Od 13 grudnia (3 grudnia starego stylu) 1533wielki książę moskiewski,car „Wszechrusi” w latach 1547–1584. Był pierwszym władcą Rosji, który koronował się na cara 16 stycznia 1547 (tytuł ten nie był uznawany w Rzeczypospolitej[3]).
Iwan Groźny był odpowiedzialny za zwołanieSoboru Ziemskiego i wprowadzeniesudiebnika w 1550 r. Wdrożono reformy sądownictwa i zarządzania, w tym elementy samorządu lokalnego (reformy ziemskie, wojewódzkie i inne). Po zdradzieksięcia Kurbskiego wprowadzonoopriczninę. Iwan IV po raz pierwszy nawiązał stosunki handlowe z Anglią (1553)[4] i Holandią oraz założył pierwszą drukarnię w Moskwie. PodbiłChanat Kazański (1552) i Astrachański (1556). W latach 1558–1583 toczyła sięwojna w Inflantach nad Morzem Bałtyckim i walki z protektoratem krymskiego chanaDewleta Gireja. Po wygraniu bitwy pod Molodinem w 1572 r. państwo moskiewskie skonsolidowało prawa do chanatów kazańskich i astrachańskich oraz przystąpiło do podboju chanatu syberyjskiego w 1581 r.
Iwan IV rządy osobiste objął w wieku szesnastu lat. W 1555 r. przeprowadził gruntowną reformę systemu prawnego państwa i usprawnił jego administrację. Ofiarami tej reformy bylibojarzy, którzy zostali wysiedleni na wyznaczone tereny zwane ziemszczyzną i byli prześladowani.
Iwan IV zasłynął swoim okrucieństwem. Począwszy od 1560 roku z jego rozkazu stracono tysiące ludzi; w 1581 roku w napadzie szału zamordował drugiego syna,Iwana. Czynami tymi zapracował na przydomek „Groźny”. Brutalne czyny Iwana Groźnego według niektórych badaczy miały wynikać z tego, że car cierpiał nasyfilis[potrzebny przypis]. Po śmierci Iwana IV tron objął jego trzeci syn,Fiodor I.
Iwan IV był władcą o rozległych zainteresowaniach intelektualnych. Sięgał po pióro, i to nie tylko tocząc polemiki ze swymi przeciwnikami.Przypisuje mu się[kto?] autorstwo utworów liturgicznych i udział w redagowaniu kronik. Iwan IV wspierał rozwój sztuki, zwłaszcza architektury i malarstwa. W okresie jego rządów pojawił się w państwie moskiewskimdruk. Był siedmiokrotnie żonaty; trzy z jego żon zmarły za jego życia, z trzema się rozwiódł, ostatnia,Maria Nagoj, przeżyła go.
Iwan IV doprowadził swoją represyjną polityką do politycznego, gospodarczego i społecznego kryzysu państwa. W 1565 roku wprowadziłopriczninę, czyli policję, odpowiedzialną za liczne masakry ludności i rabunki (patrz:masakra nowogrodzka w 1570[5]); zlikwidował ją w 1572 roku, widząc, że wymknęła mu się spod kontroli. Rezultatem działania opriczniny była śmierć ok. 100 tys. ludzi. Do jego niewątpliwych zasług należy reforma armii na wzór zachodni i utworzenie zbioru praw, tzw.Sudiebnik Carski. W czasieelekcji 1573 roku został wysunięty na kandydata do tronu polskiego[6].
Zmarł w 1584 roku podczas rozgrywania partiiszachów, co zostało udokumentowane przez przebywającego wówczas w Moskwie posła angielskiego. Wydarzenie to zostało również przedstawione w literaturze (przezAleksieja Konstantinowicza Tołstoja,Śmierć Iwana Groźnego i W.I. Kostyliewa,Iwan Groźny) oraz w malarstwie (obrazy przedstawiające śmierć Iwana IV przy szachach namalowaliKonstantin Makowski i P.P. Gnedin). Iwan spoczywa wSoborze św. Michała Archanioła w Moskwie.
Krótko po koronacji na cara rozpoczął poszukiwania małżonki. Po wystawnym rytuale wyboru nowej carowej na tronie przy Iwanie zasiadłaAnastazja Romanowna Zacharyna. Po 13 latach udany związek przerwała śmierć Anastazji w 1560 roku, kiedy podczas kłótni z doradcami dostała atakuapopleksji. Zostawiła sześcioro dzieci.
Rekonstrukcja twarzy Iwana Groźnego na podstawie czaszki wykonana metodą profesoraMichaiła Gierasimowa
Podejrzewając bojarów o zdrady, Iwan zaczął prowadzić z nimi otwartą wojnę. Sam szukał pociechy przyMarii Tiemigriukownej, która niedługo potem została jego żoną. Małżeństwo to nie było jednak udane. Mąż traktował Marię jedynie jako obiekt spełniania swoich potrzeb cielesnych. Zmarła w 1569 roku.
Z czasem wybranką Iwana IV zostałaMarfa Sobakina. Niespodziewanie jednak zmarła dwa tygodnie później. Śmierć Marfy zmieniła Iwana. Zaczął podejrzewać o nielojalnośćopryczników.
W 1572 rokuzgodzono się[kto?] na kolejny związek Iwana IV. Wybranką zostałaAnna Kołtowska. Trzy lata później została jednak wysłana przez Iwana domonasteru, gdzie miała dokonać swoich dni.
↑Dariusz Kupisz,Psków 1581–1582, Warszawa 2006, s. 55–201.
↑Рогатко С.А. Кооперативное движение в хлебопечении России во второй половине XIX- нач.XX вв., „Исторический журнал: научные исследования”, 5 (5),2016, s. 644–650,DOI: 10.7256/2222-1972.2016.5.20366,ISSN2222-1972 [dostęp 2019-11-25].
↑Stanisław Płaza, Wielkie bezkrólewia, Kraków 1988, s. 18.
↑A. Sucheni-Grabowska,Starania Iwana Groźnego o rękę Katarzyny Jagiellonki a konflikt z Rosją o Inflanty (1560-1561), [w:]Homines et societas. Czasy Piastów i Jagiellonów. Studia historyczne ofiarowane Antoniemu Gąsiorowskiemu w 65 rocznicę urodzin, red. J. Bieniak i in., Poznań 1997, ISBN: 83-7063-187-8
.JPG)
