Historia Syrii sięga osadnictwa okresupaleolitu.
Pierwsze państwo na terytorium Syrii toEbla, po raz pierwszy wymieniona w tekście syryjskim datowanym na ok. 2500-2400 p.n.e. Później była ważną prowincją rzymską, podbitą w roku 64 p.n.e. przez Pompejusza. Pozostała pod panowaniem rzymskim (bizantyjskim) do roku 637, kiedy została podbita przez muzułmanów.
W latach 633-640 Syria została podbita przezArabów. W 661 rokuDamaszek stał się stolicąkalifatuUmajjadów, stając się centrum kulturalnym świataislamu. Po przeniesieniu przezAbbasydów stolicy doBagdadu w 750 roku Syria znalazła się na obrzeżach muzułmańskiego świata. W 944 władzę w Syrii przejęła lokalna dynastiaHamdanidów. Po jej wygaśnięciu w 1003 Syria znalazła się w sferze wpływówFatymidów. W 1078 roku Syrię podbiliSeldżukidzi. W wynikuI krucjaty znaczna część Syrii znalazła się pod panowaniem krzyżowców. Utworzyli oniHrabstwo Trypolisu iKsięstwo Antiochii. W islamskiej części Syrii po upadku Seldżuków władzę w 1127 przejęła dynastiaZangidów, której udało się odzyskaćDamaszek. W 1174 Zangidzi zostali obaleni przezSaladyna, który założył dynastięAjjubidów. W 1250 Ajjubidów zastąpiliMamelucy, którzy do 1291 roku zdobyli wszystkie posiadłości krzyżowców. W 1516 Syrię zdobyliTurcy osmańscy.
Po podboju przez Turków Syrię podzielono nawilajety Damaszku, Aleppo i Trypolisu. W 1660 wydzielono wilajetSydonu. W XVIII wieku paszowie poszczególnych wilajetów zaczęli zdobywać stopniowo coraz większą władzę, tocząc między sobą nieustanne wojny o ziemie. W 1775 pasza Ahmad al-Dżazzar zajął całą południową i centralną Syrię. Po jego śmierci w 1804 roku zapanowała kompletna anarchia. W 1831 Syrię zajęły wojska paszyEgiptuMuhammada Alego, jednak na skutek nacisków europejskich mocarstw Egipt musiał zwrócić SyrięTurcji w 1841. Pod koniec XIX wieku w Syrii doszło do odrodzenia kulturalnego Arabów, a następnie do ukształtowania się arabskiego ruchu narodowego, którego celem stało się z czasem utworzenie odrębnego państwa[1].
1 września 1918 Syria zostałazajęta przez wojska brytyjskie, wspomagane przezarabskich powstańców.
Na mocytraktatu wersalskiego, tureckie posiadłości naBliskim Wschodzie oddano podmandat francusko-brytyjski. 8 marca 1920syryjski Kongres Narodowy proklamował niepodległośćKrólestwa Wielkiej Syrii. Jej królem został ogłoszonyFajsal I. 24 kwietnia 1920Francja iWielka Brytania dokonały podziału Bliskiego Wschodu, w wyniku którego terytorium Wielkiej Syrii przypadłoFrancji[2]. 28 lipca 1920 oddziały francuskie wkroczyły doDamaszku, obalając rządy Fajsala. W sierpniu 1920 Francuzi dokonali podziału Wielkiej Syrii. WydzielonoWielki Liban, większy trzykrotnie od dawnegosandżaku Libanu. Utworzono sandżakAleksandretty. Pozostałą część Syrii podzielono wedle kryteriów religijnych na 4 państewka:Damaszek,Aleppo,Latakię iDżabal ad-Duruz. W 1925Damaszek iAleppo połączono w jedno państwo nazwane Republiką Syryjską. W 1930 nadano Syrii konstytucję, zaś 1936 podpisano traktat, który zobowiązywał Francję do przyznania Syrii pełnej niepodległości. W 1939Aleksandrettę przekazanoTurcji. W 1940 roku Syria znalazła się pod władzą rząduVichy. Po wyzwoleniu w 1941 komitet Wolnej Francji ogłosił niepodległość Syrii, która została oficjalnie ogłoszona przez Syrię w 1943. W 1944 do państwa syryjskiego przyłączone zostałyLatakia iDżabal ad-Duruz. W 1945 Syria współtworzyłaONZ.
W 1946 ostatnie wojskowe oddziały francuskie i brytyjskie opuściły Syrię. Ogłoszono republikę, na czele której stanąłSzukri al-Kuwatli. W 1947 odbyły się pierwsze wybory do parlamentu. W tym samym roku drogą zjednoczenia dwóch partii:Partii Odrodzenia Arabskiego (arab.Hizb al-Baas al-Arabi), założonej przezMichela Aflaqa iSalah ad-Din al-Bitara orazArabskiej Partii Socjalistycznej (arab.Al-Hizb al-Arabi al-Isztiraki)Akram al-Hauraniego, założona zostałapartia Baas. Twórcy pierwszej z wymienionych formacji czerpali inspirację z europejskich nowoczesnych ruchów nacjonalistycznych, podczas gdy druga z partii zaliczała się doskrajnej lewicy[3]. Choć wówczas organizacja cieszyła się niewielkim poparciem to w następnych latach miała ona odegrać w syryjskiej polityce bardzo ważną rolę. W 1948 wojska syryjskie wzięły udział wI wojnie z Izraelem. Armia nie odniosła większych sukcesów, a jedynym „zwycięstwem” było zajęcie pasa ziemi nadJeziorem Galilejskim.
W marcu 1949 miał miejscezamach stanu, po którym władzę przejął generałHusni az-Za’im. Zaczął wprowadzanie w życie projektów budowlanych (szkoły, szpitale, drogi, tama naEufracie, budowa portu wLatakii), wzywał kobiety do zaprzestanie noszeniakwefów i opracował projekt świeckiej konstytucji. Nie rządził długo, albowiem w sierpniu tego samego roku został obalony w wyniku kolejnego zamachu stanu, dokonanego przez pułkownikaSamiego al-Hinnawiego. W tym samym roku odbyły się wybory parlamentarne, w których wzięły udział kobiety. W grudniu 1949 miał miejsce trzeci z kolei zamach stanu, na czele którego stanął pułkownikAdib asz-Sziszakli[4]. Według niektórych źródeł jego ostatecznym celem była budowa homogenicznego, arabskiego i muzułmańskiego (sunnickiego) państwa[5]. Wobec braku reformy rolnej, w 1951 i 1952 chłopi z inspiracji Partii Socjalistycznej zorganizowali wystąpienia antyfeudalne[6]. Powstania doprowadziły do pewnych ustępstw ze strony wojskowego rządu[7]. Organizacje opozycyjne względem junty w listopadzie 1953 utworzyły Front Narodowego Sprzeciwu. Miesiąc wcześniej partie zbojkotowały wybory parlamentarne, w których wystartował jedynie prezydencki Arabski Ruch Wyzwolenia, zdobywając komplet mandatów[7].
W 1954 asz-Sziszakli został obalony, a władzę na krótko objąłHaszim al-Atassi[8]. Po obaleniu dyktatury wojskowej, partia Baas stała się najpopularniejszą partią w kraju. Głosząca potrzebę reform, równość i jedność Arabów (bez względu na wyznanie) zyskała popularność wśród uczniów szybko rozwijającego się szkolnictwa, którzy w znacznej części pochodzili z niższych warstw społecznych lub z dyskryminowanych przez asz-Sziszaklego mniejszości religijnych. Z partią Baas sympatyzowali także urzędnicy, zatrudnieni w rozbudowującym się aparacie biurokratycznym powstającym na potrzeby urbanizacji i gospodarczego interwencjonizmu państwa[9]. Na skutek puczu przywrócono system demokratyczny. We wrześniu 1955 odbyły się wybory parlamentarne, a prezydentem został ponownieSzukri al-Kuwatli. Za jego rządów Syria zaczęła zbliżać się do krajów socjalistycznych. W 1957 otrzymała pomoc od Związku Radzieckiego, co miało trwać przez następne 12 lat. Syria sprzeciwiła się powstaniuPaktu Bagdadzkiego. U schyłku swojej kadencji, al-Kuwatli uczestniczył w negocjacjach nad utworzeniem w 1958Zjednoczonej Republiki Arabskiej, na czele której stanął egipski prezydentGamal Abdel Naser. W 1959 al-Kuwatli pokłócił się z Naserem, co było końcem jego kariery politycznej[10]. 22 lutego 1958 Syria wraz z Egiptem połączyły się w jednoczoną Republikę Arabską. Prezydent EgiptuGamal Abdel Naser mianował rząd ZRA, w którym było wielu Syryjczyków. Dokonano wtedy reformy rolnej, w wyniku której znacjonalizowano ziemię i rozdano ją chłopom. W 1958 najbardziej wpływowy przywódca Partii Baas Akram al-Hawrani został wiceprezydentem kraju, już rok później został tego stanowiska pozbawiony. Pretekstem dla podjęcia tej decyzji przez prezydenta Nasera były niskie wyniki wyborcze polityków wywodzących się z Partii Baas uzyskane w lipcu 1959 w wyborach do lokalnych rad Unii Narodowej[11]. W lipcu 1961 znacjonalizowano wszystkie banki prywatne. 28 września 1961 władzę w Syrii przejęli oficerowie, którymi kierowałAbd al-Karim an-Nahlawi. Syria odłączyła się od ZRA. Prezydentem został wybranyNazim al-Kudsi. Będąc przeciwnikiem socjalizmu, zwrócił część ziemi i fabryk poprzednim właścicielom. Całkowicie zmienił kierunek syryjskiej polityki zagranicznej, w której w latach 1958-1961 dominowałpanarabizm, starając się zawrzeć trwały sojusz ze Stanami Zjednoczonymi i niechętnymi Naserowi rządamiArabii Saudyjskiej,Libanu iJordanii. Wdrożył również program reprywatyzacji syryjskiej gospodarki i uzyskał dla kraju kredyty zBanku Światowego. Za jego rządów z armii syryjskiej usunięto oficerów sympatyzujących z naseryzmem oraz zsocjalistyczną i panarabską partią Baas[12]. Kudsi został obalony 28 marca 1962 przez an-Nahlawiego, który go aresztował. Kolejny zamach stanu, dokonany przezAbd al-Karima Zahr ad-Dina, przywrócił do władzy Kudsiego. Po powrocie do władzy prezydent usiłował naprawić relacje z Naserem i z syryjskimi socjalistami, powołując rząd naserystyBaszira al-Azmy, który powrócił do wdrażania w kraju zarzuconej w 1961 reformy rolnej[13], jednak nie zdołał przekonać do siebie lewicy.
Osobny artykuł:Zamach stanu w Syrii (1963).8 marca 1963 partia Baas, a ściślej sformowany przez związanych z nią oficerów Komitet Wojskowy,dokonała zamachu stanu i przejęła władzę. Do przyspieszenia działań Komitet Wojskowy skłonił udanyzamach stanu w Iraku, przeprowadzony przez iracką gałąź partii Baas[14]. Na czele państwa stanęła po przewrocie Narodowa Rada Dowództwa Rewolucji, złożona z dwunastu członków partii Baas i ośmiu naserystów oraz ludzi niezwiązanych z żadną organizacją. Do rządu dopuszczono, obok oficerów, także polityków cywilnych (jeden z twórców partii BaasSalah ad-Din al-Bitar został jej pierwszym przewodniczącym). Jeszcze na przełomie marca i kwietnia 1963 zwolennicy partii Baas, na czele z ministrem spraw wewnętrznych gen.Aminem al-Hafizem usunęli naserystów z wojska. Doprowadziło to do wystąpienia zwolenników Nasera (który odnosił się do partii Baas z głęboką niechęcią) i nowego zbliżenia z Egiptem także z rządu. 18 lipca 1963 naseryści pod wodzą płk.Dżasima Alwana podjęli próbę przejęcia władzy drogą kolejnego zamachu stanu. Został on jednak stłumiony, a 20 uczestniczących w nim oficerów – natychmiast aresztowanych i straconych. Następnie uzyskane po 8 marca stanowiska stracili także oficerowie i politycy niezależni. Komitet Wojskowy zdobył faktycznie pełnię władzy w Syrii[15].
Al-Hafiz przeprowadził nacjonalizację zasobów ropy naftowej oraz banków należących do arabskich właścicieli. Zacieśnił związki Syrii zeZwiązkiem Radzieckim i wspierał partyzantkępalestyńskąJasira Arafata. Na nowo przystąpił do reformy rolnej i parcelacji majątków najzamożniejszych ziemian[16]. W kwietniu 1964 stłumił powstaniesunnickie. 25 kwietnia tego samego roku ogłoszona została tymczasowa konstytucja, w której Syrię określono mianem demokratycznej republiki socjalistycznej, a Syryjczyków jako część wielkiego narodu arabskiego (w myśl koncepcjibaasistowskich[17]). Wielokrotne czystki w wojsku i niestabilność kolejnych gabinetów rządowych doprowadziło do stopniowej utraty przez niego poparcia i dotychczasowej bazy. Okazał się również niezdolny do mediowania między frakcjami partii Baas. W rezultacie stracił władzę wskutek kolejnegozamachu stanu 23 lutego 1966, w którym główną rolę odegrał byłyszef sztabu armii syryjskiej gen.Salah Dżadid, związany ze skrajnie lewicową frakcją partii[18] a takżeHafiz al-Asad. Po zamachu stanu pełnię władzy w państwie przejęło wojskowe skrzydło partii Baas, w którym dominowalialawici.
%2c_the_new_president_of_Syria_in_November_1970.png)
Po przejęciu władzy przez Dżadida, w polityce zagranicznej Syria wzmocniła swoje zaangażowanie w walkę Palestyńczyków o niepodległe państwo, szkoląc na swoim terytorium palestyńskich fedainów. Zacieśnienie relacje zeZwiązkiem Radzieckim doprowadziło do uzyskania z Bloku Wschodniego dostaw uzbrojenia i inwestycji. Trudne były natomiast relacje Syrii z Irakiem pozamachu stanu w 1968, po którym władzę w tym kraju ponownie przejął lokalny oddział partii Baas. Według Dżadida jego przywódcy przyczynili się do upadku poprzednich rządów partii w Iraku pięć lat wcześniej i nie zasługiwali na zaufanie. Wrogość między obydwoma państwami rządzonymi przez oddziały tej samej organizacji jeszcze się pogłębiła, gdy Irak stał się celem emigracji syryjskich basistów odsuniętych od władzy w 1966[19]. We wrześniu 1966 próbę obalenia rządu podjąłSalim Hatum, oficer związany z partią Baas, uczestnik zamachu stanu z marca 1963, rozczarowany faktem, iż nie uzyskał po nim żadnych znaczących stanowisk. Uzyskał poparcie oficerów pochodzeniadruzyjskiego, zaniepokojonych wzrostem znaczenia alawitów. Plany przewrotu zostały częściowo wykryte w sierpniu 1966, jednak sam Hatum nie został z nimi powiązany[20].
W 1967 wybuchławojna sześciodniowa, w której Syria brała udział. Wojska syryjskie poniosły klęskę, a Syria straciła kontrolę nadwzgórzami Golan. Po wojnie sześciodniowej między Dżadidem i al-Asadem wybuchł osobisty konflikt. Al-Asad przestał utożsamiać się z polityką prowadzoną przez Dżadida. Nie uznawał własnej współodpowiedzialności za klęskę, lecz twierdził, że była ona skutkiem przyjętego przez Dżadida kursu politycznego, al-Asad pragnął skupić się na rozwoju armii, by w razie nowej wojny z Izraelem mogła stawić mu czoła[21]. Stopniowo w Syrii wokół Dżadida i al-Asada wykształciły się dwa stronnictwa, a al-Asad przystąpił do eliminowania z armii zwolenników swojego rywala. Dżadid zachował natomiast kontrolę nad aparatem partyjnym. W końcu 1968 to pozycja al-Asada i sił zbrojnych była już jednak silniejsza[22]. Przez cały 1969 al-Asad stopniowo ograniczał wpływ Dżadida na państwo, wymuszając rekonstrukcję gabinetu rządowego i dopuszczenie do niego bardziej umiarkowanych polityków, złagodzenie krytyki krajów arabskich nieprowadzących socjalistycznej polityki gospodarczej i retoryki walki klasowej, jaką posługiwano się, komentując bieżące wydarzenia w kraju. W marcu 1969 konflikt między obydwoma działaczami stał się przedmiotem zainteresowania w całym świecie arabskim, a Egipt,Algieria i Irak proponowały przeprowadzenie mediacji między nimi[23]
Ostateczny kryzys w relacjach między Dżadidem i al-Asadem nastąpił we wrześniu 1970. W czasie konfliktu wewnętrznego wJordanii w 1970 (czarny wrzesień) Dżadid ogłosił poparcie Syrii dlaOrganizacji Wyzwolenia Palestyny i skierował jej na pomoc brygadę pancerną. Początkowo al-Asad uznał tę decyzję za słuszną[24]. Następnie uznał jednak, że Syria jest zbyt słaba, by prowokować Izrael, a otwarte popieranie Palestyńczyków osłabi jej pozycję międzynarodową, zwłaszcza w oczach wielkich mocarstw[25].
W 1970 al-Asad przejął władzę; w toku zainicjowanego przez niegoRuchu Korygującego Syria wycofała się z niektórych socjalistycznych reform gospodarczych[26], wprowadzony został również fasadowy pluralizm partyjny[27]. Partia Baas utworzyła razem z mniejszymi organizacjami lewicowymiNarodowy Front Postępu, do którego weszły równieżSyryjska Arabska Unia Socjalistyczna,Socjalistyczny Ruch Unionistów,Arabska Partia Socjalistyczna orazSyryjska Partia Komunistyczna. W lutym 1971 w wyborach parlamentarnych 60% mandatów objęli deputowani Baas, pozostałe zaś – inni przedstawiciele lewicy oraz niezrzeszeni. W marcu 1971 na XI kongresie partyjnym al-Asad stwierdził, że długofalowe cele polityczne partii Baas – socjalizm i panarabizm – pozostają niezmienne, natomiast ich realizacja musi zostać poprzedzona umocnieniem Syrii i odzyskaniem utraconych ziem. Do momentu odrobienia strat terytorialnych partia nie miała wdrażać socjalistycznych reform[28]. W 1971 został wybrany prezydentem. W 1973 uchwalono stałą już konstytucję. W październiku tego samego roku wybuchławojna Jom Kipur. Syria częściowo odzyskała wtedy wzgórza Golan. W 1976 Syria wysłała swoje wojska do Libanu, które później otrzymały mandatLigi Arabskiej.
W 1976 Syria wysłała swoje wojska do pogrążonego w wojnie domowej Libanu, które później otrzymały mandatLigi Arabskiej. Syryjska armia wymusiła na wszystkich stronach konfliktu przyjęcie zawieszenia broni[29]. Walki wkrótce rozgorzały jednak na nowo a Syria wsparła w nichprawicowe organizacjechrześcijańskie tj.Falangi Libańskie iTygrysy. Po stronie syryjskiej do walki włączyły się również palestyńskie organizacje prosyryjskieAs-Sa’ika iLudowy Front Wyzwolenia Palestyny – Główne Dowództwo[30]. W konflikcie wojska syryjskie starły się z koalicją sił OWP i Libańskiego Ruchu Narodowego. Oblicze wojny zmieniło wkroczenie w 1982 roku do Libanu wojsk izraelskich które doprowadziły do porażki militarnej sił OWP i w rezultacie ich wycofania się z kraju[31]. Wojska syryjskie zmieniły wówczas front i rozpoczęły walkę z Izraelem i jego chrześcijańskimi sojusznikami. Wojna zakończyła się oficjalnie w 1989 roku po podpisaniuporozumienia z Taif a władzę w Libanie przejęli politycy prosyryjscy którzy sprawowali ją do 2005 roku (cedrowa rewolucja).
Osobny artykuł:Powstanie islamistów w Syrii.Poważne wyzwanie władzy rzuciłoBractwo Muzułmańskie, odrzucające laickie podstawy rządów partii Baas i sprzeciwiające się rządom alawitów, których uważało za odszczepieńców. W 1979 Bractwo rozpoczęło walkę z rządem al-Asada przy pomocy kampanii terroru indywidualnego, zabijając urzędników partyjnych, oficerów i alawitów.Konfrontacja między wojskiem a islamistami trwała trzy lata i zakończyła się stłumieniem powstania. Ostatnie walki rozegrały się w Hamie, gdzie siły dowodzone przezRifata al-Asada, brata prezydenta, zniszczyły zabytkowe dzielnice miasta, zabijając w walkach i doraźnych egzekucjach od 3 do 25 tys. – islamistów oraz cywilów[32][33].
W 1984 Asad przeszedł zawał i był hospitalizowany. Wykorzystał to jego brat, który chciał przejąć władzę. Mimo złego stanu zdrowia Asad utrzymał władzę, a Rifat został wygnany. Hafiz al-Asad zmarł w 2000. Władzę po nim objął jego młodszy syn,Baszszar al-Asad. W styczniu 2011 rozpoczęły się protesty przeciw jego rządom, które przerodziły się wwojnę domową.
