Nazwa Hiszpania (hiszp.España) wywodzi się od nazwyHispania, którą Rzymianie nadali częściPółwyspu Iberyjskiego. Alternatywną nazwą byłaIberia – nazwa preferowana przez greckich pisarzy w odniesieniu do tej samej przestrzeni, wywodziła się ona od rzekiIber (hiszp.Ebro) lub od słowa, które Grecy słyszeli od miejscowych ludów, również na południu półwyspu. Jednakże łacińskie pochodzenie terminuHispania doprowadziło do sformułowania kilku teorii na temat jego pochodzenia.
«Hispania» wywodzi się od fenickiej nazwyi-spn-ja, terminu którego stosowanie jest odnotowane w dokumentach dopiero począwszy od drugiego tysiąclecia p.n.e.Fenicjanie byli przedstawicielami pierwszej wyższej cywilizacji zamieszkującej Półwysep Iberyjski, przybyli tu z terenów dzisiejszejSyrii. To oni założyli na terenie dzisiejszej Hiszpanii miastoGadir (dzisiejszyKadyks), najstarsze miastoEuropy Zachodniej[9]. Po pokonaniuKartagińczyków przez Rzymian, osadnicy nazwali te terenywyspągóralków/góralkową, gdyż po przypłynięciu zobaczyli tu mnóstwo królików i pomylili je z góralkami, które znali z Afryki, wówczas to wzięli je za znane z Palestyny góralki, które w języku fenickim, należącym do grupy języków semickich, musiały nazywać się, podobnie jak w biblijnym języku hebrajskim właśnieאי שפנים (ʾÎ-šəpānîm/Hi-szfanim), w liczbie mnogiejszaphanim. Określili oni wówczas tereny te jakotierra abundante en conejos – ziemia bogata w króliki. Na monecie z Galby widnieje uosobienie Hiszpanii z królikiem u stóp. FenickieIszaphanim zlatynizowało się doHispania już w czasach starożytnych. Stąd współczesne określenia Hiszpanii, które wyewoluowały od tej właśnie nazwy. Inna teoria pochodzenia nazwy wskazuje na preromańską nazwęSewilli –Hispalis. Inne hipotezy zakładają, że zarówno nazwyHispalis, jakHispania pochodzą od nazw dwóch legendarnych królów Hiszpanii – Hispalo i jego syna Hispano lub Hispan[10], odpowiednio syna i wnukaHeraklesa[11].
Pomnik Teatro Romano w MéridzieAlhambra – warowny zespół pałacowy w Grenadzie zbudowany w latach 1232–1273; zabytek arabskiego budownictwa w EuropieLas Médulas w Leonie – teren rzymskiej kopalni złota.Karol V Habsburg
Począwszy od IX wieku p.n.e.Półwysep Iberyjski był terenem ekspansji licznych ludów i państw:Celtów,Fenicjan,Greków, czy teżKartagińczyków. W II wieku p.n.e. na półwyspie pojawili sięRzymianie. W V wieku na tereny obecnej Hiszpanii wdarli sięWizygoci i stworzyli tam własne królestwo. W roku 711 z obszarów północnejAfryki na Półwysep Iberyjski przedostały się wojska arabskie pod wodząTarika, które błyskawicznie podbiły prawie cały półwysep.
Niewielkie królestwa chrześcijańskie na północy rozpoczęłyrekonkwistę, która zaowocowała ostatecznym wyparciemMaurów w 1492. Przywódcą i pierwszym królem, zgodnie z tradycją, był donPelayo, prawdopodobnie szlachcic wizygocki, który razem z innymi schronił się w górachAsturii przed napierającymi z południa wojskami muzułmańskimi. Jako początek procesu rekonkwisty uznaje siębitwę w wąwozie Covadonga (722), w której oddział (około 300 ludzi) pod wodzą don Pelayo pokonał dzięki zaskoczeniu i pułapce kilkukrotnie większe siły przeciwnika. Rozbity oddział muzułmański miał charakter rozpoznawczy, a jego „klęska” nie miała dla najeźdźców większego znaczenia. W ten sposób powstało pierwsze minikrólestwo chrześcijańskie, które rozpoczęło powolne wypieranie najeźdźców muzułmańskich. Z tych drobnych państw chrześcijańskich z czasem wyłoniły się dwa silne królestwa:Kastylia iAragonia. Rozkwit i ekspansja powstałej z połączenia obu tych państw Hiszpanii były przede wszystkim związane z podbojami kolonialnymi wAmeryce i zdobyciem wielkich bogactw. Dzięki mocarstwowej polityce kraj stał sięsupermocarstwem wEuropie Zachodniej. Stracił jednak tę pozycję na skutek osłabienia, upadku gospodarczego i wyniszczających (przegrywanych) wojen zFrancjąLudwika XIV. Problemy z następstwem tronu w XVIII wieku doprowadziły dowojny o sukcesję hiszpańską, która w znacznym stopniu osłabiła państwo.
Około 1825hiszpańskie imperium kolonialne przestało praktycznie istnieć. Spowodowane to było długim złym zarządzaniem koloniami i niesprawiedliwym ładem społecznym, a także inwazjąnapoleońską w 1808, przez co idee wolnościowe rewolucji francuskiej rozprzestrzeniły się w kraju i w hiszpańskiej Ameryce.
Hiszpania na krótko dostała się pod wpływyFrancji. Wkrótce powróciładynastia Burbonów i stopniowo kraj stawał się biednym prowincjonalnym królestwem. Na początku XX wieku Hiszpanią rządziło kilku dyktatorów – częste niepokoje społeczne skompromitowały monarchię i w 1931 proklamowano republikę. W latach 1936–1939 kraj ogarnęławojna domowa. W jej wyniku władzę w kraju przejęli nacjonaliści pod wodzągenerałaFrancisco Franco.
Po śmierci Franco w 1975, władzę przejął wyznaczony przez niego na następcę książęJan Karol I z dynastii Burbonów. Przywrócono monarchię (formalnie istniała już od lat 40., a Franco pełnił funkcję regenta), a król wprowadził w kraju reformy demokratyczne. W 1982 Hiszpania wstąpiła doNATO, a w 1986 stała się członkiemEuropejskiej Wspólnoty Gospodarczej (która później została przekształcona wUnię Europejską).
Hiszpania jest dziedzicznąmonarchią parlamentarną. Do 19 czerwca 2014 roku królem byłJan Karol z dynastiiBurbonów. Wstąpił na tron w 1975 roku po śmierci generałaFrancisco Franco. Król, mimo iż cieszy się ogromnym autorytetem w społeczeństwie (nawet wśród komunistów), zwłaszcza po udaremnieniu próbyzamachu stanu 23 lutego 1981, nie ma w swych rękach żadnej realnej władzy. Mianuje szefa rządu, który zawsze wywodzi się ze zwycięskiego ugrupowania. W wyjątkowych sytuacjach może wygłaszać orędzia do narodu. Jest również najwyższym dowódcą wojska.
Władza ustawodawcza jest zapewniona przezbikameralny parlament –Kortezy Generalne, który składa się zKongresu Deputowanych (Congreso de Diputados) z 350 członków, wybieranego w wyborach powszechnych na okres 4 lat iSenatu, składającego się z 266 członków, z których 208 jest bezpośrednio wybieranych przez ludzi i 58 mianowanych przez regionalne legislatury, na okres również 4 lat.
Premierem Hiszpanii od 2 czerwca 2018 jestPedro Sánchez.
Siły zbrojne istnieją pod nazwąFuerzas Armadas Españolas, a ich najwyższym dowódcą jestkról, natomiast dowódcą operacyjnym jest szef sztabu (Jefe del Estado Mayor de la Defensa). Zasadnicza służba wojskowa we wszystkich rodzajach wojsk trwa 9 miesięcy. Siły Zbrojne są aktywnymi członkamiNATO,Eurokorpusu orazGrup Bojowych Unii Europejskiej. Zgodnie z Art. 8 Konstytucji Hiszpańskiej[12] składają się z:
Realizowana w Hiszpanii polityka społeczna obejmuje swym zakresem zabezpieczenie i pomoc społeczną, ochronę zdrowia i politykę oświatową. Zabezpieczeniem społecznym są objęci wszyscy pracujący. Składki na fundusz ubezpieczeniowy są obowiązkowe, także dla pracujących na własny rachunek. Fundusz jest również dotowany z budżetu państwa, są z niego wypłacane emerytury i renty oraz zasiłki macierzyńskie, chorobowe, dla osób bezrobotnych czy ludzi starych oraz na wypadek śmierci. Opieka zdrowotna jest odpłatna, lecz częściowo refinansowana z funduszu ubezpieczeniowego. W przypadku leczenia szpitalnego i stosowania leków zwrot kosztów jest całkowity.[potrzebny przypis]
Nauczanie jest bezpłatne i obowiązkowe dla dzieci w wieku 6–16 lat. Nauka w szkole podstawowej (Educación Primaria) trwa 6 lat, w szkole średniej (Educación Secundaria) również 6 lat w dwóch cyklach: I – 4-letni (Educación Secundaria Obligatoria lubESO), będący kontynuacją szkoły podstawowej i II – 2-letni (Bachillerato), przygotowujący do studiów i zakończony maturą (Prueba de Acceso a la Universidad,PAU lub potocznieselectividad)[15].
Najdalej wysuniętym na północ punktem kraju jest przylądekEstaca de Bares wGalicji, na południe –Punta Saltos nakanaryjskiejwyspieHierro, na wschodzie –Punta Esperó naMinorce.
Długość wybrzeża Hiszpanii wynosi ok. 4900 km (2. miejsce w Europie, po Rosji)[16][17]. Długość granic: z Andorą – 63 km, Francją – 646 km, Gibraltarem – 1,2 km, Portugalią – 1224 km, Marokiem – 18,5 km[17].
Głównymi rzekami Hiszpanii są:Tag,Ebro (najdłuższa w Hiszpanii),Gwadiana,Duero iGwadalkiwir – płyną one w głębokich dolinach oraz mają zmienne stany wód. Duero jest najobfitszą w wodę rzeką naPłw. Iberyjskim, ale i jej wody znacznie opadają w lecie. Istnienie progów uniemożliwia żeglugę, lecz stwarza możliwości wykorzystania energetycznego. Dopływy są wykorzystywane dla celów irygacyjnych, co jednak możliwe jest dzięki budowie zbiorników retencyjnych. Największy z nich znajduje się naEsli w pobliżu jej ujścia do Duero. Tag, z kolei jest najdłuższą rzeką półwyspu (~1010 km), lecz jest ona mało zasobna w wodę. Na odcinku 50 km tworzy granicę między Hiszpanią a Portugalią. Wody Tagu spływają na zachód głęboko wciętą (100–150 m) doliną. Niskie stany w porze letniej i duże spadki terenu uniemożliwiają żeglugę na tej rzece. Gwadiana w swym górnym biegu jest rzeką typowo krasową – miejscami zanikającą i miejscami pokazującą się w jeziorach krasowych.
Pokrywaglebowa Hiszpanii jest bardzo zróżnicowana. Północne obszary pokryte sąglebami brunatnymi, a wGórach Kantabryjskich, występuje kompleksgleb bielicowych o niewykształconym profilu. W wielu miejscach Galicji (zwłaszcza w dorzeczu górnegoMinho, o dużej wilgotności) rozpowszechnione są: gleby piaszczyste,szkieletowe izabagnione, a nawettorfowiska. Ogromne regiony pozostałej części Hiszpanii pokryte są glebami brązowymi (cynamonowymi) ibrunatnymi śródziemnomorskimi.
Żmijowiec –Echium wildpretii, charakterystyczna bylina, występująca na szczycie wulkanicznymTeide naTeneryfie –Wyspy Kanaryjskie.
Północną część kraju porastająlasy liściaste, zaś na południu dominująlasy iglaste. Na południu i w środkowej części kraju występuje roślinność śródziemnomorska z enklawami wiecznie zielonych lasów zdębem korkowym, oliwką i pinią. Na suchym obszarze południowo-wschodnim rośnie trawa stepowa, głównie ostnica mocna. W górach występują piętra roślinne. NaWyspach Kanaryjskich roślinność jest swoista, z dużym udziałemendemitów, m.in. zdraceną smoczą, roślinami gruboszowatymi i wawrzynowatymi.
Podobnie jak w przypadku flory, tak i w faunie znajdują się przedstawiciele środkowoeuropejskiej i północnoafrykańskiej fauny. Na północy kraju przeważają gatunki środkowoeuropejskie. WPirenejach można spotkać dzikie świnie, wilki, kozice czy rysie. Z ptaków drapieżnych obecne są orły i sępy. W górach centralnej części Hiszpanii występują lisy, borsuki, krety i różnorodne gryzonie. W tym samym rejonie, na stepowych nizinach występują zające, króliki i populacja różnorodnych gryzoni. Na południu Hiszpanii występują reprezentanci północnoafrykańskiej fauny, zwierzęta takie jakjeżozwierz,przepiórka,łasica pospolita,szakal oraz wiele gatunków jaszczurek. Na Gibraltarze występuje jedyny gatunek małp europejskich –magota gibraltarska[18]. Rzeki kraju obfitują w różnorodne gatunkiryb takie jak: pstrągi, łososie – w rzekach w regionieKantabrii, płocie czy świnki. W przybrzeżnych rejonach mórz napotkać można tu dorsze, makrele i tuńczyki. Miejscowe zwierzęta, niespotykane nigdzie indziej w Europie, to m.in.żeneta ikoziorożec pirenejski. Licznie występują tu ptaki.
Hiszpania dzieli się na 17wspólnot autonomicznych (Comunidades Autónomas), które cieszą się dużą autonomią (głównie w kwestiach szkolnictwa, podatków itd.), oraz dwa miasta autonomiczne (Ciudad Autónoma). Oto one:
Klimat Hiszpanii jest zróżnicowany od chłodnego i deszczowego na północnym zachodzie, po gorący i suchy na równinachAndaluzji. Wynika to z ukształtowania terenu. Centrum kraju charakteryzuje się klimatem kontynentalnym. Jest to teren otoczony pasmami górskimi, w związku z czym nie dociera tam wilgotne powietrze i jest bardzo sucho. Występują duże amplitudy temperatur dziennych, jak i rocznych. Latem na całym obszarze kraju z wyjątkiem północnego wybrzeża, jest gorąco i słonecznie. Średnie temperatury wynoszą +12 °C w styczniu i +25 °C w lipcu, roczna ilość opadów sięga 250 mm.Madryt, leżący na wysokości 660 m n.p.m., ma średnie temp. +5 °C w styczniu i +24 °C w lipcu. Północ kraju jest terenem zdecydowanie wilgotnym. Występują tam spore opady, a temperatury są umiarkowane. Niewielkie amplitudy miesięczne wskazują na łagodne zimy (od +6 °C do +10 °C) i chłodne lata (średnio poniżej +22 °C). Obszar wybrzeża na wschodzie i południu kraju przejawia cechy klimatu śródziemnego z wpływem klimatu morskiego, im bardziej na południe tym bardziej gorący klimat. Jest to teren raczej suchy, z gorącym latem (ponad +22 °C) i łagodną zimą (od +6 °C na północno-wschodnim wybrzeżu do ponad +10 °C na południu).
Hiszpania liczyła 40 499 799 mieszkańców 1 stycznia 2000, zaś 1 stycznia 2009 już 46 661 950. Gęstość zaludnienia wynosi 91,4 os./km², jest niższa niż w większości krajów Europy Zachodniej, a jej rozmieszczenie na terytorium kraju jest nierównomierne. Obszary najgęściej zaludnione znajdują się na wybrzeżu i wokółObszaru Metropolitarnego Madrytu, podczas gdy reszta interioru jest słabo zaludniona. Gęstość zaludnienia jest różna w zależności od prowincji. Największa gęstość zaludnienia występuje w granicach wielkich miast.
Hiszpania, podobnie jak prawie wszystkie kraje Europy borykałaby się z ujemnym przyrostem naturalnym, gdyby nie imigranci, których przyciąga dynamicznie rozwijająca się gospodarka tego kraju. Rocznie przybywają ich tysiące – głównie z Afryki i dawnych hiszpańskich kolonii. W 2009 r., 11,4% mieszkańców (5,4 mln) było obcokrajowcami[19]. Największymi mniejszościami są:Rumuni (673 017 osób),Marokańczycy (769 050),Ekwadorczycy (135 045),Kolumbijczycy (165 608),Boliwijczycy ( 99 220) iBrytyjczycy (241-761 tys.[20]) oraz ludność z pozostałych krajów afrykańskich, a nawet z krajów dalekiejAzji (418 602), w tymChińczycy (215 748). Często próby przedostania się biednych ludzi z Afryki kończą się tragedią – toną w Morzu Śródziemnym lub Oceanie Atlantyckim. W Hiszpanii widoczna jest tendencja przybywania tu i osiedlania się ludności z krajówUE i z całejEuropy, wśród nich są m.in. Brytyjczycy (240 934 osoby),Francuzi (98 558),Niemcy (110 852),Portugalczycy (89 005),Włosi (206 066),Polacy (52 212),Turcy (105 tys.),Ukraińcy (100 tys.) iSzwedzi (60 tys.).
Z wyjątkiem Madrytu, Sewilli i Saragossy, największe aglomeracje miejskie występują wzdłuż wybrzeży Morza Śródziemnego i Atlantyku[17]. Najludniejsze miasta i aglomeracje Hiszpanii – liczba ludności w zależności od centrum administracyjnego (hiszp.municipio),zespołu miejskiego iobszaru metropolitalnego (metropolii miejskiej):
Osiedlawiejskie odznaczają się w Hiszpanii bardzo dużą różnorodnością; w zależności od okolicy zmieniają się materiał, z którego zbudowane są domy, a także ich wielkość i układ przestrzenny. Z jednej strony występuje więc osadnictwo całkowicie rozproszone, a z drugiej – skupione, w którym nierzadkie są przykłady wsi liczących powyżej 2 tys. domów (np.tzw.pueblos blancos). Rozmieszczenie i typy wsi zależą przede wszystkim od warunków przyrodniczych. Możliwość zaopatrzenia w wodę decyduje jednoznacznie o lokalizacji wsi, których większość leży w dolinach rzek. Niekiedy wpływ mają tu także czynniki przyrodnicze, historyczne oraz ekonomiczne. Formy osiedli pochodzą z różnorodnych okresów, a centralnie położonymi ośrodkami są stolice prowincji.[potrzebny przypis]
Przez wieki Hiszpania uważana była za bastionkatolicyzmu w Europie. Tereny dzisiejszej Hiszpanii były jednymi z najszybciej schrystianizowanych w Europie – w IV wieku. Na początku VIII wieku od strony południa miała miejsceinwazja arabska obejmująca niemal cały Półwysep Iberyjski. W I połowie VIII wieku od północy rozpoczęła sięRekonkwista – wypieranie muzułmańskichMaurów z Półwyspu. Po opanowaniu całej Hiszpanii, czyli po roku 1492 jej monarchowieFerdynand II Katolicki iIzabela I Katolicka rozpoczęli prześladowaniamuzułmanów iżydów zmuszając ich do konwersji na chrześcijaństwo. Doprowadziło to ostatecznie do wyrugowania wyznawców innych niżrzymski katolicyzm wyznań[25]. W XVI wieku do Hiszpanii zaczęły szybko przenikać ideeReformacji, ale władcy opowiedzieli się po stronie Kościoła rzymskokatolickiego. W tym samym czasie rozpoczęły się podboje obuAmeryk i przymusowe nawracanie lub mordowanie ludności kolonizowanych terenów. Do początku XIX wieku Hiszpania pozostawała bastionem europejskiego katolicyzmu z szeroko praktykowanąInkwizycją, lecz za czasówwojen napoleońskich i wojen domowych będących jej skutkiem zniesiono ją[26].
Republikańskie rządyFrancji próbowały narzucić laicki model państwa w Hiszpanii, co tylko częściowo się udało. W XIX wieku Hiszpania stała sięmonarchią parlamentarną ztrójpodziałem władzy. Na skutek trendówmodernizacyjnych,rewolucji przemysłowej, upowszechniającego sięliberalizmu polityczno-gospodarczego idemokratyzacji życia społecznego pozycja Kościoła i rola religii zaczęły słabnąć, zwłaszcza wKatalonii, choć procesy te były dużo słabsze, niż w pozostałych krajach europejskich. Na początku XX wieku w północnej, dobrze rozwiniętej gospodarczo i zaawansowanej technologicznie Hiszpanii upowszechniały się: dążenie rewolucyjne,socjalizm,antyklerykalizm i liberalizm obyczajowy[27][28]. W latach 30. zaostrzył się konflikt między konserwatystami skupionymi wokół monarchii i Kościoła a republikanami opowiadającymi się zalaicką republiką w całej Hiszpanii. Doprowadziło to do wybuchuwojny domowej, w czasie której instytucja Kościoła rzymskokatolickiego i duchowieństwo doznały bardzo dużych prześladowań ze strony sił republikańskich, anarchistycznych i socjalistycznych.
Po wygranej przez generałaFrancisco Franco wojnie Hiszpania stała się na powrót państwem wyznaniowym, w którym Kościół rzymskokatolicki miał uprzywilejowaną pozycję, a niemal całe życie społeczne i obyczajowe podporządkowane było ideomnarodowego katolicyzmu. Przywrócono kary za kontakty homoseksualne.Rozwody,antykoncepcja,aborcja iedukacja seksualna zostały zakazane. Płacenie podatków na rzecz prywatnych szkół katolickich i nauczanie lekcji religii katolickiej stało się obowiązkowe w szkołach bez względu na wyznanie. Stan ten utrzymywał się do połowy lat 70., kiedy to po śmierci generała Franco przywrócono monarchię konstytucyjną i zagwarantowano wolność sumienia, świeckość i neutralność światopoglądową państwa.
W 1982 roku wybory do parlamentu wygrałaHiszpańska Socjalistyczna Partia Robotnicza sprawując bez przerwy władzę przez 14 lat. W okresie rządów Partii Socjalistycznej nadal trwał dynamiczny rozwój gospodarki, wzrósłkonsumpcjonizm, doszło dosekularyzacji i liberalizacji życia społecznego i obyczajowego. W nowoczesnym i zamożnym społeczeństwie hiszpańskim Kościół i religia przestały być uważane za instytucje zaspokajające potrzeby wiernych. Powszechne były także nastroje antyklerykalne oskarżające Kościół onacjonalizm i wspieranie dyktatury Franco. Kościół zaczął systematycznie tracić na znaczeniu, a jego wpływy na życie publiczne i społeczne maleć.
W ostatnich latach procesy laicyzacji i sekularyzacji pogłębiły się. Według Centrum Badań Socjologicznych w 2014 roku 68,8% Hiszpanów zdeklarowało przynależność do Kościoła rzymskokatolickiego (76% w 2006 roku), 1,9% to wyznawcy pozostałych religii (głównieprotestantyzmu,prawosławia,islamu,buddyzmu,hinduizmu isikhizmu), a 26,1% zdeklarowałoateizm,agnostycyzm lub bezwyznaniowość (19% w 2006 roku). Pozostałe 3,1% nie określiło swej przynależności religijnej. W 1975 roku 61% Hiszpanów uczęszczało systematycznie do kościoła na niedzielne nabożeństwa, w 2002 roku 25%, podczas gdy w 2009 roku już tylko 15%. 58% Hiszpanów zdeklarowało, że nigdy nie chodzi do kościoła. Według sondażuEurobarometr w 2010 roku 59% Hiszpanów przyznało się do wiary wBoga osobowego, 20% do wiary w nieokreśloną siłę wyższą, a 19% zdeklarowało brak wiary. Według tego samego ośrodka badawczego w 2008 roku zaledwie 3% Hiszpanów uznało religię za jedną z trzech najważniejszych wartości, podczas gdy średnia europejska wyniosła 7%. WedługInstytutu Gallupa aż 59% Hiszpanów przyznało, że religia nie odgrywa ważnej roli w ich życiu. Odbiciem malejącej roli Kościoła i religii w Hiszpanii są drastyczny kryzys powołań i niedobór duchowieństwa, upowszechniający się relatywizm moralny, daleko posunięta tolerancja wobec antykoncepcji, aborcji,eutanazji,kohabitacji czymałżeństw homoseksualnych. Szczególnie młode pokolenie krytyczne jest wobec postaw i doktryn Kościoła odnośnie do etyki seksualnej i życia małżeńsko-rodzinnego. Młode pokolenie także w największym stopniu skłania się ku indywidualnej wierze bądź bezwyznaniowości. W 2005 roku zaledwie połowa młodzieży utożsamiała się z katolicyzmem, z czego jedynie 10% było zaangażowanych religijnie, a niespełna 4% systematycznie praktykowało[29][30][31]. Z drugiej strony w obliczu gwałtownej laicyzacji życia publicznego, reform rządzącej ówcześniePSOE i napływu muzułmańskich imigrantów, widoczna była także aktywna działalność organizacji katolickich mobilizujących prawicowe ugrupowania polityczne i zwolenników odnowy moralnej i tradycyjnych wartości rodzinnych i katolickich[potrzebny przypis]. Ruchy te jednak wydają się być w mniejszości.
Do lat sześćdziesiątych ubiegłego stulecia Hiszpania była jednym z najuboższych krajów Europy Zachodniej. Masowy napływ turystów spowodował wielki wzrost inwestycji i napływ kapitału zagranicznego, który wzmógł się jeszcze po przystąpieniu doUnii Europejskiej.
Hiszpania była przez ostatnie pół wieku jednym z najszybciej rozwijających się gospodarczo państw Europy. W 2009PKB wyniósł 1052 mld euro, czyli 23,5 tys. euro na mieszkańca. Hiszpania uporała się w ostatnich latach ze zmorą, jaką była znacznainflacja (od 1990 spadła z ponad 9% do ok. 2,5–3% w 2011) i masowym bezrobociem. W IV kwartale 2011 wynosiło ono 21,3%[32] wobec 21,6% w 1978. Bezrobocie w lipcu 2018 roku wynosiło 15,1%[33].
Hiszpania jest znaczącym uczestnikiem handlu zagranicznego, wielkie banki mają swe siedziby gł. wMadrycie,Barcelonie,Walencji iBilbao. W gospodarce Hiszpanii bardzo dużą rolę odgrywa obcy kapitał zagraniczny – głównie inwestycjeamerykańskie,brytyjskie,francuskie, to właśnie one doprowadziły do szybkiego uprzemysłowienia Hiszpanii.Hiszpania jest zaliczana do grupy państw wysoko rozwiniętych, co potwierdza wysokiPKB.Pod względem potencjału ekonomicznego Hiszpanie stanowią wielką czołówkę Europy wraz z dużymi krajami kontynentu. Są już dziewiątą potęgą gospodarczą świata i stali się ważnym motorem napędowym europejskiej gospodarki. Produkt krajowy brutto Hiszpania ma już wyższy niż należąca doG7Kanada. Relatywnie niskie ceny wpływają na wysoką siłę nabywczą porównywalną do Włoch i Francji.
Najważniejszą gałęzią gospodarki jest wysoko rozwinięty przemysł, zgrupowany w kilku wielkich okręgach. Hiszpania jest ważnym producentem samochodów osobowych (m.in.SEAT) i ciężarowych (Barcelona i Lleida, Walencja, Madryt, Valladolid, La Coruña). Kilka wielkich koncernów ulokowało tutaj swoje zakłady (VW, grupa PSA, Ford). Produkcja samochodów osobowych wyniosła ponad 1,9 mln sztuk (2000). W Walencji, Bilbao, Barcelonie, Kadyksie oraz La Coruñi są duże stocznie, a co za tym idzie, jest tutaj wysoko rozwinięty przemysł stoczniowy (3% produkcji światowej – 6. miejsce). Rozwinięty jest przemysł metalurgiczny (huty w Oviedo, Gijón, El Ferrol de Caudillo koło Bilbao i in.), w Asturii kopalnie węgla. Różnorodny przemysł elektrotechniczny (sprzęt gospodarstwa domowego, komputery, półprzewodniki) rozwinął się w większych miastach (np. Barcelona, Madryt, Sewilla, Malaga). Dzięki importowi paliw płynnych oraz znacznym zasobom energii wodnej Hiszpania produkuje ok. 185 TWh energii elektrycznej (4612 kWh na mieszkańca). Wielkim atutem jest rozwinięty przemysł włókienniczy oraz rolno-spożywczy (produkcja cukiernicza;wina – ponad 34 mln hl, 4. miejsce w świecie; konserw rybnych itp.), rozrzucony po całym kraju.
Hiszpania to jeden z liderów w produkcjienergii słonecznej. Wsparcie rządu i obowiązywanie tzw. systemufeed-in tariff, dzięki któremu producenci energii ze źródeł odnawialnych mogą ją odsprzedawać po z góry ustalonych, preferencyjnych cenach, sprawiły, że na Półwyspie Iberyjskim w szybkim tempie powstawały w ostatnich latach nowe elektrownie słoneczne. W 2011 roku moc zainstalowanych elektrowni słonecznych wyniosła 4,2GW[39]. Sektor energetyczny wytwarza około 5%PKB brutto kraju. Zapotrzebowanie na energię w Hiszpanii począwszy od 2002 r. wzrosło o około 3,5% rocznie, z niewielkimi zmianami, jak w 2003 roku zanotowano wzrost o około 7%. Wraz ze wzrostem konsumpcji wzrasta zapotrzebowanie na energię od 211.500 GWh w 2002 r. do 253.600 w roku 2006[40]. W 2008 roku 50% energii produkowanej w Hiszpanii było pochodzenia jądrowego 15 368toe, 15% pochodziło z węgla, 6% z energii mechanicznej płynącej wody i 29% z pozostałych źródeł energii odnawialnej[41]. W 2009 r. Hiszpania była największym producentem energii słonecznej oraz na trzecim miejscu wśród państw wytwarzających energię wiatrową. Produkcja energii wodnej w Hiszpanii osiągnęła w 2010 r. wartość 2220 MW i była to druga co do wielkości wartość produkcji w UE poWłoszech[42]. Według raportu koncernuErnst & Young Hiszpania wraz z takimi państwami jak m.in.:USA,Chiny iIndie znalazła się w gronie państw najbardziej atrakcyjnych na świecie pod względem inwestowania w odnawialne źródła energii[43].
W rolnictwie dominującą rolę odgrywają hodowlabydła,trzody idrobiu na rozległych pastwiskach (Kastylii,Asturii czyEstremadury), a także uprawa winorośli, zbóż,oliwek oraz owoców cytrusowych. Pod względem eksportu owoców cytrusowych Hiszpania znajduje się w ścisłej światowej czołówce. Poza innymi owocami cytrusowymi, tj. pomarańczami i mandarynkami prowadzi się uprawy kasztanów, migdałów, granatów i bananów, głównie na obszarach śródziemnomorskich. Lasy (głównie w regionach górskich) dostarczają drewna i owoców leśnych. Rolnictwo przynosi 8% dochodu narodowego brutto. Produkty pochodzenia rolniczego stanowią poważną pozycję eksportową Hiszpanii dostarczając niemalże 1/5 wpływów z eksportu. Na płaskowyżuMeseta uprawia się:pszenicę ijęczmień.Kukurydza rośnie dobrze na wilgotniejszych terenach północnego zachodu, a na terenach, na których możliwe jest nawadnianie, uprawia sięryż. Warzywa hodowane są w nawadnianych dolinach, wzdłuż nizinnego wschodniego wybrzeża. Gaje oliwne rosną na suchych obszarach na południu kraju. Hiszpania jest drugim na świecie producentem oliwy z oliwek.Winogrona uprawiane są w dolinie rzekiEbro, na Mesecie, na nizinach śródziemnomorskich oraz wewnątrz kraju m.in. wAndaluzji. Hodowla jest stosunkowo mniej ważną gałęzią produkcji rolnej, chociaż i ona ma w kraju wielowiekowe tradycje. Największe pogłowie posiadają stada owiec, znacznie mniejsze zaś bydła i kóz.
31% powierzchni kraju, szczególnie na terenach górzystych, zajmują lasy. Największe kompleksy leśne znajdują się w północnej, wilgotnej części Hiszpanii (lasy liściaste i mieszane), zaś na południowym zachodzie przeważają lasy dębowe z dębem korkowym. W Hiszpanii funkcjonuje wiele tartaków, na szeroką skalę produkowana jest równieżżywica. W kraju znajduje się 13 parków narodowych (hiszp.parque nacional), największym z nich jestDoñana, który obejmuje jedyne w swoim rodzaju siedliska ptaków wędrownych z południa Afryki, zaśCabañeros chroni unikatowe w Europie lasy wiecznie zielonych dębów ostrolistnych i korkowych. W Hiszpanii znajduje się także największy w Europie las palmowy –El Caracol niedalekoElche.
Duże znaczenie posiada rybołówstwo (1,4 mln ton ryb), zwłaszcza na wybrzeżu atlantyckim – La Coruña w Galicji, Jerez de la Frontera w Andaluzji, ale takżeMálaga. WVigo, w północnej części kraju znajduje sięAgencja Kontroli Rybołówstwa UE, której zadaniem jest szkolenie inspektorów oraz organizacja wspólnych inspekcji z kilku państw członkowskich, a także ma ona zapewnić zgodność z wymogami dotyczącymi połowów, wprowadzonymi w trosce o zachowanie zasobów rybnych[44]. Prawie połowę ryb i owoców morza (mariscos) łowionych w Hiszpanii dostarcza flota galicyjska. Hiszpania wspólnie zFrancją,Danią,Wielką Brytanią orazNiderlandami dokonuje 60% połowów całej UE. Ponadto Hiszpanii przypada w udziale 25% łącznego tonażu rybackiej floty wspólnotowej (481 000 ton)[45]. Największe porty rybackie znajdują się nadZatoką Biskajską i na terenie Galicji.
Sieć transportowa Hiszpanii uległa znaczącym przeobrażeniom poII wojnie światowej, dzięki dewizom napływającym od turystów zagranicznych. Drogi liczą ogółem ponad 370 tys. km – 73,2 km na 100 km² powierzchni. Wielki postęp zanotowano w budowie nowoczesnych magistral obsługujących narastający ruch turystyczny – 31 grudnia 2007 było w Hiszpanii 14 689 km autostrad (autopistas) i dróg ekspresowych (autovías), co łącznie sprawia, że państwo to ma największą sieć w Europie i trzecią co do wielkości na świecie poUSA i Chinach[46]. Hiszpania jest krajem wysoko zmotoryzowanym – w tym samym czasie było ponad 14,7 mln samochodów osobowych (36,7 pojazdu na 100 mieszkańców) oraz ponad 1,8 mln ciężarowych. Długość linii kolejowych wynosi obecnie ~16 tys. km, w tym 8,5 tys. km linii zelektryfikowanych, hiszpańskie kolejeRenfe również obejmująkolej dużych prędkości –AVE. Wraz z otwarciem trasy dla pociągów dużej prędkości na linii Madryt – Walencja w grudniu 2010 Hiszpania stała się krajem, który ma najdłuższą sieć kolei dużej prędkości w Europie, a drugi co do wielkości system kolei dużej prędkości na świecie[47]. Transport morski odgrywa dużą rolę w gospodarce kraju, zwłaszcza w handlu zagranicznym, gdyż większość towarów jest przywożona lub wywożona drogą morską. Najważniejsze porty morskie to:Algeciras,Kadyks, Kartagena,Walencja, Tarragona,Barcelona,Bilbao,La Coruña. Bezprecedensowy rozwój nastąpił w dziedzinie przewozów lotniczych.Port lotniczy Madryt-Barajas iport lotniczy Barcelona są jednymi z najważniejszych portów lotniczych w Europie, każdy z nich obsługuje ok. 50 mln pasażerów rocznie. Inne ważniejsze lotniska toport lotniczy Palma de Mallorca (28 mln pasażerów),port lotniczy Malaga (19 mln pasażerów),port lotniczy Alicante (14 mln pasażerów),port lotniczy Gran Canaria (13 mln pasażerów) iport lotniczy Teneryfa-Południe (11 mln pasażerów). Łącznie 25 portów lotniczych w Hiszpanii obsługuje powyżej 1 mln pasażerów rocznie, natomiast wszystkie 49 portów lotniczych obsługiwanych przezAena obsłużyło w 2017 roku ponad 249 mln pasażerów[48].
Hiszpania jest krajem obfitującym w rudy i kruszce. Kopaliny użyteczne są różnorodne i dość znaczne. WGórach Kantabryjskich na północy znajdują się złożawęgla kamiennego i wysokiej jakościrudy żelaza, dzięki czemu w miastach leżących na wybrzeżu rozwinął się przemysł ciężki.Węgiel brunatny wydobywa się we wschodniej części kraju – centralna Katalonia. W górachSierra Morena iSierra Nevada eksploatuje się złożarud metali, przede wszystkim:miedzi,cynku (Chalkopiryty) iołowiu. Dzięki bogatym złożomrtęci w okolicachAlmadén, Hiszpania zajmuje 1. miejsce na świecie w jej wydobyciu. Na tym samym obszarze wydobywa się równieżrudy tytanu,antymonu i manganu. Ponadto rudy manganu występują także w Górach Kantabryjskich iIberyjskich. WGalicji znajdują sięrudy wolframu. Na wybrzeżach znajdują się też niewielkie złoża ropy naftowej.Sole potasowe występują głównie w północno-wschodniej Katalonii, a także w północno-zachodniej części Kotliny Aragońskiej. 43% energii kraju pochodzi zelektrociepłowni wykorzystujących paliwa importowane: 41% produkowane jest przez hydroelektrownie wPirenejach i inne; 16% energii pochodzi z elektrowni atomowych.
Burzliwa historia, która pozostawiła ślad w postaci bardzo wielu zabytków i licznych, bogatych w eksponaty muzeów oraz jeden z najcieplejszych klimatów na kontynencie sprzyjają masowej turystyce, która stanowi jeden z filarów gospodarki przynoszących znaczne dochody. Liczba turystów zagranicznych odwiedzających Hiszpanię systematycznie wzrasta. Wypoczywają oni głównie na wybrzeżu śródziemnomorskim (Costa de la Luz –Costa del Sol –Costa Blanca –Costa del Azahar –Costa Dorada –Costa Montanesa –Costa Vasca –Costa Verde –Rias Altas –Rias Bajas) czy naBalearach. Dużą popularnością cieszą się takżeWyspy Kanaryjskie z ich subtropikalną roślinnością i interesującymi zjawiskami wulkanicznymi. Ponadto ożywiony ruch turystyczny spowodował, żeporty lotnicze wLas Palmas i naMajorce stały się jednymi z największych portów lotniczych Europy. Najcenniejsze zabytki posiadają miasta:Madryt (obok zabytków architektonicznych mieszczą się tu liczne zbiory sztuki, czy słynne muzeumPrado),Toledo,Barcelona,Burgos,Salamanka (z najstarszymuniwersytetem w kraju),Saragossa. W zabytki z czasów rzymskich obfitująTarragona iSagunto, z czasów arabskichSewilla,Kordoba, a szczególnieGrenada (Alhambra) iGeneralife – perła architektury mauretańskiej. Ośrodkiem pielgrzymkowym o europejskiej sławie jestSantiago de Compostela. Z dochodów z turystyki sfinansowano m.in.: budowę dróg oraz przemysł lokalny.
W 2017 roku kraj ten odwiedziło 82 mln turystów (8,6% więcej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 68 mlddolarów. Tym samym Hiszpania jest drugimnajczęściej odwiedzanym państwem przez turystów na świecie (po Francji) i także na drugim miejscu pod względem przychodów z turystyki (po USA)[7].
Dzieje literatury hiszpańskiej są ściśle związane z historią ziem położonych naPółwyspie Iberyjskim. Panowanie rzymskie, arabskie, czy też literatura przybyłych na półwysep Żydów kształtowało w pewnym stopniu przyszłą literaturę hiszpańską. Przed powstaniem pierwszych dzieł wjęzyku hiszpańskim na terenie współczesnej Hiszpanii rozwijały się literatura w języku łacińskim, a także literatura hispano-arabska oraz judeo-arabska. Początek literatury hiszpańskiej stanowi twórczość wędrownych żonglerów (anonimowy epos rycerskiPieśń o Cydzie z ok. 1140 r.) i klerków (głównie duchownych, poezjaGonzalo de Berceo). Na rozwój prozy w XIII wieku wpłynął królAlfons X Mądry. Poezję XIV wieku reprezentowali: J. Ruiz i P. López de Ayala, prozę – Juan Manuel, zaś XV wiecznaproza miała charakter satyr. Ukształtował się też romans rycerski (Amadís de Gaula). Rozwinęła się anonimowa twórczość poetycka w formieromancy. Następnie w literaturze hiszpańskiej rozwijały się takie kierunki jak: romans przygodowo-sentymentalny czy teatr. W II połowie XVI wieku w poezji hiszpańskiej zapanował duch ascezy i mistycyzmu, pojawiły się 2 szkoły: salamantyjska, której przedstawicielem byłLuis de León i sewilska, którą reprezentowałFrancisco de Herrera starszy. W epoce wielkich odkryć geograficznych i podbojów kolonialnych powstawała literatura związana z podbojemAmeryki: kronikiHernána Cortésa czyBernala Díaz del Castillo. Na przełomie XVI i XVII w. tworzyłMiguel de Cervantes – autorDon Kichota – pierwszej powieści nowożytnej, która do dziś uważana jest za najważniejszą książkę kręgu kulturowego języka hiszpańskiego.
Muzyka hiszpańska przez wiele stuleci kształtowana była przez liczne, zmieniające się wraz z upływem czasu, wpływy kulturowe. W epoce średniowiecza tzw. śpiew wizygocki (liturgiczny) przeobraził się w tzw. mozarabski, aż ostatecznie przeważyły w nim elementy muzyki chrześcijańskiej. W XVI wieku nastąpił rozkwit religijnej polifonii wokalnej, a także muzyki organowej i lutniowej. W XVII wieku powstała forma opery tzw. zarzuela, która podlegała ciągłym ewolucjom w następnych stuleciach w popularną hiszpańskątonadillę isainete. Muzyka hiszpańska poddana była w owym czasie oddziaływaniu trendów neapolitańskich (działalność włoskiego śpiewaka, kastrata – Farinellego). Dopiero w XIX wieku muzycy hiszpańscy podjęli próbę wyzwolenia się spod obcych wpływów i wskrzeszenia tradycyjnej, narodowej opery (F. Pedrell). Powstawały liczne konserwatoria, które kontynuowały rozwój szkoły narodowej. Jej cechami charakterystycznymi są powrót do korzeni ludowych oraz specyficzne dla muzyki hiszpańskiej zróżnicowanie regionalne, wynikające z przemieszania kulturowego w Hiszpanii (m.in. kultura arabska, żydowska czy cygańska). Powstało wiele narodowych tańców, charakterystycznych dla Hiszpanii takich jak:flamenco, czypaso doble. Hiszpania słynie także ze znanych na cały świat wykonawców operowych, np.José Carreras,Plácido Domingo iMontserrat Caballé. Sławni wokaliści hiszpańscy toJulio Iglesias,Enrique Iglesias czy w ostatnich latachÁlvaro Soler.
Przepędzaniebyków, walki byków i uroczystości wPampelunie. Festiwal Muzyki w Granadzie. Festiwal św. Jakuba wSantiago de Compostela z pokazem sztucznych ogni.
Narodowe święto15 sierpnia, obchody w wielu miastach. Tradycyjne uroczystości w La Alberca (Salamanka) oraz letni jarmark w Maladze. SłynneMisterium w Elche.
Wrzesień
Święto winobrania wLogroño, świętowina w Jerez de la Frontera, Mercé Feria de San Miguel wTorremolinos, Festiwal Meced
↑Naddniestrzańska Republika Mołdawska nie jest uznawana przez żadne w pełni suwerenne państwo.
↑Republika Kosowa jednostronnie ogłosiła niepodległość, którajest uznawana przez 97 ze 193 państw członkowskich ONZ. Obecnie działa tam specjalna misja Unii Europejskiej –EULEX.
.svg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.jpg)
.jpg)
_08.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.svg)
