_logo.svg){kind=logo} | |||
 Siedziba Instytutu Zachodniego na Grobli | |||
| Data założenia | 27 lutego 1945[1] | ||
|---|---|---|---|
| Typ | instytut badawczo-analityczny | ||
| Patron | |||
| Państwo | |||
| Adres | ul. Mostowa 27 A | ||
| Dyrektor | Michał Nowosielski[2] | ||
Położenie na mapie Poznania  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |||
| 52°24′19″N 16°56′20″E/52,405278 16,938889 | |||
| |||
| Strona internetowa | |||
Instytut Zachodni im. Zygmunta Wojciechowskiego (ang. Institute for Western Affairs,niem. West-Institut,fr. Institut Occidental) –polski instytut badawczy z siedzibą wPoznaniu, który utworzono ustawą z dnia 17 grudnia 2015[3]. Instytut jest następcą prawnym istniejącego od 1945[1] Instytutu Zachodniego – Instytutu Naukowo-Badawczego im. Zygmunta Wojciechowskiego. Nadzór nad Instytutem sprawujePrezes Rady Ministrów.
IZ zajmuje się monitorowaniem i analizą sytuacji politycznej, gospodarczej, społecznej i prawnej wNiemczech, a także śledzistosunki polsko-niemieckie oraz problematykę międzynarodową: procesy wUnii Europejskiej, relacje transatlantyckie, wyzwania i zagrożenia globalne. Podstawowym zadaniem IZ jest prowadzeniebadań naukowych oraz przygotowywanie analiz, raportów, ekspertyz i studiów prognostycznych na potrzeby organów władzy publicznej w Polsce.
Integralną częścią placówki jestGabinet Krzysztofa Skubiszewskiego.
Rodowód Instytutu Zachodniego jest silnie zakorzeniony w myśli zachodniej przywracającej pamięć o historycznych związkachkresów zachodnich z Polską[4]. W okresiedwudziestolecia międzywojennego myśl zachodnia rozwijała się zwłaszcza naUniwersytecie Poznańskim, stanowiącym ważny ośrodek badańniemcoznawczych, prowadzono prace badawcze dotyczące stosunków polsko-niemieckich oraz dokumentowano polską przeszłość wschodnich prowincji Niemiec. Poznańskie środowisko naukowe skupiało wówczas tak wybitnych uczonych, jak:Jan Czekanowski,Kazimierz Tymieniecki,Teodor Tyc,Józef Kostrzewski,Mikołaj Rudnicki,Maria Kiełczewska-Zaleska orazZygmunt Wojciechowski.
Koncepcja utworzenia specjalistycznej placówki badawczej, zajmującej się problematyką niemiecką i dziejami trudnego sąsiedztwa polsko-niemieckiego, pojawiła się podczasII wojny światowej, w drugiej połowie 1943, w środowisku podziemnej organizacji „Ojczyzna”, powiązanej ze strukturamiPolskiego Państwa Podziemnego. „Ojczyzna” kierowała pracami m.in. Sekcji Zachodniej Departamentu Informacji i PrasyDelegatury Rządu na Kraj. Już wówczas działacze „Ojczyzny”, wśród których byliZygmunt Wojciechowski,Edmund Męclewski,Jan Jacek Nikisch,Edward Serwański,Andrzej Grodek iJan Zdzitowiecki, jako jeden z głównych elementów powojennego porządku w Europie uznali ustanowienie zachodniej granicy Polskinad Odrą i Nysą Łużycką[5]. Wtedy też padła po raz pierwszy nazwa placówki – Instytut Zachodni, a także tytuł czasopisma – „Przegląd Zachodni”. Pierwszy dokument, w którym zarysowano profil badawczy i strukturę organizacyjną Instytutu Zachodniego, przygotowano w grudniu 1944 w formie notatki dla Delegatury Rządu na Kraj[6]. Ten właśnie moment uważa się za datę powstania Instytutu Zachodniego.
Pomysł utworzenia Instytutu Zachodniego zrodził się wMilanówku podWarszawą, gdzie wówczas przebywał prof. Z. Wojciechowski i gdzie konspiracyjnie spotykali się inni inicjatorzy pomysłu z organizacji „Ojczyzna”: A. Grodek, E. Męclewski i J. Zdzitowiecki. WybórPoznania jako siedziby Instytutu Zachodniego od początku nie budził żadnych wątpliwości. Miało to być m.in. nawiązanie do tradycji myśli zachodniej i badań niemcoznawczych, prowadzonych naUniwersytecie Poznańskim.
Oficjalne powołanie do życia Instytutu Zachodniego nastąpiło 27 lutego 1945, krótko po Memoriale w sprawie Instytutu Zachodniego, skierowanym przez prof. Wojciechowskiego do premieraEdwarda Osóbki-Morawskiego[7]. Statut Instytutu zatwierdzono 6 sierpnia 1945. Pierwszym dyrektorem Instytutu Zachodniego został jego inicjator prof. Z. Wojciechowski,historyk prawa i znawca problematyki niemieckiej. Ówczesne zadania naukowe placówki to opisywanieokupacji niemieckiej, analiza procesu włączaniaZiem Zachodnich, badanie dziejówrelacji polsko-niemieckich. Profil ten następnie wzbogacono o zagadnieniaintegracji europejskiej (pionierskie badania w Polsce), współczesność obu państw niemieckich, przemiany w Europie Środkowo-Wschodniej, stosunki Wschód-Zachód.
Przełom lat 1989/1990 stworzył nowe możliwości badawcze dla Instytutu, poszerzając i pogłębiając zakres tematyczny zainteresowań; podjęto w szerokim wymiarze m.in. kwestie procesów integracyjnych i dezintegracyjnych w Europie, w tymzjednoczenia Niemiec, zagadnienia roli Niemiec w środowisku międzynarodowym, problematykę dziedzictwa niemieckiego na Ziemiach Zachodnich, a także kwestię bezpieczeństwa w wymiarze regionalnym i globalnym oraz relacji transatlantyckich.
Instytut do 1991 funkcjonował jako placówka naukowo-badawcza, z którą współpracowało i pełniło funkcję nadzorującą Towarzystwo Instytut Zachodni jako jej organ założycielski. Takie rozwiązanie zapewniało materialne podstawy do pracy badawczej, a zarazem spajało etatową kadrę placówki ze środowiskiem naukowym Poznania i kraju. W 1991 Instytut Zachodni przekształcono w jednostkę badawczo-rozwojową nadzorowaną najpierw przezMinistra Spraw Zagranicznych, a od 2013 –Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Obecny status prawny jako państwowej jednostki organizacyjnej podległejKancelarii Prezesa Rady Ministrów poznańska placówka uzyskała 17 grudnia 2015 na mocy ustawy[3].
Zbiory Biblioteki I, liczące ogółem ponad 120 tys. różnego rodzaju prac, stanowią największy w Polsce zasób specjalistyczny z zakresuniemcoznawstwa (w tym prasy niemieckiej); ponadto Biblioteka IZ posiada bogate i cenne zbiory z zakresuhistorii Polski ipowszechnej, problematyki europejskiej istosunków międzynarodowych, zagadnieńsocjologicznych,prawnych iekonomicznych.
W zasobach Instytutu Zachodniego znajdują się unikatowe zespoły archiwalne (zdigitalizowane): Archiwum II Wojny Światowej iArchiwum Ziem Zachodnich. Gromadzone przez lata dokumenty, wspomnienia i różne zapiski osobiste, materiały archiwalne, fotografie, publikacje z czasów okupacji tworzą Archiwum II Wojny Światowej. Materiały pochodzące z tych zbiorów zamieszczane są w monografiach i albumach, eksponowane na wystawach oraz wykorzystywane w filmach dokumentalnych i reportażach. Z kolei w Archiwum Ziem Zachodnich znalazły się m.in. efekty pionierskich prac badawczych Instytutu Zachodniego, prowadzonych po wojnie naZiemiach Odzyskanych, oraz pamiętniki mieszkańców tych ziem, nadesłane na konkursy ogłaszane przez Instytut Zachodni w latach 1956, 1966 i 1970.
Istniejące od 1945 Wydawnictwo Instytutu Zachodniego wydało ponad 400 książek, 350 numerów czasopisma „Przegląd Zachodni” (w przeszłości wydawano czasopisma także w j. angielskim, francuskim i niemieckim) oraz wiele innych wydawnictw okazyjnych i seryjnych; publikuje prace pracowników IZ oraz autorów z innych ośrodków naukowych i eksperckich zarówno z Polski, jak i zagranicy.
Powołana na mocy ustawy pełni rolę opiniującą.
Z dniem 30 grudnia 2023 roku skład rady Instytutu został odwołany[8].
Badania i analizy są realizowane w ramach głównych bloków tematycznych:
Wyniki prac badawczych i analitycznych, prowadzonych w IZ, są prezentowane w formie: publikacji; opracowań dla organów administracji publicznej; on-line.
Integralną częścią Instytutu Zachodniego jestGabinet Krzysztofa Skubiszewskiego. Znalazły się w nim zbiory przekazane w 2014 r. przez rodzinę prof.Krzysztofa Skubiszewskiego, ministra spraw zagranicznych w latach 1989–1993,prawnika idyplomatę. Obok bogatego księgozbioru znajdują się w nim dokumenty, korespondencja, odręczne notatki, fotografie oraz inne pamiątki osobiste i rodzinne.
