14 lipca 1471 roku wojska Iwana Srogiego rozgromiły nad rzeką Szeloną wojskaRepubliki Nowogrodzkiej, która była wówczas lennemWielkiego Księstwa Litewskiego (w unii zPolską). W wyniku atakuNowogród nie zdążył wezwać Litwy na pomoc i znalazł się pod władzą Moskwy. 11 sierpnia przedstawiciele Republiki złożyli hołd Iwanowi III, a ostatecznie 14 stycznia 1478 Moskwa przyłączyła ją do swojego państwa[1]. Podbój opływającej w bogactwa świetnie położonej republiki kupieckiej Nowogrodu, a wcześniej Pskowa, przyczynił się do wzrostu znaczenia Wielkiego Księstwa Moskiewskiego.
W listopadzie 1480 roku armia tatarska dowodzona przezAhmeda-chana, chanaWielkiej Ordy, ruszyła na Moskwę, aby wymusić na jej władcy zaległą daninę. Chan, napotkawszy wojska Iwana III nad rzekąUgrą, nie odważył się na atak i po otrzymaniu wiadomości, żeKazimierz IV Jagiellończyk nie przyjdzie mu z pomocą z powoduwojny popiej, wrócił doSaraju (stanięcie nad Ugrą), co uznaje się za umowny koniec 250-letniej niewoli mongolskiej zapoczątkowanejklęską nad Kałką[1].
Iwan III zorganizował w 1482 wielki najazdTatarów krymskich na ziemie litewskie, którzy spalili m.in.Kijów. W 1485 zdobyłKsięstwo twerskie, co zmusiło wielkiego księcia twerskiego Michała Borysowicza 8 września 1485 roku do ucieczki na Litwę. W 1487 roku na stronę moskiewską dobrowolnie przeszły Peremyszl, Sereńsk, Kozielsk, Riazań.
Po śmierci króla Kazimierza Jagiellończyka, w czerwcu 1492 roku rozpoczął wojnę z Wielkim Księstwem Litewskim (Wojna litewsko-moskiewska (1492–1494)). Armia moskiewska zdobyłaLubuck,Mcensk, Chlepień, Rohaczew, zagroziłaWiaźmie. W tym czasie kniaziowieSierpiejska iMezecka przeszli na stronę Moskwy, poddając jej swoje księstwa. Zimą 1492 wojska litewskie pod wodząJerzego Hlebowicza przeszły do kontrofensywy odbijając Sierpiejsk i Mezeck. W styczniu 1493 nowa wyprawa moskiewska zdobyła Wiaźmę i zagroziłaSmoleńskowi. W styczniu 1493 roku Iwan III po raz pierwszy użył w korespondencji do wielkiego księcia litewskiegoAleksandra Jagiellończyka określenia„gosudar wszystkiej Rusi” (pan całej Rusi), nie uznanej jednak przez Aleksandra (ani następnych władców polsko-litewskich aż do roku 1764). W wyniku zawartego w 1494 roku pokoju Litwa straciła Wiaźmę i zrezygnowała ze swoich roszczeń do ziemNowogrodu Wielkiego,Pskowa,Tweru iRiazania.
W 1500 roku ponownie zaatakował Wielkie Księstwo Litewskie za powód podając niewybudowanie przez Aleksandra Jagiellończyka obiecanej cerkwi na dziedzińcu zamku wileńskiego (Wojna litewsko-moskiewska (1500–1503)). W 1500 roku Iwan III pokonał hetmana litewskiegoKonstantego Iwanowicza Ostrogskiego wbitwie nad Wiedroszą i wziął go do niewoli. Kontrakcja Aleksandra Jagiellończyka spowodowała uwolnienie oblężonego Smoleńska oraz najazd na ziemie moskiewskie chana Szeich-Achmata, który nadal uważał się za zwierzchnika Iwana III, oraz atak mistrza krajowego zakonu inflanckiegoWoltera von Plettenberg, który pokonał Moskali w bitwie pod Izborskiem, jednak Moskwa rozpoczęła kolejne działania wojenne, które zakończyły się sukcesem Iwana III. Na mocy rozejmu Wielkie Księstwo Litewskie straciło 1/3 swojego terytorium. Do państwa moskiewskiego włączono wszystkieKsięstwa Wierchowskie,Księstwo czernihowskie iSiewierszczyznę, częśćKijowszczyzny, część Księstwa Mścisławskiego,Mglin, część Smoleńszczyzny i część Ziemi połockiej[1]. W wyniku wojny osłabiona i zagrożona Litwa, zmuszona została do zacieśnienia związków z Polską podpisując w 1501unię mielnicką.
Na polecenie Iwana III rozbudowanoKreml w Moskwie. Dwadzieścia pięć lat po ślubie Iwana III z Zoe Paleolog (1497), dwugłowego orła uznano za oficjalny herb Wielkiego Księstwa Moskiewskiego, zaś św. Jerzy na koniu pozostał herbem stołecznego miasta – Moskwy.
Miał trzy cele:
przezwyciężenie rozdrobnienia Rusi
walkę z Litwą – przejęcie spuścizny Rusi Kijowskiej
wejście w sojusz z wrogami państwa polsko-litewskiego.
Był dwukrotnie żonaty. Pierwszą żoną była Maria Twerska. Miał z nią syna –Iwana Iwanowicza, zwanego Młodszym. Maria zmarła w 1467 roku. Iwan Młodszy żył w latach 1458–1490, zginął w niewyjaśnionych okolicznościach. Iwan Młodszy był żonaty z córkąStefana Wielkiego (hospodara mołdawskiego) Heleną i miał z nią synaDymitra (1483–1509). Iwan III ogłosił wnuka następcą tronu 4 lutego 1498 roku. Jednak pod wpływem drugiej żony w 1502 roku odwołał swoją decyzję i na władcę księstwa wyznaczyłWasyla III[2]. Dymitr został wtrącony do więzienia, gdzie zmarł w 1509 roku.
Jego drugą żoną zostałaZoe (Zofia), przedstawicielka dynastiiPaleologów panującej do1453 wKonstantynopolu. Małżeństwo zostało zawarte w 1472 roku. Z Zofią miał m.in.:
