NazwaHolandia (wjęzyku niderlandzkim:Holland) wywodzi się z wczesnego średniowiecza; pierwszy raz w źródłach pojawiła się w IX w.[7] Jest pochodzeniagermańskiego, prawdopodobnie pochodzi od dwóch słów języka staroniderlandzkiegoholt („lesisty”) ilant („kraj”), opisujących początkowo ziemie wokółHaarlemu[8]. W XI wieku pojawia się w najstarszych kronikach holenderskichRoczniki z Egmondu(Annales Egmundenses)[9], gdzie określaHrabstwo Holandii.
Nazwa „Niderlandy”(nid. Nederland) we współczesnym języku polskim stosowana jest zazwyczaj dlakrainy historycznej[11][12][13] – odnosi się do krajów dawniej pozostających we władaniuHabsburgów (Niderlandy Habsburskie,Niderlandy Hiszpańskie,Niderlandy Austriackie)[14]. Po powstaniu niepodległego państwa holenderskiego wjęzyku polskim stosowane początkowo były różne nazwy pochodzące od formyNederland, od formyHolland oraz formy opisowe (np.Stany Skonfederowane). Po powstaniu współczesnego państwa holenderskiego w 1830 roku w języku polskim używano niemal wyłącznie nazwy Holandia (w różnych wariantach zapisu), zaś nazwa „Niderlandy” wyszła praktycznie z użycia w tym znaczeniu[14]. Wyjątkiem jest skrócona nazwa państwa „Niderlandy”, zalecana do stosowania w dokumentachUnii Europejskiej[15].
W październiku 2019 r. władze holenderskie postanowiły, że zrezygnują zanglojęzycznego określenia „Holland”, dotychczas stosowanego wmarketingu dotyczącym tego kraju, na rzecz nazwy „The Netherlands”, a wprowadzanie zmiany rozpoczęto z początkiem roku 2020. Zmiana ta ma charakter wewnątrzkrajowy i dotyczy holenderskich instytucji, uniwersytetów, urzędów i ambasad itd., nie wiąże się zaś z apelem do innych państw o zastosowanie analogicznej zmiany w ich językach. Nie wpłynęło to na zmianę zalecanej krótkiej nazwy tego państwa w języku polskim[16][17].
Kraj leży w dorzeczu trzech rzek:Renu,Mozy iSkaldy. Poza nimi wymienić można trzy mniejsze rzeki:IJssel (125 km),Waal (82 km) iAmstel (31 km). Długą tradycję (od VIII wieku) ma tu osuszanie terenów nadmorskich, jezior i zatok, poprzez tworzeniepolderów[18]. W 1932 r. w wyniku odcięcia zaporąAfsluitdijk (dł. 32 km) zatokiZuiderzee odMorza Północnego powstało największe jezioro w krajuIJsselmeer (1 100 km²). Do największych przedsięwzięć, mających na celu ochronę wybrzeżyZelandii, należy realizacja zadań w ramachPlanu Delta. Jego wykonanie w latach 1958–1986 pozwoliło na odgrodzenie tamami igroblami (wyposażonymi w śluzy) ujść Renu, Mozy i Skaldy doMorza Północnego. W wyniku osuszania powierzchnia kraju zwiększyła się z 33,6 tys. km² (1960) do 41,5 tys. km² (1992). Ważne szlaki komunikacyjne stanowią kanały śródlądowe (długość ok. 10 000 km) m.in.Amsterdam-Ren.
Na obszarzePeel międzyBrabancją Północną aLimburgią występują gleby torfowisk wysokich. Na obszarze nizin nadmorskich gleby torfowisk niskich. Na północ odRenu –gleby bielicowe. W południowo-wschodniej części kraju na niewielkiej powierzchni –gleby płowe. W zachodniej części ciemne gleby ziemne powstałe na podłożu piaszczystym. Na terenachpolderów –marsze orazgleby brunatne oraz gleby płowe; większość z nich została w ten sposób wysuszona, wskutek czego zyskano gleby urodzajne.
Klimat Holandii jest morski, umiarkowany i ciepły. Średnia temperatura stycznia wynosi od +1 °C na wschodzie do +3 °C na zachodzie. Natomiast w lipcu od +17 °C do +19 °C, w głębi kraju do +20 °C. Mała amplituda roczna temperatur jest wynikiem zachodnich i południowo-zachodnich wiatrów, które łagodzą upały i chłody zimowe. Średnia roczna suma opadów wynosi 750 mm. Częstym zjawiskiem są mgły.
Pierwsze narzędzia kamienne używane przez ludzi w okresie 180–200 tys. lat temu odnaleziono w okolicachVeluwe w prowincjiGeldria. Najstarsze szczątki ludzkie pochodzą sprzed 30 tys. lat z okolicTwente w prowincjiOverijssel). Pierwotnie ziemie te zamieszkiwały ludy pokrewne dzisiejszymBaskom[18].
Wraz z biegiem stuleci powstawały coraz to nowe samodzielnehrabstwa (w VIII w. było ich prawie 50)[18] iksięstwa. W XV wieku większość terytoriów została zjednoczona (za pomocą podbojów i małżeństw dynastycznych) przezBurgundów. W 1477 Holandia, a wraz z nią terytoria obecnejBelgii iLuksemburga, przeszła pod panowanieHabsburgów (od 1556 ich linii hiszpańskiej).
W marcu 1572 doszło do wybuchu powstania przeciwHiszpanii. Wynikiem rewolty było podpisanie 23 stycznia 1579unii utrechckiej. Zakładała ona m.in. utworzenie wspólnej armii i jednolitego systemu pieniężnego, przy jednoczesnym zachowaniu szerokiej autonomii poszczególnych prowincji. Był to początek procesu, w wyniku którego doszło do rozbicia kraju na dwie części, z których powstały później dwa państwa –Belgia i Holandia.
9 kwietnia 1609 podpisano dwunastoletni rozejm, po którym rozpoczęła się kolejna wojna[18]. Wpokoju westfalskim 1648 Hiszpania uznała niepodległość Zjednoczonych Prowincji.
Obszar północnychNiderlandów protestanckich stanowi obecnie terytorium Holandii (oficjalna nazwa: Królestwo Niderlandów). Głową państwa jest król z dynastiiOrańskiej-Nassau), potomek po kądzieliWilhelma I.
Potęga Holandii znacznie zmalała w XVIII wieku w wyniku wojen zHiszpanią,Francją iAnglią. W tym też czasie utracono część zamorskich kolonii, co z kolei przyczyniło się do gospodarczej zapaści. W latach 1806–1810, w wynikuwojen napoleońskich, Niderlandy podporządkowane były Francji jako marionetkoweKrólestwo Holandii. W 1810 Holandia została nawet przejściowo wcielona do Francji.
Po wojnie kolonie holenderskie zyskały niepodległość lub szeroką autonomię. W 1949 roku pokonflikcie zbrojnym z Niderlandami niepodległość zyskała największa kolonia:Indonezja. Po II wojnie światowej Holandia zerwała z tradycyjną polityką neutralności, przystępując w 1949 doNATO, w 1957 doEWG, poprzedniczki dzisiejszejUnii Europejskiej[21].
1 czerwca 2005 r. miało miejsce po raz pierwszyreferendum dotyczące ratyfikacjitraktatu Konstytucji dla Europy. Udział w nim wzięło 63,3% uprawnionych do głosowania. Jednak 61,6% głosujących głosowało przeciw.
Holandia jest 24. najgęściej zaludnionym krajem świata. Oficjalna liczba 396 osób / km² rośnie aż do 489, jeśli wziąć pod uwagę, że 18,4% powierzchni zajmują zbiorniki wodne.
Według rządowego biura statystycznego CBS Statline 1 stycznia 2023 r. 84,5% obywateli Holandii ma pochodzenie wyłącznie holenderskie[23], 5,6% – inne europejskie, 2,2%tureckie, 1,0%marokańskie, 6,7% – inne. Jednak statystyka ta nie obejmuje całego Królestwa Niderlandów, tj. dodatkowoKaraibów Holenderskich, w których większość stanowią osoby pochodzeniaafrokaraibskiego.
W Holandii nie ma obecnie miast o wielkości 1 mln mieszkańców lub większych, ale cztery wielkie miasta (jak się mówi oAmsterdamie,Rotterdamie,Hadze iUtrechcie) wraz z otaczającymi je mniejszymi miejscowościami można uznać pod wieloma względami zakonurbację, która nazywana jestRandstad z rolniczymGroene Hart (pol. „zielone serce”) pośrodku. Dla porównania, 70 lat temu Holandia posiadała dwa miasta z ludnością ponad 500 tys., cztery miasta z ludnością 100–500 tys., dwanaście miast z ludnością 50–100 tys., 28 miast z ludnością 20–50 tys. i 86 miast z ludnością 10–20 tys.
Holandia była w XXI wieku jednym z popularniejszych krajów docelowych migracji Polaków. 1 stycznia 2023 r. mieszkało tam 183 004 obywateli Polski[24].
Inne obszary, w których mówi się po niderlandzku (lub afrikaans)
Językiem urzędowym w kraju jestjęzyk niderlandzki, a w prowincjiFryzja od niedawna takżefryzyjski.Holendrzy uczą się od dziecka języków obcych, gdyż mają świadomość, że zasięg ich rodzimego języka jest niewielki. 90% Holendrów znaangielski,niemiecki (ok. 60%) ifrancuski (ok. 25%). W Europie język niderlandzki jest używany przez około 22 miliony ludzi. Poza Holandią jest językiem urzędowymBelgii,Surinamu,Karaibów Holenderskich. Z tego języka wywodzi się także używany przez 60% białych (ok. 6 milionów ludzi) wPołudniowej Afryce (a ponadto również wNamibii)język afrikaans, który jest w pewnym stopniu zrozumiały dla każdego znającego niderlandzki, przy czym szacuje się, że jako drugim językiem posługuje się nim w Afryce Południowej ok. 10 mln ludzi, gdyż był on językiem nauczanym w szkołach. Różnice między afrikaans a niderlandzkim dotyczą głównie wymowy, pisowni i pewnej części słownictwa.
W Karaibach Holenderskich językami urzędowymi są równieżpapiamento i język angielski.
Holendrzy kultywują rodzime dialekty. Za rodzime dialekty uważa się takie, których użytkownicy są w stanie porozumieć się między sobą. Przykładowo takim właśnie dialektem jestdialekt limburski, pretendujący do uzyskania miana holenderskiego języka urzędowego, obok niderlandzkiego i fryzyjskiego. Dialektem tym lub też według osób traktujących go jako pierwszy język ojczysty, nazywanym językiem limburskim posługuje się ludność autochtoniczna (około 1,6 mln na terenachBelgii i Holandii oraz 0,5 mln wNiemczech), zamieszkująca okoliceKolonii,Maastricht,Akwizgranu orazEindhoven, aż do zachodniej częściZagłębia Ruhry poDüsseldorf – regionów obejmujących jedno z królestw powstałych po podpisaniutraktatu z Verdun w 843 r. przez wnukówKarola Wielkiego. Nie zmienia to faktu, że dialektów jest mnóstwo. Bywa, żejęzyk mówiony sąsiedniej wioski to inny dialekt. Rodzimymi dialektami posługują się często również ludzie wykształceni.
W 2023 roku 57,2% ludności kraju byla niereligijna. Najważniejszymi religiami byłychrześcijaństwo – katolicyzm (18,2%, spadek z 40,5% w 1971 roku) i protestantyzm (13,2%, spadek z 35,9% w 1971 roku), a ponadtoislam – 5,6% (wzrost z 0,4% w 1971 roku). Dwoma największymi kościołami w Holandii sąKościół rzymskokatolicki iKościół Protestancki w Holandii (PKN); pozostałe kościoły liczą niewielu wiernych. Do najważniejszych należąKościoły reformowane (np.Gereformeerde Gemeenten),Świadkowie Jehowy,Kościół Anglii,Zjednoczone Kościoły Ewangeliczne i Zielonoświątkowe,Molukański Kościół Ewangelicki,Bracia morawscy,Unia Baptystyczna,Bractwo Mennonitów,Kościół Starokatolicki,Kościół Apostolski,Kościół Luterański,Kościoły prawosławne,Armia Zbawienia i inne (łącznie około 4% wiernych). 57,2% Holendrów formalnie nie należy do żadnej wspólnoty religijnej (w 1971 roku 23,6%), a po uwzględnieniu zarejestrowanych chrześcijan, ale nie identyfikujących się ze swą wspólnotą religijną, może być to liczba jeszcze większa. Ponadto znaczna większość formalnych chrześcijan spłyca postawy religijne i nie uczestniczy w praktykach religijnych. Szacuje się, że jedynie 20% mieszkańców Holandii co najmniej raz w roku odwiedza jakąś świątynię w celach religijnych, przy czym zaledwie 8–9% katolików i 5–6% protestantów czyni to regularnie. W Holandii znaczna część dawnych świątyń katolickich i protestanckich pełni inne funkcje niż sakralne: są wśród nich muzea, biblioteki, galerie sztuki, dyskoteki, parkingi dla rowerów itd.
Do lat sześćdziesiątych XX wieku większość stanowili protestanci, a dokładniejkalwiniści. Trzecią część stanowili katolicy. Północne, środkowe i wschodnie prowincje były tradycyjnie protestanckie, podczas gdy na południu większość stanowili katolicy. Do dzisiaj w Holandii istnieją znaczące grupy ortodoksyjnych kalwinistów (np.Gereformeerde Gemeenten). W Holandii nie ma podatku kościelnego.
Binnenhof – zespół budynków parlamentarnych wHadzeStruktura terytoriów wchodzących w skład Królestwa NiderlandówHistoryczna dzielnicaWillemstad, wpisana nalistę światowego dziedzictwa UNESCO, jako przykład XVII w. kolonialnej osady handlowej i administracyjnej na wyspieCuraçao
Królestwo Niderlandów tworzą cztery kraje. Od 16 marca 1815 roku jestmonarchią konstytucyjną, czyli na czele państwa stoimonarcha (od 2013 roku królWilhelm-Aleksander). Król Niderlandów mianujeszefa rządu, wywodzącego się najczęściej ze zwycięskiego ugrupowania – jest on szefemegzekutywy. Do zadań króla, oprócz reprezentowania państwa na zewnątrz, należy wygłaszanie corocznego orędzia, w którym przedstawia główne cele i zamierzenia rządu na najbliższy rok (nie ma on jednak prawa samodzielnie dokonywać w nich zmian). Premier kieruje polityką wewnętrzną i zagraniczną państwa. Rolę władzyustawodawczej odgrywa dwuizbowy parlament –Stany Generalne (Staten-Generaal), przy czym faktyczne znaczenie posiada jedynie izba niższaTweede Kamer.Senat (Eerste Kamer) pełni funkcję reprezentacyjną i ewentualnie może opóźniać wejście w życie ważnych ustaw.
Ze względu na system wielopartyjny i dużą liczbę partii holenderskich od XVIII wieku żadna partia nie była w stanie osiągnąć pełnej większości w parlamencie. System polityczny był tradycyjnie zdominowany przez trzy bloki: chrześcijańskich demokratów zApelem Chrześcijańsko-Demokratycznym(Christen-Democratisch Appèl) CDA i do pewnego stopniaUnii Chrześcijańskiej(ChristenUnie) CU jako przedstawicieli, socjaldemokratów zPartią Pracy(Partij van de Arbeid) PvdA jako największą partią oraz liberalnych demokratów zPartią Ludową na rzecz Wolności i Demokracji(Volkspartij voor Vrijheid en Democratie) VVD jako największą stroną. Od 2 lipca 2024 r. funkcję szefa rządu pełniDick Schoof.
Holandia podzielona jest na dwanaście prowincji, które dzielą się z kolei na 342 gminy. Do kraju należą jeszcze trzygminy zamorskie położone naKaraibach, wMałych Antylach. Poza tym europejska część kraju podzielona jest na 21zarządów wód(waterschap).
W Holandii obchodzi się jedynie dwa święta państwowe[26]:
Dzień Króla (Koningsdag) – od 2014 roku obchodzony 27 kwietnia, w dniu urodzin obecnie panującego monarchyWilhelma Aleksandra. Do momentu abdykacji królowejBeatrix (co miało miejsce 30 kwietnia 2013) obchodzonoDzień Królowej, ustalony na dzień 30 kwietnia
Holenderska Organizacja Obrony(Defensie van Nederland) podlegaMinisterstwu Obrony(Ministerie van Defensie), a składa się z wojsk lądowychKoninklijke Landmacht KL(pol. Królewska Armia Holenderska), sił powietrznychKrólewskie Holenderskie Siły Powietrzne KLu(nld. Koninklijke Luchtmacht ) oraz marynarki wojennejKoninklijke Marine KM(pol. Królewska Marynarka Wojenna). W skład marynarki wchodzą takżeMarine Luchtvaartdienst MLD(pol. Służba Lotnicza Marynarki Wojennej) iKorps Mariniers (pol.Piechota morska). Do sił zbrojnych zalicza się ponadtoKoninklijke Marechaussee KMar(pol. Królewska Żandarmeria). Obowiązkowa służba wojskowa jest zawieszona, a wojsko składa się wyłącznie z ochotników. Holandia całkowicie zrezygnowała ponadto z posiadania broni pancernej.
Wojska holenderskie liczą (2014) 47,7 tys. żołnierzy służby czynnej oraz 32,2 tys. rezerwistów[27]. Według rankinguGlobal Firepower (2016) holenderskie siły zbrojne stanowią 39. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 9,8 mld dolarów (USD)[27].
Wielu historyków uważa, że to właśnie w Holandii narodził siękapitalizm. Współcześnie Holandia jestgospodarką rynkową z przeważającą własnością prywatną, ale o wysokim poziomie redystrybucji dochodów poprzezpodatki, w 2006 wynoszącym 39%PKB. Holandia jest nominalnie 16. gospodarką świata, a po zmierzeniu parytetem siły nabywczej 22. PKB per capita (2007 szacunkowo) wynosiło nominalnie 39 000 dolarów – 17. miejsce na świecie, a po zmierzeniu parytetem siły nabywczej (2006 szacunkowo) 31 700 dolarów – 18. miejsce. Holandia ma też stosunkowo niskiwskaźnik Giniego, czyli poziom rozpiętości w dochodach, wynoszący 30,9 (2005).
W 2015 roku kraj ten odwiedziło 15,007 mln turystów (7,8% więcej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 13,211 mlddolarów[29].
W Holandii telewizja i radio publiczne są silnie zdecentralizowane. Ich zbiorcza nazwa toNederlandse Publieke Omroep. Do końca lat osiemdziesiątych nie było w tym kraju telewizji prywatnej. Kanały telewizji publicznej to:NPO 1,NPO 2,NPO 3. Pierwszym prywatnym kanałem byłRTL 4, a drugimRTL 5. Dla zagranicy przeznaczone sąBVN iRadio Nederland Wereldomroep.
W 2007 Holandia zajęła w rankinguThe Economist 3. miejsce na świecie pod względem rozwojudemokracji[30]. Pod względemHDI Holandia zajmuje 4. miejsce na świecie (2013), a pod względemHPI Holandia zajmuje 3. miejsce na świecie.
↑AntheunA.JanseAntheunA.,„Een zichzelf verdeeld rijk”, w: Thimo de Nijs, Eelco Beukers (eds.), Geschiedenis van Holland, Volume 1, p. 73., 2003. Brak numerów stron w książce
↑J. deJ.VriesJ. deJ.,Etymologisch Woordenboek: Waar komen onze woorden en plaatsnamen vandaan, 1958. Brak numerów stron w książce
↑dMGH | Band [online], dmgh.de [dostęp 2017-04-20] [zarchiwizowane zadresu 2017-04-21].
↑Urzędowy wykaz nazw państw i terytoriów niesamodzielnych, wyd. 4, Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej (KSNG), 2017 [dostęp 2021-03-01], Cytat:Komisja zaleca używanie utrwalonych w polszczyźnie nazw tradycyjnych – egzonimów. Do tradycyjnych nazw państw, które stanowią nasze dziedzictwo kulturowe i nadal powinny funkcjonować we współczesnej polszczyźnie, należą między innymi: Holandia, Mołdawia, Włochy i Wybrzeże Kości Słoniowej. Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych nie aprobuje zastępowania ich nazwami oryginalnymi lub zbliżonymi do oryginalnych: Niderlandy, Mołdowa, Italia, Côte d’Ivoire..
↑DanielaD.PodlawskaDanielaD.,MagdalenaM.Świątek-BrzezińskaMagdalenaM.,Słownik nazw osobowych i miejscowych, Warszawa – Bielsko-Biała: Wydawnictwo Szkolne PWN – Wydawnictwo Park, 2008. Brak numerów stron w książce
↑Naddniestrzańska Republika Mołdawska nie jest uznawana przez żadne w pełni suwerenne państwo.
↑Republika Kosowa jednostronnie ogłosiła niepodległość, którajest uznawana przez 97 ze 193 państw członkowskich ONZ. Obecnie działa tam specjalna misja Unii Europejskiej –EULEX.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.svg)
