Irena Kirszenstein-Szewińska[2] (ur.24 maja1946 wLeningradzie, zm.29 czerwca2018 wWarszawie[3]) – polskalekkoatletka specjalizująca się wbiegach sprinterskich iskoku w dal, a po zakończeniu kariery działaczka krajowych i międzynarodowych organizacji sportowych; damaOrderu Orła Białego.
Należała do najbardziej utytułowanych polskich sportowców i najwybitniejszych lekkoatletek w historii: stawała na podium na czterech kolejnychigrzyskach olimpijskich.
Siedmiokrotna medalistka igrzysk olimpijskich (3 medale złote, 2 srebrne i 2 brązowe) oraz szesnastokrotna medalistkamistrzostw Europy (10 medali na otwartym stadionie i 6 w hali)[4]. Wielokrotna reprezentantka Polski w meczach międzypaństwowych iPucharze Europy[5]. W latach 1965–1979 zdobyła 24 medalemistrzostw Polski w biegu na100 metrów,200 metrów,400 metrów, wsztafecie 4 × 100 metrów oraz w skoku w dal[6].
W 1974 agencja prasowaUnited Press International wybrała ją najlepszą sportsmenką na świecie[7]. Czterokrotnie wybierana na najlepszego sportowca Polski wplebiscycie „Przeglądu Sportowego” (w1965,1966,1974 i1976). W 2021 w specjalnym plebiscycie „Przeglądu Sportowego” została uznana za polskiego sportowca stulecia[8].
Urodziła się jako Irena Kirszenstein w rodzinieżydowskiej[9], 24 maja 1946 wLeningradzie (ówczesna nazwa Petersburga)[10][4]. Jej ojciec, Jakub Gustaw Kirszenstein[2] (1919−2002) był inżynieremakustykiem i pochodził zWarszawy, natomiast matka, Eugenia z domu Rafalska (1922−1996), zKijowa[11][12]. Rodzice poznali się wUzbekistanie, dokąd w 1941 ewakuowano kijowskie zakłady, w których pracowała matka Ireny, a także leningradzki instytut, w którym studiował jej ojciec[13]. W 1947 Kirszensteinowie wraz z córką osiedlili się w Warszawie[13]. W 1953 jej rodzice rozwiedli się, a Irena zamieszkała z matką przyal. Świerczewskiego (obecnie al. „Solidarności”) w Warszawie[14][15].
Była absolwentkąXXXVII Liceum Ogólnokształcącego im. Jarosława Dąbrowskiego w Warszawie orazWydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego (1970, specjalizacja:ekonomia transportu)[16].
Lekkoatletykę zaczęła uprawiać jesienią 1960, mając 14 lat, w grupie uczniów Szkoły Podstawowej nr 37 w Warszawie, której trenerem był dawnyoszczepnik, finalistaigrzysk olimpijskich z Melbourne (1956),Jan Kopyto[17][12]. Od początku kariery startowała w barwachwarszawskiej Polonii[1]. Początkowo występowała m.in. wczwartkach lekkoatletycznych. W 1962 zdobyła wŁodzi pierwsze medale mistrzostw Polski młodzików[18].
Pierwsze międzynarodowe sukcesy odniosła już w 1964 – podczas rozgrywanych w Warszawieeuropejskich igrzysk juniorów (późniejsze mistrzostwa Europy juniorów) zdobyła trzy złote medale wygrywającbieg na 200 metrów iskok w dal oraz wraz z koleżankami wbiegu rozstawnym na 4 × 100 metrów[19]. Miesiąc później naigrzyskach olimpijskich wTokio wywalczyła srebrne medale w skoku w dal i biegu na 200 metrów, a wraz zTeresą Ciepły,Haliną Górecką iEwą Kłobukowską poprawiającrekord świata (z czasem 43,69) zdobyła złoto w sztafecie sprinterskiej[1]. Rok później zdobyła wBudapeszcie trzy medaleuniwersjady[20], a w 1966 także w stolicyWęgier wywalczyła cztery (w tym trzy złote) krążkimistrzostw Europy[21]. W 1968 wMeksyku podczasigrzysk olimpijskich zwyciężyła w biegu na 200 metrów poprawiając czasem 22,58 rekord świata oraz zdobyła brąz na dystansie 100 metrów[1]. W biegu rozstawnym 4 × 100 metrów Polki zgubiły pałeczkę (ostatecznie dobiegły do mety, nie awansując do finału) – w efekcie manipulacji medialnych i wydarzeń związanych zMarcem 1968 roku Szewińska stała się w związku z tym wydarzeniem obiektem atakówantysemickich[12][9]. Wstawił się za nią w „Ekspresie Wieczornym” znany felietonistaWiech[potrzebny przypis]. Zimą 1969 zdobyła w Belgradzie trzy medalelekkoatletycznych europejskich igrzysk halowych[1].
W związku z ciążą opuściła sezon letni 1969, a w 1970 po urodzeniu synaAndrzeja wystartowała wuniwersjadzie w Turynie, odpadając już w półfinalebiegu na 100 metrów[22]. Zimą 1971 stanęła na podiumhalowych mistrzostw Europy w skoku w dal[23]. Latem 1971 namistrzostwach Europy w Helsinkach zdobyła brązowy medal w biegu na 200 metrów[21]. W sylwestra z 1971 na 1972, podczas zgrupowania w Zakopanem, doznała kontuzji (skręcenie kostki lewej nogi), przez co musiała zrezygnować ze startów w skoku w dal[12]. Podczasigrzysk olimpijskich w Monachium zdobyła brązowy medal w biegu na 200 metrów i dotarła do półfinałów rywalizacji na dystansie 100 metrów[24][1]. Tuż za podium, na czwartym miejscu, zakończyła start wbiegu na 60 metrów podczashalowych mistrzostw Europy w Rotterdamie[1], a rok później nahalowym czempionacie zdobyła brąz w biegu na 60 metrów[23]. Od jesieni 1973 rozpoczęła starty wbiegu na 400 metrów[12]. W sezonie letnim 1974 trzy medale (w tym dwa złote w biegach na 100 i 200 metrów) podczasmistrzostw Europy w Rzymie[21]. Na początku marca w Katowicach rozegranohalowe mistrzostwa Europy, w których Szewińska zdobyła brązowy medal w biegu na 60 metrów[25]. Naigrzyskach olimpijskich w Montrealu w 1976 zdobyła złoty medal na dystanie 400 m, ustanawiając czasem 49,29 nowy rekord świata[1]. Dwukrotnie zdobywała brązowe medalemistrzostw Europy w Pradze (1978)[21]. Podczas swojego ostatniego olimpijskiego startu – naigrzyskach olimpijskich w Moskwie w 1980 – dotarła do półfinału biegu na 400 metrów[1].
Po zakończeniu w 1980 kariery sportowej rozpoczęła działalność w szeregu organizacji. Od 1980 do 2009 zasiadała w ZarządziePolskiego Związku Lekkiej Atletyki (w latach 1997–2009 była prezesem PZLA)[1]. W latach 1982–1989 była członkiemPatriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego[26]. W 1984 została wybrana do Komitetu KobiecegoInternational Association of Athletics Federations (IAAF), w 1995 do RadyEuropean Athletics Association[1]. Od 2005 do 2009 i ponownie od 2011 zasiadała w Radzie IAAF (Międzynarodowego Stowarzyszenia Federacji Lekkoatletycznych)[1][27]. Była wiceprezesemPolskiego Komitetu Olimpijskiego, a od 1998 również członkiemMiędzynarodowego Komitetu Olimpijskiego[28][1]. W 2005 była członkiem wyborczego Komitetu HonorowegoLecha Kaczyńskiego[29]. Po aferze finansowej w 2009, nie ubiegała się o reelekcję na stanowisku Prezesa Polskiego Związku Lekkiej Atletyki[30].
Jako przedstawiciel Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego była członkiem Komisji Koordynacyjnej sprawdzającej stan przygotowań doigrzysk olimpijskich w Atenach (2004),Londynie (2012) orazTokio (2020)[31].
Była członkiem honorowego komitetu poparciaBronisława Komorowskiego przedwyborami prezydenckimi w Polsce w 2015 roku[32].
W 1967 wyszła za mąż zaSławomira Szewińskiego (znanego również pod imieniem Janusz), także sportowca –biegającego na 400 metrów przez płotki, jej trenera i fotografa[29]. Ich synami są:
Zmarła 29 czerwca 2018 po długiej walce zchorobą nowotworową[33][34][35].
5 lipca 2018 wkatedrze polowej Wojska Polskiego odbyła się msza święta pogrzebowa, której przewodniczył biskupMarian Florczyk[36]. Uroczystości miały charakter państwowy i odbyły się w asyściekompanii reprezentacyjnej Wojska Polskiego. Uczestniczyli w nich, m.in.prezydent RPAndrzej Duda wraz z małżonką, premierMateusz Morawiecki, minister sportuWitold Bańka, szefMKOlThomas Bach, szefIAAFSebastian Coe, szefPKOlAndrzej Kraśnicki oraz wielu sportowców, w tym m.in.Tomasz Majewski,Anita Włodarczyk,Czesław Lang,Władysław Kozakiewicz,Robert Korzeniowski czyAndrzej Person. Irena Szewińska spoczęła w Alei ZasłużonychCmentarza Wojskowego na Powązkach w Warszawie[33][37][38] (kwatera G-tuje-39)[39].
W 1974 została wybrana w plebiscycie agencji prasowejUnited Press International najlepszą sportsmenką świata, wygrała wówczas także doroczny plebiscytTrack & Field Athlete of the Year[1]. Czterokrotnie wygrywałaplebiscyt „Przeglądu Sportowego” na 10 Najlepszych Sportowców Polski (łącznie dziewięciokrotnie w dziesiątce), siedmiokrotnie triumfowała w rankinguZłote Kolce[1]. W 1981 została wybrana doInternational Jewish Sports Hall of Fame – międzynarodowej galerii sław sportowców pochodzenia żydowskiego[40]. W 1984 otrzymała tytuł „Sportowiec 40-lecia PRL”. W plebiscycie „Polityki”, „Przeglądu Sportowego” i „Tempa” została uznana w 1998 za postać numer 1 w polskim sporcie XX wieku.
29 września 2007 została uhonorowana doktoratemhonoris causa przezAkademię Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku.
W 1994 otrzymała MedalKalos Kagathos przyznawany wybitnym sportowcom, którzy odnieśli sukces również poza sportem[1]. W 2009 nadano jej tytuł Honorowego Prezesa Polskiego Związku Lekkiej Atletyki[41] oraz w plebiscycie z okazji 90-lecia PZLA wybrano ją najlepszą polską lekkoatletką w biegach na 200 i 400 metrów[42]. W 2012 została włączona doIAAF Hall of Fame[43].
WPułtusku Irena Szewińska jest patronką Szkoły Podstawowej nr 4 w Pultusku[44]. 15 października 2018 roku została pośmiertnie patronką Szkoły Podstawowej nr 2 w Łomiankach-Dąbrowie Leśnej[45], gdzie mieszkała wraz z rodziną i aktywnie wspierała rozwój sportu w gminie Łomianki[46] – np. w 2015 objęła honorowy patronat nad ogólnopolską imprezą sportową Bieg Łomianek[47].
W 2005 Rada Miasta Bydgoszczy nadała jej tytułhonorowego obywatela Bydgoszczy. 10 września 2014 została honorową obywatelkąSopotu[48], 20 września 2014 Pułtuska[49], a 26 marca 2015Zgierza. W czerwcu 2018 została uhonorowanaMedalem Prezydenta Miasta Torunia Thorunium[50].
W 2018 Międzynarodowa Federacja Lekkoatletyczna postanowiła upamiętnić 12 najwybitniejszych postaci w historii lekkiej atletyki tablicami pamiątkowymi (m.in. Emila Zatopka, Paavo Nurmi, Jesse Owensa, Abebe Bikili i Fanny Blankers-Koen). Wśród nich znajdzie się tablica poświęcona Irenie Szewińskiej, która umieszczona zostanie na stadionie Zawiszy w Bydgoszczy, gdzie pobiła rekord świata w biegu na 400 metrów podczas Grand Prix Brdy w 1976 roku[51].
| Rok | Impreza | Miejsce | Konkurencja | Lokata | Wynik |
|---|---|---|---|---|---|
| 1964 | Europejskie igrzyska juniorów |  Warszawa | bieg na 200 metrów |  1. miejsce | 23,5 |
| sztafeta 4 × 100 metrów | 1. miejsce | 46,6 | |||
| skok w dal | 1. miejsce | 6,19 | |||
| Igrzyska olimpijskie |  Tokio | sztafeta 4 × 100 metrów |  1. miejsce | 43,69 | |
| bieg na 200 metrów |  2. miejsce | 23,13 | |||
| skok w dal | 2. miejsce | 6,60 | |||
| 1965 | Uniwersjada |  Budapeszt | bieg na 100 metrów |  1. miejsce | 11,3 |
| bieg na 200 metrów | 1. miejsce | 23,5 | |||
| sztafeta 4 × 100 metrów |  2. miejsce | 46,1 | |||
| Półfinał pucharu Europy |  Lipsk | sztafeta 4 × 100 metrów | 1. miejsce | 45,0 | |
| skok w dal | 1. miejsce | 6,35 | |||
| Finał pucharu Europy |  Kassel | sztafeta 4 × 100 metrów | 1. miejsce | 44,9 | |
| skok w dal | 2. miejsce | 6,33 | |||
| 1966 | Mistrzostwa Europy | Budapeszt | bieg na 200 metrów | 1. miejsce | 23,1 |
| sztafeta 4 × 100 metrów | 1. miejsce | 44,49 | |||
| skok w dal | 1. miejsce | 6,55 | |||
| bieg na 100 metrów |  2. miejsce | 11,5 | |||
| 1967 | Finał pucharu Europy |  Kijów | bieg na 100 metrów | 1. miejsce | 11,2 |
| bieg na 200 metrów | 1. miejsce | 23,0 | |||
| 1968 | Igrzyska olimpijskie |  Meksyk | bieg na 200 metrów | 1. miejsce | 22,58 |
| bieg na 100 metrów |  3. miejsce | 11,19 | |||
| sztafeta 4 × 100 metrów | eliminacje | 53,02 | |||
| skok w dal | el. – 16. miejsce | 6,19 | |||
| 1969 | Europejskie igrzyska halowe |  Belgrad | bieg na 50 metrów | 1. miejsce | 6,4 |
| skok w dal | 1. miejsce | 6,38 | |||
| sztafeta 1+2+3+4 okrążenia | 2. miejsce | 4:53,2 | |||
| 1970 | Uniwersjada |  Turyn | bieg na 100 metrów | eliminacje | 12,3 |
| 1971 | Halowe mistrzostwa Europy |  Sofia | skok w dal | 2. miejsce | 6,56 |
| bieg na 60 metrów | 4. miejsce | 7,5 | |||
| Mistrzostwa Europy |  Helsinki | bieg na 200 metrów |  3. miejsce | 23,32 | |
| skok w dal | 5. miejsce | 6,62 | |||
| bieg na 100 metrów | 6. miejsce | 11,6 | |||
| 1972 | Halowe mistrzostwa Europy |  Grenoble | bieg na 50 metrów | 6. miejsce | 6,39 |
| Igrzyska olimpijskie | Monachium | bieg na 200 metrów | 3. miejsce | 22,74 | |
| bieg na 100 metrów | półfinał | 11,54 | |||
| 1973 | Halowe mistrzostwa Europy |  Rotterdam | bieg na 60 metrów | 4. miejsce | 7,35 |
| 1974 | Halowe mistrzostwa Europy |  Göteborg | bieg na 60 metrów | 3. miejsce | 7,20 |
| Mistrzostwa Europy | Rzym | bieg na 100 metrów | 1. miejsce | 11,13 | |
| bieg na 200 metrów | 1. miejsce | 22,51 | |||
| sztafeta 4 × 100 metrów | 3. miejsce | 43,48 | |||
| sztafeta 4 × 400 metrów | 4. miejsce | 3:26,4 | |||
| 1975 | Halowe mistrzostwa Europy | Katowice | bieg na 60 metrów | 3. miejsce | 7,26 |
| Półfinał pucharu Europy | Lüdenscheid | bieg na 100 metrów | 1. miejsce | 11,23 | |
| bieg na 200 metrów | 1. miejsce | 22,96 | |||
| sztafeta 4 × 100 metrów | 2. miejsce | 43,94 | |||
| sztafeta 4 × 400 metrów | 1. miejsce | 3:29,2 | |||
| Finał pucharu Europy | Nicea | bieg na 100 metrów | 3. miejsce | 11,26 | |
| bieg na 200 metrów | 2. miejsce | 22,84 | |||
| bieg na 400 metrów | 1. miejsce | 50,50 | |||
| sztafeta 4 × 100 metrów | 4. miejsce | 43,82 | |||
| 1976 | Igrzyska olimpijskie |  Montreal | bieg na 400 metrów | 1. miejsce | 49,29 |
| 1977 | Halowe mistrzostwa Europy |  San Sebastián | bieg na 60 metrów | eliminacje | 7,42 |
| Półfinał pucharu Europy | Sztokholm | bieg na 100 metrów | 1. miejsce | 11,38 | |
| bieg na 200 metrów | 1. miejsce | 22,92 | |||
| sztafeta 4 × 100 metrów | 1. miejsce | 43,63 | |||
| Finał pucharu Europy | Helsinki | bieg na 100 metrów | 3. miejsce | 11,26 | |
| bieg na 200 metrów | 1. miejsce | 22,71 | |||
| Puchar świata | Düsseldorf | bieg na 200 metrów | 1. miejsce | 22,77 | |
| bieg na 400 metrów | 1. miejsce | 49,52 | |||
| sztafeta 4 × 400 metrów | 2. miejsce | 3:25,8 | |||
| 1978 | Mistrzostwa Europy |  Praga | bieg na 400 metrów | 3. miejsce | 50,40 |
| sztafeta 4 × 400 metrów | 3. miejsce | 3:26,76 | |||
| sztafeta 4 × 100 metrów | 5. miejsce | 43,83 | |||
| Puchar Narodów | Tokio | bieg na 400 metrów | 1. miejsce | 50,97 | |
| sztafeta 4 × 100 metrów | 3. miejsce | 43,95 | |||
| 1979 | Półfinał pucharu Europy | Sittard | bieg na 100 metrów | 3. miejsce | 11,3 |
| bieg na 200 metrów | 3. miejsce | 22,94 | |||
| sztafeta 4 × 100 metrów | 2. miejsce | 44,21 | |||
| Finał pucharu Europy | Turyn | bieg na 100 metrów | 6. miejsce | 11,39 | |
| bieg na 200 metrów | 5. miejsce | 22,94 | |||
| bieg na 400 metrów | 3. miejsce | 51,27 | |||
| sztafeta 4 × 400 metrów | 6. miejsce | 3:31,25 | |||
| Puchar świata | Montreal | bieg na 400 metrów | 3. miejsce | 51,15 | |
| 1980 | Igrzyska olimpijskie | Moskwa | bieg na 400 metrów | półfinał | 53,13 |
W czasie swojej kariery Irena Szewińska 10 razy poprawiałarekordy świata[62].
|
|
Poniższa tabela prezentuje rekordy życiowe Ireny Szewińskiej w konkurencjach stadionowych[1][63].
| Konkurencja | Rezultat | Data | Miejsce | Uwagi |
|---|---|---|---|---|
| Bieg na 100 metrów | 10,9 11,13 | 1974-06-2929 czerwca 1974(dts) 1974-09-033 września 1974(dts) | Warszawa Rzym | pomiar ręczny pomiar elektroniczny |
| Bieg na 200 metrów | 22,21 | 1974-06-1313 czerwca 1974(dts) | Poczdam | |
| Bieg na 300 metrów | 35,4 35,70 | 1976-07-2929 lipca 1976(dts) 1975-07-044 lipca 1975(dts) | Montreal Londyn | pomiar ręczny pomiar elektroniczny |
| Bieg na 400 metrów | 49,28 | 1976-07-2929 lipca 1976(dts) | Montreal | |
| Bieg na 80 metrów przez płotki | 10,8 | 1965-07-2424 lipca 1965(dts) | Spała | |
| Bieg na 100 metrów przez płotki | 14,0 | 1969-05-1717 maja 1969(dts) | Rzym | |
| Bieg na 400 metrów przez płotki | 56,62 | 1977-09-2424 września 1977(dts) | Hanower | |
| Skok w dal | 6,67 | 1968-08-2727 sierpnia 1968(dts) | Warszawa | |
| Skok wzwyż | 1,68 | 1966-09-1111 września 1966(dts) | Bari | |
| Pięciobój lekkoatletyczny | 4705 pkt. | 1965-06-066 czerwca 1965(dts) | Warszawa |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| Złoto |
| ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Srebro |
| ||||
| Brąz |
|
.svg)
| Złoto |
| ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Srebro |
| ||||
| Brąz |
|
| Złoto |
| ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Srebro |
| ||||
| Brąz |
|
| Złoto |
| ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Srebro |
| ||||
| Brąz |
|
|
|
|
| 1927–1979 Amateur Athletic Union |
|
|---|---|
| 1980–1992 The Athletics Congress | |
| od 1993 Mistrzostwa USA |
|
|
nr – nie rozegrano
|
nr – nie rozegrano
|
nr – nie rozegrano
|
nr – nie rozegrano
|
| Zimowe Mistrzostwa Polski w Lekkoatletyce | |
|---|---|
| Halowe Mistrzostwa Polski w Lekkoatletyce |
|
| Europejskie Igrzyska Juniorów | |
|---|---|
| Mistrzostwa Europy juniorów |
|
| Europejskie Igrzyska Juniorów | |
|---|---|
| Mistrzostwa Europy juniorów |
|
| Europejskie Igrzyska Juniorów |
|
|---|---|
| Mistrzostwa Europy juniorów |
|
.jpg)
