Irlandzka Armia Republikańska (ang.Irish Republican Army,IRA,irl.Óglaigh na hÉireann) – tajnairlandzka organizacja wojskowa o charakterzelewicowo-nacjonalistycznym. Walczyła o wyzwolenie Irlandii spod rządów brytyjskich, a później o zjednoczenieIrlandii Północnej i Irlandii.
W 1922 roku doszło do podziału IRA. Część członków formacji przystąpiła do regularnego irlandzkiego wojska, reszta, domagając się rewizji brytyjsko-irlandzkiego traktatu z 1921 roku, wywołaławojnę domową. Radykalne skrzydło IRA określane było jako nieregularna IRA[2]. W 1923 roku wojna zakończyła się porażką nieregularnej IRA[2]. Pokonana formacja powróciła do pierwotnej nazwy i zaangażowała się w działalność polityczną w Irlandii i Irlandii Północnej[2]. Politycznym skrzydłem ugrupowania była partiaSinn Féin[2].
W latach 30. członkowie IRA brali udział whiszpańskiej wojnie domowej, w której poparli republikanów[3]. W 1934 r. od IRA oderwał się marksistowski Kongres Republikański. W 1936 r. IRA została zdelegalizowana po serii zamachów[4].
W styczniu 1939 r. IRA wznowiła antybrytyjską kampanię terrorystyczną[5]. W trakcieII wojny światowej podjęła się bezowocnej współpracy zIII Rzeszą[2].
W 1956 r. IRA rozpoczęła „Operację Żniwa“ atakując szereg celów w Irlandii Północnej, jednak wobec niewielkiego odzewu katolickiej ludności Ulsteru zakończyła ją w 1962 r.[6]
Rozpadła się w 1969 roku[7]. Większość dotychczasowego kierownictwa IRA przystąpiło do umiarkowanejOficjalnej IRA (OIRA)[8]. Radykalni rozłamowcy założyliProwizoryczną IRA (PIRA)[7], która zdominowała irlandzki ruch republikański[7]. Członkowie Oficjalnej i Prowizorycznej IRA wzajemnie się zwalczali[7].
Wobec narastającego od czerwca 1968 r. napięcia między ludnością katolicką i protestancką w Ulsterze w sierpniu 1969 r. IRA postanowiła włączyć się w konflikt[9]. 30 stycznia 1972 roku brytyjskie służby krwawo stłumiły protest republikanów wLondonderry. W masakrze, która przeszła do historii jakokrwawa niedziela, zginęło 13 osób. Wydarzenie stanowiło iskrę zapalną do nasilenia siękonfliktu w Irlandii Północnej[1]. Po stłumieniu protestów Prowizoryczna IRA rozpoczęła serię zamachówterrorystycznych, których obiektem stali się brytyjscy policjanci, żołnierze, urzędnicy i lojaliści[1].
W latach 90. PIRA rozpoczęła negocjacje pokojowe z brytyjskim rządem[7]. W lipcu 2005 roku ogłosiła zakończenie walki zbrojnej i zapowiedziała kontynuowanie walki tylko metodami politycznymi[7]. We wrześniu 2005 roku zakończył się proces rozbrojenia PIRA kontrolowany przez Międzynarodową Niezależną Komisję Rozbrojeniową[7].
Działalność terrorystyczną kontynuują CIRA i RIRA[7] orazNowa IRA[10].
Pomnik poświęcony bojownikom IRA z lat 1916–1921 wAthlone
Była formacjąnacjonalistyczną olewicowym zabarwieniu[2]. Do 1921 roku jej celem było wyzwolenie Irlandii spod rządów brytyjskich, a od 1921 roku zjednoczenie Irlandii Północnej i Irlandii[2].
