej Rolnictwo ludowe wschodniej części Półwyspu Bałkańskiego, która została zarazem opublikowana w czasopiśmie Lud Słowiański (1929, 1930, 1931), organie Studium Słowiańskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego, redagowanym m.in. przy jego współudziale. Studia doktoranckie podjął u Bronisława Malinowskiego, wLondon School of Economics and Political Science. Specjalizował się w metodach pracy terenowej i w teorii antropologii społecznej. Józef Obrębski należał go grona najbliższych uczniów Bronisława Malinowskiego. Dlatego też, podczas urlopu naukowego profesora Malinowskiego, miał możliwość przygotowywania dokumentacji terenowej, a przede wszystkim kiriwiński materiał lingwistyczny, do książkiCoral garden and their magic. Ta praca pozwoliła mu na intensywną, praktyczną naukę zarówno metody funkcjonalnej, jak i językoznawstwa Bronisława Malinowskiego. W swoich późniejszych badaniach opierał się zarówno na nauce wyniesionej od Kazimierza Moszyńskiego, jak i profesora Malinowskiego. W okresie od maja 1932 r. do marca 1933 roku przeprowadzał badania terenowe w Macedonii, wśród górali Porecza. Przez większość tego czasu przebywał we wsi Wołcze, w której dokumentował strukturę społeczności wiejskiej i rodziny, życie religijne, obrzędowość, lecznictwo ludowe i rytuały magiczne. Jego materiał z tych badań pozostał w większości w formie rękopisów i maszynopisów. W kolejnych latach przygotował do druku monografię magii na Poreczu, która ukazywała funkcjonowanie praktyk magicznych w odniesieniu do całego systemu społeczno-gospodarczego, rodzinnego, wierzeń, i obrzędów górali macedońskich. Maszynopis książki uległ zniszczeniu w czasie powstania warszawskiego, a z tego materiału ukazały się tylko trzy artykuły (w tym jeden pośmiertnie –Ritural and social structure in a Macedonian village, ed. by Barbara Kerewsky i Joel M. Halpern, Departament Antropologii, 1977), obrazujące wyniki owych badań na Poreczu[1]. Po tym czasie, Józef Obrębski uzyskał tytuł doktora filozofii w zakresie antropologii społecznej.
W drugiej połowie lat 30. był członkiem wielu stowarzyszeń i wykładowcą:
Józef Obrębski był jednym z pierwszych popularyzatorów funkcjonalizmu Bronisława Malinowskiego w Polsce, zarówno w kontekście praktycznym (badania terenowe w Macedonii i na Polesiu), jak i teoretycznym (publikacje, referaty, wykłady). Dzięki temu, literatura Malinowskiego była bardziej dostępna dla polskiego czytelnika.
W okresie okupacji mieszkał wraz z żonąTamarą w Warszawie, przy ulicy Ursynowskiej 58, w miejscu, które było ośrodkiem intensywnej działalności konspiracyjnej. Najprawdopodobniej współpracował z Biurem Informacji i Propagandy Armii Krajowej, na co wskazują niektóre informacje zawarte w archiwach, zachowanych w USA. Obrębski redagował m.in. comiesięczny przegląd i analizy prasy podziemnej dla rządu londyńskiego, konspiracyjne wydawnictwa oraz programy radiowe. Dom Obrębskiego był również schronieniem dla ukrywających się Żydów w czasie okupacji.
Co więcej, w domu tym toczyło się potajemne życie akademickie; odbywały się tam regularnie dwa podziemne seminaria. W latach 1941 –1944 Obrębski wykładał socjologię na cotygodniowych tajnych kompletach Sekcji Społeczno-Oświatowej Wydziału PedagogicznegoWolnej Wszechnicy Polskiej. Prowadził także wykład i seminarium z etnologii na działającym w Warszawie poznańskimUniwersytecie Ziem Zachodnich. W 1942 roku reaktywował się konspiracyjnyPolski Instytut Socjologiczny; Obrębski wszedł w skład jego zarządu (wraz zeStanisławem Ossowskim iStanisławem Rychlińskim)[2].W momencie rozpoczęcia działalności Polskiego Instytutu Socjologicznego w 1945 roku w Lublinie, a wkrótce potem w Łodzi, Józef Obrębski rozpoczął pracę w jego zarządzie, oraz w komitecie redakcyjnym „Przeglądu Socjologicznego”. Został też członkiem Komisji Socjologicznej Polskiej Akademii Umiejętności i członkiem ZarząduTowarzystwa Ludoznawczego. W kwietniu 1945 roku wznowił pracę w Wolnej Wszechnicy Polskiej w Łodzi, która wkrótce przekształciła się w Uniwersytet Łódzki. Od września objął katedrę etnologii w nowo utworzonym Instytucie Socjologicznym Uniwersytetu Łódzkiego[2].W roku 1946 wyjechał do Londynu wraz z żoną i synem Stefanem, na zaproszenie ze stronySir Edwarda Evans-Pritcharda, aby wygłosić cykl gościnnych wykładówThe Changing Peasantry of Eastern Europe (Chłopstwo wschodnioeuropejskie w procesie przemian).
Jakiś czas później został zatrudniony przezLondon School of Economics and Political Science jako socjolog-terenowiec do badań naJamajce. Pomagała mu w tym żona i miejscowi asystenci. Stamtąd pochodzi jego najbogatszy zbiór materiałów terenowych. Na koniec swojego pobytu na Jamajce, otrzymał on propozycję kierowania katedrą socjologii na powstającej tam filii Uniwersytetu Londyńskiego. Odrzucił tę propozycję, kierowany chęcią pracy w Polsce. Ostatecznie przyjął propozycję pracy w Departamencie Powierniczym ONZ w Nowym Jorku. Pracował tam przez dziesięć lat (1948–1958), gdzie był członkiem Sekretariatu ONZ, specjalistą w zakresie spraw społecznych wTrusteeship Departament, odpowiedzialnym za tzw. terytoria powiernicze – kraje wyzwalające się z zależności kolonialnej.
Jednakże praca w ONZ nie satysfakcjonowała go. Po rezygnacji ze stanowiska powrócił do pracy akademickiej. W latach 1959–1962 był wykładowcą socjologii i antropologii wBrooklyn College,Hofstra College iQueens College of the City University of New York. W roku 1962 związał się zC. W. Post College of Long Island University, gdzie do roku 1966 był zatrudniony jakoAssistant Professor, a od 1966 –Associate Professor. Został pierwszym profesorem antropologii społecznej na tej uczelni, jednak jego pozycja była tu bez porównania niższa niż w Polsce[3].
W roku 1957 kilkakrotnie otrzymywał propozycje pracy w Polsce naUniwersytecie Warszawskim. Nie zdecydował się jednak na powrót do kraju. Zmarł nagle 28 grudnia 1967 roku wHollis(inne języki). Wiele jego prac pozostało nieukończonych.
