Iwano-Frankiwsk (ukr.Івано-Франківськ,Iwano-Frankiwśk),Stanisławów[1] – miasto w zachodniej częściUkrainy, na przedgórzuKarpat, stolicaobwodu iwanofrankiwskiego i siedzibarejonu iwanofrankiwskiego[2]. 1 stycznia 2022 roku liczyło 238 196 mieszkańców[3], dla porównania spis powszechny w 2024 zanotował ich 227 827[4].
Zostało założone w 1662 na miejscu wsiZabłotowo, na terenie włączonym w XIV wieku doKrólestwa Polskiego. Miasto było licznie zamieszkiwane przezOrmian, a od XVII wieku przezŻydów. Już w końcu XVII wieku stanowiło znaczący ośrodek rzemiosła i handlu. W 1772 znalazło się wzaborze austriackim, a w 1801 zostało odkupione odPotockich przez rząd austriacki. Od maja 1919 w granicach Polski, stolicawojewództwa stanisławowskiego. Poagresji ZSRR na Polskę od końca września 1939 do czerwca 1941 miasto znajdowało się podokupacją sowiecką,NKWD przeprowadziło wówczas deportacje ludności polskiej w głąb ZSRR. W latach 1941–1944 było okupowane przez Niemców, którzy w lipcu i październiku 1941 dokonali masowych egzekucji miejscowych Żydów. Od grudnia 1941 do lutego 1943 w mieście istniałogetto, którego więźniów wywieziono doośrodka zagłady w Bełżcu. W latach 1945–1991 wUkraińskiej SRR, a następnie w niepodległej Ukrainie.
Od chwili założenia doI rozbioru miasto nosiło nazwęStanisławów. W 1772 zmieniono na niemieckiStanislau, kiedy zostało częściąMonarchii Habsburgów (od 1804 –Cesarstwa Austrii, od 1867 –Austro-Węgier). Następnie poWiośnie Ludów, miasto nosiło trzy warianty nazewnicze w językach:niemieckim (Stanislau),polskim (Stanisławów) iukraińskim (Станіславів [Stanisławiw]). Ponadto ludność żydowska używała wjidysz wariantuסטאַניסלאוו [Stanislaw]. Kiedy miasto znajdowało się pod administracjąZachodnioukraińskiej Republiki Ludowej od 1 listopada 1918 do maja 1919 funkcjonowała oficjalna ukraińska nazwaСтаніславів [Stanisławiw]. W maju 1919 wprowadzono polską nazwę urzędowąStanisławów. W 1939 radzieckie władze okupacyjne, wcielając miasto doUkraińskiej SRR, przemianowały je naСтаніслав [Stanisław] (nazwę tę przywrócono w 1944 z równoległym rosyjskim wariantemСтанислав [Stanisław]), zaś w 1941 władze hitlerowskie przywróciły tradycyjną niemiecką nazwęStanislau. 9 listopada 1962, kiedy miasto obchodziło 300-lecie istnienia, zmieniono nazwęСтаніслав [Stanisław] naІвано-Франківськ [Iwano-Frankiwśk] (z równoległym wariantemros.Ивано-Франковск [Iwano-Frankowsk]), na cześć ukraińskiego pisarzaIwana Franki[5][6][7][8].Stara nazwaStanisławów nadal jest używana przez starszych mieszkańców (również ukraińskich jakoСтаніслав)[potrzebny przypis], a także w polskich środowiskach kresowych. W 2010Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej zmieniłaegzonimIwano-Frankowsk naIwano-Frankiwsk i jednocześnieobwód iwanofrankowski naobwód iwanofrankiwski[1], zaś polską nazwęStanisławów uchwaliła jako wariantową[9].
Obie nazwy miasta (historyczna i obecna) sąpamiątkowe. NazwęStanisławów (ukr.Станіслав,Станіславів) nadał miastu jego założycielAndrzej Potocki na cześć swego najstarszego synaStanisława, o czym mowa wprzywileju nadającym prawa miejskie[10]. NazwaIwano-Frankiwsk (ukr.Івано-Франківськ) upamiętnia natomiast ukraińskiego pisarzaIwana Frankę[6].
Stanisławów został założony przezAndrzeja Potockiego, kasztelana krakowskiego i hetmana polnego koronnego, jako punkt obronny o znaczeniu krajowym[11]. Pod względem urbanistycznym układ miejscowości został ukształtowany w typie miasta-fortecy, które założyłAndrzej Potockiprzywilejem nadania praw miejskich z 7 maja 1662 w pobliżu wsi Zabłotowo w widłach rzeki Bystrzycy (Nadwórniańskiej i Sołotwińskiej). Lokację naprawie magdeburskim zatwierdził królJan Kazimierz 14 sierpnia 1663 weLwowie. Pierwotnie pomyślany jakotwierdza do obrony południowejRzeczypospolitej przed najazdamiTatarów. Potoccy ze Stanisławowa uczynili jedną z siedzib swojego rodu i nadali miastu herb ozdobiony rodowym herbem PotockichPilawa[10][12].
Już w 1662 Andrzej Potocki ufundował budowę świątyni rzymskokatolickiej pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny, św. Andrzeja i św. Stanisława, zastępując tym samym dotychczasowy kościół drewniany. W 1669 świątynia została podniesiona do godności kolegiaty. W kolejnych latach dzięki życzliwości Potockiego swoich świątyń doczekali się również katoliccyOrmianie (budowa w latach 1663–1664), Żydzi (budowa bożnicy), oraz prawosławni (budowa w 1667). W 1669 Potocki założył w mieście szkołę tzw. Kolonię Akademicką po auspicjamiAkademii Krakowskiej. Od 1672, czyli od upadkuKamieńca Podolskiego, forteca stanisławowska wraz z pobliskimHaliczem przejęła na siebie ciężar obrony południowo-wschodnich granic Rzeczypospolitej[11]. Turcy już w 1676 oblegali mury Stanisławowa, który obronił się, ale kosztem ogromnych zniszczeń, stąd decyzja sejmu warszawskiego z 1677 o zwolnieniu go z podatków. W latach 1679–1682 pod kierunkiem Karola Bonowego odnowiono i umocniono fortyfikacje. W 1695 syn „Rewery”Józef Potocki ufundował nowy ratusz na planie krzyża w miejsce starego wzniesionego przez ojca w 1666. W latach 1715–1729 wzniesiono z fundacji Potockichkościół i klasztor dlajezuitów.
W 1767 w Stanisławowie powstał browar w nowo wybudowanym ogromnym barokowym gmachu w którym do dnia dzisiejszego warzy się piwo.
Stanisławów na sejmikach halickich bywał nazywany głową całegoPokucia. Rozbudowany w epocebaroku, nazywany był czasami „małymLwowem”. Stanowił również ważny ośrodek kultury ormiańskiej w Polsce. W tamtejszym kościele ormiańskim znajdował się do 1946 cudowny obraz Matki Boskiej Łaskawej (po wojnie przewieziony dokościoła św. Piotra i Pawła w Gdańsku).
W 1782 w mieście powstałCmentarz Sapieżyński. Był on najstarszym polskim cmentarzem naKresach Wschodnich. W okresieUkraińskiej SRR został niemal doszczętnie wyburzony (zachowało się zaledwie 9 nagrobków) na początku lat 80. XX wieku.
Kolegiata w Stanisławowie przy ówczesnym pl. Franciszka z pomnikiemcesarza Franciszka I (ok. 1900)
W 1801 miasto przeszło na własność skarbu austriackiego, tracąc status prywatnego miasta-rezydencji rodu Potockich. W tym czasie przeżywało okres regresu, stopniowo stając się ośrodkiem coraz bardziej zubożałym i wyludnionym, a w zabudowie śródmiejskiej przeważały budynki drewniane (132 na 169 obiektów)[11]. Punkt wyjścia do rozwoju urbanistycznego miasta stanowiła likwidacja funkcji twierdzy i rozbiórka fortyfikacji przeprowadzona w latach 1812–1820[14].
W 1868 w wyniku pożaru zniszczeniu uległa cała historyczna zabudowa miasta, lecz wkrótce miasto odbudowano. Innym impulsem dla rozwoju stało się włączenie miasta do sieci kolejowej, kiedy w 1866 uruchomione zostało połączenie z Czerniowcami. Wkrótce Stanisławów uchodził za największą stację kolejową Galicji. W 1886 wybudowano dworzec kolejowy i w 1893 wielki gmach dyrekcji kolejowej. W 1880 w mieście było 18626 mieszkańców – 9734 Polaków, 6998 Żydów i Niemców, 1643 Rusinów i 42 Czechów[15]. W 1900 liczba mieszkańców wzrosła do 30 tys.[16] W dniu 31 lipca 1905 cesarz zezwolił na utworzenie państwowego gimnazjum z ruskim językiem wykładowym z początkiem roku szkolnego 1905/6[17], które mieściło się z początku w kamienicy p. Horowica przy ulicy Sobieskiego[18].
Od 1 listopada 1918 do maja 1919 miastoСтаніславів [Stanisławiw] znajdowało się pod administracjąZachodnioukraińskiej Republiki Ludowej, będąc siedzibą władz centralnych republiki.
Od 25 maja 1919 miasto znajdowało się pod tymczasową administracjąPolski, zatwierdzoną przezparyską konferencję pokojową 25 czerwca 1919.Suwerenność Polski na terytoriumGalicji WschodniejRada Ambasadorów uznała 15 marca 1923. W pierwszej kolejności należało usunąć zniszczenia z okresu I wojny światowej, podczas której destrukcji uległa prawie połowa budynków mieszkalnych (ok. 1000)[11]. W okresieII Rzeczypospolitej Stanisławów był trzecim co do wielkości miastem Galicji. Dzięki temu, że miasto stało się stolicą województwa umieszczono w nim wiele urzędów administracyjnych stopnia wojewódzkiego, ponadto organów administracji powiatowej dla powiatu stanisławowskiego, Sądu Okręgowego, Dyrekcji Urzędu Skarbowego, Wojewódzkiego Biura Urzędu Pracy, Okręgowego Urzędu Górniczego, Cłowego, Ziemskiego itd. Od 15 marca 1923 do 16 sierpnia 1945 (de iure)[19] w granicach Polski (stolicawojewództwa stanisławowskiego i siedzibapowiatu). Rozwój miasta nabrał szczególnego rozmachu po 1925 za prezydenturyWacława Chowańca[11]. Zbudowano wtedy kilka nowych obiektów szkolnych, powstała elektrownia miejska, koszary straży pożarnej oraz szereg nowych obiektów na potrzeby instytucji publicznych oraz organizacji społecznych. Ponadto zapoczątkowano budowę jezdni asfaltowych, a w celu podniesienia walorów zdrowotnych i higienicznych miasta skanalizowano ok. 20 km ulic. W 1928 założono w mieściecmentarz katolicki „u Spuziaka”. Po zniszczeniach z okresu I wojny światowej w 1929 oddano do użytku Teatr im. Stanisława Moniuszki (ob. Filharmonia). 1 stycznia 1925 do Stanisławowa włączono w całości gminyKnihinin-Wieś iKnihinin-Kolonia oraz części gmin podmiejskich[20], co zwiększyło jego obszar ponad pięciokrotnie. W 1931 według spisu powszechnego liczył 59 960 mieszkańców. Poniższa tabela prezentuje szczegółowo liczbę mieszkańców uwzględniając podział na wyznanie oraz język ojczysty[21].
W 1934 stanisławowski okręgLOPP przystąpił do budowy lotniska w dzielnicy Dąbrowa. W 1935 odbudowano w stylu modernistycznym ratusz miejski. W październiku 1938 arcybiskup lwowski konsekrował nowy kościół pw. Chrystusa Króla zbudowany na terenach przyłączonych niedawno do miasta. W 1938 oddano do użytku funkcjonalny i nowoczesny budynek Poczty Polskiej projektuBohdana Lacherta z Warszawy.
Według Rocznika Politycznego i Gospodarczego z 1939, Stanisławów liczył 71 218 mieszkańców, a powierzchnia miasta wynosiła 13,83 km². Miasto posiadało kanalizację, elektrownię, sieć gazowniczą, szpital, telefony, lotnisko cywilne i zakłady oczyszczania miasta. W 1939 prezydentem był Franciszek Kotlarczuk. Budżet miasta w 1938/1939 to wpływy 3,4 mln złotych zaś wydatki 3,5 mln złotych. W Stanisławowie miały swoją siedzibę Bank Polski, BGK, Bank Rolny, Miejska i Powiatowa K.K.O., 10 banków spółdzielczych i 3 prywatne. Na terenie miasta znajdowało się 177 zakładów przemysłowych. Wierni różnych wyznań mieli do dyspozycji 5 kościołów rzymskokatolickich, 1 ormiański, 5 greckokatolickich oraz 1 zbór protestancki. Edukacja przedstawiała się następująco: przedszkoli – 6, szkół powszechnych publicznych – 12, społecznych – 5, prywatnych – 1, gimnazjów ogólnokształcących państwowych – 5 prywatnych – 6, liceów państwowych – 5, prywatnych – 5. Ponadto istniało również szkolnictwo zawodowe i dokształcające. W mieście funkcjonowało Seminarium Duchowne Greckokatolickie. Stanisławów posiadał teatr im Moniuszki, 6 kinoteatrów, Muzeum Pokuckie, Bibliotekę im W. Smagłowskiego (35 tys. tomów) i 10 czytelni[24].
Przed 1939 czczono pamięć siedmiu członkówPolskiej Organizacji Wojskowej, w 1919 pojmanych przez Ukraińców wPałahiczach i zamordowanych na moście wNiżniowie – ofiary zostały pochowane we wspólnej mogile w Stanisławowie[25].
19 września 1939 r. na teren powiatu stanisławowskiego wkroczyły wojska niemieckie, owacyjnie witane przez miejscową ludność ukraińską. Po trzech dniach wycofały się, a ich miejsce zajęłaArmia Czerwona, także witana przez ludność ukraińską i żydowską. W pierwszych dniach okupacji dokonano wielu zbrodni i samosądów na Polakach[26].
Sowieci wprowadzili terror polityczny, dokonywali masowych aresztowań przedstawicieli polskich i ukraińskich elit politycznych, masowych wywózek i grabieży majątku. Planowo niszczyli naukę i kulturę polską, a przedstawicieli inteligencji, Kościoła, wojska, działaczy społecznych i politycznych zsyłali do systemuobozów koncentracyjnychGułagu lub mordowali. Katownia NKWD mieściła się m.in. w gmachu Sądu Wojewódzkiego (dawna ul. Bilińskiego) i w stanisławowskim więzieniu. W więzieniu, którego limit miejsc wynosił 472, przebywało zwykle ponad 2200 więźniów[28].
Po rozpoczęciuniemieckiej inwazji na ZSRR funkcjonariusze NKWD zamordowali od 1200 do 2500 osób przetrzymywanych w więzieniu w Stanisławowie. Zwłoki niektórych ofiar odnaleziono wDemianowym Łazie nieopodal wsi Pasieczna oraz w Posieczu[29]. Część więźniów zdołała uciec z więzienia, m.in. dzięki pomocy kpt. Ignacego Lubczyńskiego oraz grupy młodzieży ze „Strzelca” iPrzysposobienia Wojskowego[30].
Niemiecko-ukraińska parada wojskowa w okupowanym Stanisławowie (1941)
3 lipca 1941 wkroczyły do Stanisławowa oddziały armii węgierskiej, a następnie niemieckiej. Po utworzeniu przezAdolfa HitleraDystryktu Galicja Stanisławów był w latach 1941–1944 siedzibąpowiatu w Dystrykcie GalicjaGeneralnego Gubernatorstwa. W dniu 3 sierpnia 1941 w gmachu Sądu Okręgowego przy ul. Bilińskiego dokonano selekcji 600 żydowskich adwokatów, lekarzy, aptekarzy, nauczycieli i urzędników państwowych, których zamordowano w Pawełczu. Po wizycie w październiku 1942 w mieście Hansa Franka i defiladzie ukraińskich organizacji nacjonalistycznych w dniu 12 października 1941 na „nowym” cmentarzu żydowskim żołnierze niemieccy i ukraińscy nacjonaliści zamordowali 12 tys. Żydów[31].
Od października 1941 do lutego 1943 w mieście znajdowało sięgettożydowskie.Niemcy dokonalieksterminacji zamieszkującej Stanisławów ludności żydowskiej. W sierpniu 1942 Niemcy powiesili wzdłuż ulicyBelwederskiej 1000 Żydów. Z 30 tys. Żydów[32] ocalało kilkuset[33].
W czasie okupacji hitlerowskiej nacjonalistyczne bojówki ukraińskie dokonały masowych aresztowań 250-300 przedstawicieli polskiej inteligencji Stanisławowa. NastępnieGestapo pod kierownictwemSS-HauptsturmführeraHansa Krügera dokonało rozstrzelania aresztowanych w pobliskim Czarnym Lesie w nocy z 14 na 15 sierpnia 1941. Tu 26 lipca 1942 został zamordowany przez Niemców o.Peregryn Haczela wraz z br. Stefanem Kosiorkiem i o. Remigiuszem Wójcikiem za ukrywanie Żydów w Haliczu, oraz polski pedagog ze StanisławowaWładysław Łuczyński. Pochowany jest tu także polski ksiądz rzymskokatolickiJózef Smaczniak zmarły na tyfus w niemieckim więzieniu w Stanisławowie po roku zadawania fizycznych tortur.
W latach 1943–1944nacjonaliści ukraińscy zOUN-UPA zamordowali w różnych okolicznościach 50 Polaków ze Stanisławowa, głównie w najbliższej okolicy miasta lub na drogach do niego prowadzących[34].
Pokonferencji jałtańskiej (4–11 lutego 1945)Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, wyłoniony w konsekwencji jej ustaleń, podpisał 16 sierpnia 1945umowę zZSRR, uznając nieco zmodyfikowanąlinię Curzona za wschodnią granicę Polski, w oparciu o porozumienie o granicy, zawarte pomiędzyPKWN i rządem ZSRR 27 lipca 1944. W konsekwencji umowy Stanisławów został włączony do ZSRR jako częśćUkraińskiej SRR, a jego polską ludność wysiedlono, głównie na Ziemie Zachodnie.
Od 16 sierpnia 1945 w granicachZSRR, na terytorium Ukraińskiej SRR. Wówczas większość mieszkających w mieściePolaków została wysiedlona ze Stanisławowa przez władze sowieckie. Zdecydowana większość mieszkańców dawnego Stanisławowa osiedliła się wOpolu. Stanisławów i okolice były miejscem przesiedlenia obywateli polskich pochodzenia ukraińskiego iłemkowskiego w związku zrepatriacją ludności ukraińskiej w latach 1944–1946, m.in. z okolicKrynicy-Zdroju.
Po wysiedleniu Polaków ze Stanisławowa rozpoczęło się zacieranie polskości miasta. Zlikwidowano najstarszy polski cmentarz na Kresach Wschodnich przy ul. Sapieżyńskiej z 1782. Groby wielu wybitnych Polaków zostały wyburzone buldożerami, a na ich miejscu wybudowano hotel „Ukraina”, szkołę partyjną, teatr i budynek mieszkalny. Z pozostałej części cmentarza urządzono park miejski. Pozamykano i ograbiono wszystkie kościoły. Szczególnej profanacji doznała najstarsza budowla sakralna – kolegiata stanisławowska, jako najbardziej znaczący obiekt polskiej pamięci narodowej. Wydarzyło się to w 1962, zaraz po obchodach 300-lecia miasta i zmianie nazwy naIwano-Frankiwsk. Bogate i bezcenne wyposażenie świątyni, w tym ołtarz główny i 12 ołtarzy bocznych zostało przez komunistów ukraińskich porąbanych i wyrzuconych na miejscowe wysypisko śmieci. Szczątki twórców świetności Stanisławowa i dobroczyńców miasta zostały sprofanowane i wyrzucone z krypt rodowych. W ten sposób sprofanowano kości m.in.Stanisława Potockiego poległego podczasOdsieczy Wiedeńskiej w 1683,Andrzeja Potockiego, któremu sam król powierzył władztwo nad całą Rzecząpospolitą podczas swojej wyprawy pod Wiedeń, oraz jego żony Anny z Rysińskich i brataJózefa Potockiego wraz z żoną Wiktorią z Leszczyńskich. Po zbezczeszczeniu świątyni urządzono w jej murach Muzeum Nafty i Gazu, a obecnie mieści się w nim ukraińskie państwowe Muzeum Sztuki Sakralnej. Z wież usunięto rzymskokatolickie krzyże, z których jeden przez wiele lat leżał w przedsionku kościoła i został usunięty w nieznane miejsce po 2010.
Wszystkie dzwony biły w kolegiacie. Kościół zapełniony był tłumem szlachty i żołnierzy, którzy ostatni raz chcieli rzucić okiem na trumnę Hektora Kamienieckiego i pierwszego Rzeczypospolitej kawalera
Na początku stycznia 2009 władze ukraińskie odsłoniły pomnik wybudowany w mieście na cześć działaczaOrganizacji Ukraińskich Nacjonalistów i przywódcyOUN-B,Stepana Bandery[36] autorstwa lwowskiego rzeźbiarza Mykoły Posikiry. 6 maja 2010 Rada Miejska Iwano-Frankiwska nadałahonorowe obywatelstwo tego miasta Stepanowi Banderze iRomanowi Szuchewyczowi, współorganizatorowi ukraińskich batalionów w służbie niemieckiej „Nachtigall” i „Roland” oraz dowódcyUPA[37].
Kolegiata – kościół pw. NMPKościół ormiańskiKościół Niep. Pocz. NMP, ob. katedra gr.-kat.Synagoga Tempel (2015)Brama do pałacu Potockich (2014)Kamienica w Iwano-Frankiwsku (2015)Plac w mieściePomnik Adama MickiewiczaPlan zabytkowego śródmieścia
Ratusz z 1695 z kramami z 1871, czterokrotnie niszczony przez pożar, przebudowany w okresieII Rzeczypospolitej w stylu konstruktywistycznym w latach 1929–1932 z planem umieszczenia w ratuszu Muzeum Pokuckiego;
Kościół pw. NMP, farny i dekanalny, zbudowany w latach 1672–1703 m.in. według projektów F. Corazziego, sanktuarium rodu Potockich, poII wojnie światowej znajdowały się tutaj warsztaty stolarskie i ślusarskie, obecnie (od 1979) muzeum sztuki (głównie malarstwo sakralne). W powieściPan Wołodyjowski odbyło się tu nabożeństwo żałobne po śmierci Michała Wołodyjowskiego;
Kościół pw. Niepokalanego Poczęcia NMP i klasztor pojezuicki z lat 1753–1761, w stylu barokowym projektuPawła Giżyckiego; obecnie greckokatolickiSobór Zmartwychwstania Chrystusa. Po zakończeniu budowy wskutek błędów konstrukcyjnych pierwotny kościół z l. 1720-29 rozebrano i zbudowano ponownie;
Kościół Ave Maria (obecnie Dom modlitwy ewangelików-baptystów przy ul. Hordyńskiego 2[39]);
Kościół św. Józefa w stylu neoromańskim. Kościół zbudowano w latach 1911–1922 w dzielnicyKniahinin, wg projektu inż.Felicjana Bajana. We wnętrzu ambona neorenesansowa, organy z 1935 wykonane w Piotrkowie Trybunalskim, trzy obrazy autorstwa Jana Bukowczyka. Od 1926 parafię prowadzili księżasaletyni[40]. Kościół po 1945 zamieniony na magazyn, w 1989 zwrócony katolikom, a w 1990 przekazany zielonoświątkowcom. Kościół znajduje się przy ulicy Moczulskiego (dawna Kościelna 8)[41];
Budynek C.K. Dyrekcji Okręgu Skarbowego w Stanisławowie (1910–1912, arch.Franciszek Skowron[42], obecnie ul. Hruszewskiego, 31).
Główne sektory gospodarki miasta to:przemysł spożywczy, obróbki metalu, obróbki drewna, budownictwa, maszyn, przemysł lekki, chemiczny i turystyka. Przemysł obejmuje około 15% całkowitego zatrudnienia ludności miasta oraz reprezentowany jest 536 przedsiębiorstwami przemysłowymi, w tym ponad 50 – wielkimi. Przemysł miejski reprezentowany jest przez przedsiębiorstwa budowy maszyn, obróbki metalu, obróbki drewna, przemysłu lekkiego, przemysłu spożywczego, przemysłu materiałów budowlanych. Przedsiębiorstwa przemysłowe znajdują się na obwodzie miasta, a organizacje społeczne i kulturalne oraz instytucje administracyjne i bankowe – w jego centralnej części.
Najbardziej znane wielkie zakłady miasta:
Przedsiębiorstwo Państwowe Iwano-Frankiwski Zakład Spawania Kotłowni
Najbardziej popularnym rodzajem miejskiego transportu publicznego są trolejbusy, autobusy i taksówki liniowe, a międzymiejskiego po Ukrainie – autobusy i kolej.
Jeszcze w 1896 powstał plan wprowadzenia ruchu tramwajowego w Stanisławowie. W 1908 zostały zatwierdzone trasy tramwajowe. Jednak pierwsza wojna światowa uniemożliwiła realizowanie projektu tramwaju. Następnych prób przywrócenia projektu nie było.
Międzynarodowe połączenia kolejowe łączą miasto z Bułgarią, Białorusią, Mołdawią, Niemcami, Polską, Rosją, Rumunią, Słowacją, Czechami i krajami bałtyckimi.
Według danych statystycznych z dnia 1 października 2008 w obwodzie było zatrudnionych 1558 wysoko kwalifikowanych specjalistów, w tym 202 doktorów nauk, 1356 kandydatów nauk.
Wśród przedstawicieli elity naukowej 32 doktorów nauk i 26 kandydatów nauk posiadają wyższe stopnie akademika lub członka korespondenta akademii.
Muzeum ofiar terroru komunistycznego (w uroczyskuDemianów Łaz) – znajduje się w kaplicy pamięci, gdzie zakopane są szczątki masowych tortur przeprowadzanych przezNKWD w 1939
W 1939 z przyjściem wojsk radzieckich te wszystkie kluby zostali rozwiązane, a na ich miejsce powstały nowe na wzorzec radziecki –Spartak Stanisławów,Dynamo Stanisławów,Gwardijec Stanisławów (inna nazwa DTSAAF, HBO),Łokomotyw Stanisławów,Medyk Stanisławów iCharczowyk Stanisławów. Czołową drużyną miasta został Spartak Stanisławów, który w 1955 zdobył awans do rozgrywek profesjonalnych wklasie „B” Mistrzostw ZSRR. Potem powstało wiele zespołów piłkarskich, które reprezentowały zakłady przemysłowe miasta –Pryład Iwano-Frankiwsk, Meteor Iwano-Frankiwsk, SK im.Rudniewa Iwano-Frankiwsk, Metalist Iwano-Frankiwsk, Awtomobilist Iwano-Frankiwsk, Krystał Iwano-Frankiwsk i Maszynobudiwnyk Iwano-Frankiwsk[47].
Na początku istnienia niezależnej Ukrainy wiele klubów zakładowych zostało rozwiązanych. Powstały nowe kluby sponsorowane przez prywatnych działaczy –Czornohora Iwano-Frankiwsk,Fakeł Iwano-Frankiwsk, Tepłowyk Iwano-Frankiwsk, Kniahynyn Iwano-Frankiwsk, Neptun Iwano-Frankiwsk i Nika Iwano-Frankiwsk.
W mieście czynnych jest 11 stadionów, największy z nich toStadion Ruchu (14 500 widzów). Inne to:Stadion IFNTUNG (2 tys.),Stadion Nauka (7,82 tys.),Stadion Górka (2,4 tys.), Stadion Junist’, Stadion Karpatpresmasz, Stadion Pożeżnyk (Strażak), Stadion Chet-Tryk, Stadion Metalist, Stadion Chortycia (Krechowce), Stadion Wowczyneć.
Zofia Babisz oraz jej córki Jadwiga i Stefania (po mężu Nowobilska) – załatwiły fałszywe dokumenty Lusi Teichberg i jej matce Fani, pomogły im przedostać się do Warszawy; ukrywały Marka i Anselma Langerów[49]
Józefa Bizior-Horysławska - przejęła od Marii Dziankowskiej opiekę nad Zofią Kohn i jej córką Ireną[50]
Aniela Broszko - pomogła uciec z getta trzem osobom z rodziny Zygmunta Warszawskiego, znalazła im schronienie. Czasowo ukrywała Julię Warszawską, dostarczyła jej "aryjskie" dokumenty[51]
Janina Ciszewska i jej synowie Ryszard i Zdzisław - przez 2 lata ukrywali w pokoju 11 Żydów[52]
Maria Dziankowska - ukrywała Zofię Kohn i jej córkę, dostarczyła im "aryjskie" dokumenty. Pomagała także Żydom w gettach w Kołomyi i Rohatynie[50]
Stanisław Jackowski (później Jackow) – na terenie swojego gospodarstwa ukrywał 31 Żydów[53]
↑abcdeMichałM.PszczółkowskiMichałM.,Architektura Stanisławowa II Rzeczypospolitej, [w:]WojciechW.Walczak,KarolK.Łopatecki (red.),Stan badań nad wielokulturowym dziedzictwem dawnej Rzeczypospolitej, t. vol. 4, (Zachowanie Polskiego Dziedzictwa Narodowego, 10), Białystok: Instytut Badań nad Dziedzictwem Kulturowym Europy, 2013,ISBN 978-83-934920-7-7 [dostęp 2023-05-26](pol.), (Academia.edu). Brak numerów stron w książce
↑Weronika Zanyk: Zamek Potockich w Stanisławowie. stanislawow.net (tłumaczenie artykułu z magazynu turystycznego „Karpaty” nr 2 (4), 2005). [dostęp 2017-05-04].
↑S. Krawcow,Stanisławów w XVII–XVIII wieku. Układ przestrzenny i jego symbolika, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 1993, nr 1, s. 3.
↑GUS,Drugi Powszechny Spis Ludności z dnia 9 grudnia 1931 r. Wyniki ostateczne opracowania spisu ludności z dn. 9.XII.1931 r. w postaci skróconej dla wszystkich województw, powiatów i miast powyżej 20 000 mieszkańców Rzeczypospolitej Polskiej., 1931. Brak numerów stron w książce
↑Zbrodnicza ewakuacja więzień i aresztów NKWD na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej w czerwcu – lipcu 1941 roku. Materiały z sesji naukowej w 55. rocznicę ewakuacji więźniów NKWD w głąb ZSRR, Łódź 10 czerwca 1996 r. Warszawa: GKBZpNP-IPN, 1997, s. 53.ISBN 83-903356-6-2.
↑Zbrodnicza ewakuacja więzień i aresztów NKWD... op.cit., s. 138–140.
↑Krzysztof Popiński, Aleksandr Kokurin, Aleksandr Gurjanow: Drogi śmierci. Ewakuacja więzień sowieckich z Kresów Wschodnich II Rzeczypospolitej w czerwcu i lipcu 1941. Warszawa: Wydawnictwo „Karta”, 1995, s. 14.ISBN 83-900676-9-2.
↑HenrykH.KomańskiHenrykH.,SzczepanS.SiekierkaSzczepanS.,EugeniuszE.RóżańskiEugeniuszE.,Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w Województwie Stanisławowskim 1939–1946, Wrocław: ALTA 2, 2008, s. 503,ISBN 978-83-85865-13-1,OCLC261139661.
↑Dz.U. z 1920 r. nr 117, poz. 768 – Ustawa z dnia 3 grudnia 1920 r. o tymczasowej organizacji władz administracyjnych II instancji (województw) na obszarze b. Królestwa Galicji i Lodomerji z W. Ks. Krakowskiem oraz na wchodzących w skład Rzeczypospolitej Polskiej obszarach Spisza i Orawy.
Krzysztof Broński,Rynek i place Stanisławowa w XIX i XX wieku. Przemiany przestrzenne i funkcjonalne, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1993, nr 4, s. 607–612; idem.
Krzysztof Broński,Rozwój społeczno-gospodarczy Stanisławowa w latach 1867–1939, Kraków 1999; idem.
Krzysztof Broński,Narodziny nowoczesnego Stanisławowa, [w:] Lwów u siebie i pod Wawelem. Wybór tekstów o polskiej historii i kulturze Lwowa i Małopolski Wschodniej z kwartalnika „Cracovia-Leopolis” 1995–2003, red. J. Paluch, Kraków 2004, s. 79–86.
Żanna Komar,Architektura Stanisławowa w okresie międzywojennym (lata dwudzieste i trzydzieste XX wieku), Lublin 2003 (maszynopis, Instytut Historii Sztuki, Katolicki Uniwersytet Lubelski).
Żanna Komar,Trzecie miasto Galicji. Stanisławów i jego architektura w okresie autonomii galicyjskiej, Kraków 2008.
S. Krawcow,Stanisławów w XVII–XVIII wieku. Układ przestrzenny i jego symbolika, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 1993, nr 1, s. 3.
_%25D0%25B2_%25D1%2587%25D0%25B5%25D1%2581%25D1%2582%25D1%258C_%25D0%25B2%25D0%25B8%25D0%25B7%25D0%25B8%25D1%2582%25D0%25B0_%25D0%25B3%25D0%25B5%25D0%25BD%25D0%25B5%25D1%2580%25D0%25B0%25D0%25BB-%25D0%25B3%25D1%2583%25D0%25B1%25D0%25B5%25D1%2580%25D0%25BD%25D0%25B0%25D1%2582%25D0%25BE%25D1%2580%25D0%25B0_%25D0%259F%25D0%25BE%25D0%25BB%25D1%258C%25D1%2588%25D0%25B8_%25D1%2580%25D0%25B5%25D0%25B9%25D1%2585%25D1%2581%25D0%25BB%25D1%258F%25D0%25B9%25D1%2582%25D0%25B5%25D1%2580%25D0%25B0_%25D0%2593%25D0%25B0%25D0%25BD%25D1%2581%25D0%25B0_%25D0%25A4%25D1%2580%25D0%25B0%25D0%25BD%25D0%25BA%25D0%25B0_3.jpg)
_%25D0%2586%25D0%25B2%25D0%25B0%25D0%25BD%25D0%25BE-%25D0%25A4%25D1%2580%25D0%25B0%25D0%25BD%25D0%25BA%25D1%2596%25D0%25B2%25D1%2581%25D1%258C%25D0%25BA_%25D0%25B2%25D1%2583%25D0%25BB._%25D0%259D%25D0%25B5%25D0%25B7%25D0%25B0%25D0%25BB%25D0%25B5%25D0%25B6%25D0%25BD%25D0%25BE%25D1%2581%25D1%2582%25D1%2596._19.JPG)
%2c_%25D0%25B2%25D1%2583%25D0%25BB._%25D0%2593%25D0%25B0%25D0%25BB%25D0%25B8%25D1%2586%25D1%258C%25D0%25BA%25D0%25B0_2.jpg)
