Malta w latach 218 p.n.e. – 870 n.e. znajdowała się pod panowaniemStarożytnego Rzymu. W 257 p.n.e. miał miejsce pierwszy atakRzymian i w 218 p.n.e. Malta przeszła pod władanieImperium Rzymskiego. W roku 60 n.e. na mieliźnie u brzegów wyspy rozbił się statek przewożący doRzymu, jako więźnia,św. Pawła, który uzdrowił ojcaPubliusza i wielu innych chorych oraz nawrócił Maltę nachrześcijaństwo^[1].

Po podzialeCesarstwa Rzymskiego w 395 roku, wyspa znalazła się w granicachCesarstwa Zachodniorzymskiego. W latach 454–464 terytorium posiadaliWandalowie a od 464 r.Ostrogoci. W 533 roku – w ramach rekonkwistyJustyniana I – kontrolę nad wyspą przejęłoCesarstwo Bizantyńskie, co trwało do 870 roku, gdy Malta zostały podbita przezArabów (berberyjskądynastię Aghlabidów z Afryki Północnej)^[2].

Okres rzymski wprowadził dekoracyjne mozaikowe podłogi, marmurowe kolumnady i klasyczne posągi. Założono miasta m.in.Melite orazGaulos oraz budowano liczne świątynie i pałace. Niestety, do dziś pozostało niewiele, najbardziej pokaźnymi pozostałościami są ruinyDomvs Romana, w których znaleziono kilka dobrze zachowanych mozaik i statuetek. Praktycznie nie zachowały się żadne przykłady architektury bizantyjskiej^[3].

Rzymskie rządy na Malcie ustanowione zostały na wczesnym etapieII wojny punickiej. W roku 218 p.n.e. rzymski konsulTyberiusz Semproniusz Longus przypłynął wraz ze swoją flotą z Sycylii doMelite (dzisiejszejMdiny), a kartagiński dowódca Hamiclar poddał się bez większego oporu. Następnie wyspa została przyłączona do rzymskiej prowincjiSycylii, a dotychczasowe miasto Maleth zaczęło być znane jako Melite. Miasto uważano za schronienie, dalekie od polityki Rzymu^[4].

Podczas wczesnej okupacji rzymskiej Melite miała, jak inne miasta na Sycylii, np. Messana (dziśMesyna), czy Tauromenium (dziśTaormina), statusfoederata civitas. Jego mieszkańcy byli uważani za „sojuszników” (łac. socii), nie zaś podbitych ludzi, więc zachowali swoje prawa i mogli wybijać własne monety. Chociaż wprowadzono język łaciński i rzymską religię, punicka kultura oraz język przetrwały na Malcie przynajmniej do I wieku n.e. W końcu Melite otrzymała statusmunicypium, uzyskując takie same prawa, jak inne miasta rzymskie^[5].

Bardzo niewiele wiadomo na temat wyglądu miastaMelite, gdyż niedużo jego pozostałości się zachowało. Było otoczone grubymi murami i fosą, kilka cmentarzy ulokowanych było na zewnątrz miasta. Miasto posiadało teatr,świątynia Apollina stała nieopodal. Miała czterokolumnowyportyk, mur tworzący część podium świątyni wciąż istnieje, schowany pod nawierzchnią dzisiejszej Triq Villegaigno^[6].

Na wzgórzuMtarfy, poza murami Melite, stałaświątynia Prozerpiny. Z tej świątyni przetrwał jedynie fragment marmurowej kolumny oraz część punickiego gzymsu, lecz jej istnienie jest znane zinskrypcji Chrestiona, odkrytej w roku 1613, mówiącej o odnowieniu świątyni za panowania cesarzaOktawiana Augusta^[7]. Na miejscu świątyni stoi dziś statuaśw. Mikołaja^[4].

Jesienią 60 roku,Paweł z Tarsu w towarzystwieArystarcha iŁukasza oraz więźniów, zmierzających przed sąd Cezara w Rzymie wyruszył pod eskortą przezMorze Śródziemne zcezarejskiego portu Sebastos doMyry wLicji (obecnie:Turcja). Tam przesiadł się na statek płynący doItalii, na którym dotarł do miejsca naKrecie zwanego wDziejach Apostolskich"Dobre Porty". W trakcie dalszej podróży natrafił na czternastodniową burzę morską i rozbił się oniewielkie wysepki na północ odwybrzeżyMalty^[8]. Wszyscy pasażerowie zdołali ocaleć.

Święty Paweł został na miejscu przywitany został przez gubernatora MelitePubliusza i uzdrowił jego chorego ojca^[9]. Według tradycji,katedra w Mdinie została zbudowana na miejscu rezydencji gubernatora Publiusza, gdzie św. Paweł uzdrowił jego ojca^[10].

Opis spotkania zmieszkańcami wyspy, którego miejsce jest utożsamiane z lokalizacjąkościoła pw. św. Pawła Rozbitka znajduje się w Rozdz. 28 Dziejów Apostolskich.

Ze względu na martwy sezon w żegludze śródziemnomorskiej św. Paweł wraz z pozostałymi 275 rozbitkami był zmuszony pozostać na wyspie przez trzy miesiące. Zgodnie z miejscową tradycją zamieszkiwał w jednej z grot w okolicy miasteczkaRabat. Po tym, gdy uzdrowił ojca namiestnika rzymskiegoPubliusza, udał się do portu w pobliżuNeapolu, skąd drogą lądową dotarł do stolicyCesarstwa, gdzie przebywał wareszcie domowym do 63 roku^[8].

Jak podaje tradycja, ludność Melite nawróciła się na chrześcijaństwo, a Publiusz przypuszczalnie został pierwszymbiskupem Malty^[11].

 Główny artykuł:Chrześcijaństwo na Malcie.

Po przewodzeniu kościołowi na Malcie przez 31 lat,Publiusz został w 90 r. przeniesiony doAten, gdzie zginął śmiercią męczeńską w 125 roku^[11]. Istnieją skąpe informacje na temat ciągłości chrześcijaństwa na Malcie w kolejnych latach, choć tradycja głosi, że istnieje ciągła linia biskupów od czasów apostoła Pawła do czasówcesarza Konstantyna.

AktaSoboru Chalcedońskiego podają, że w 451 r. niejaki Achacy (Acacius) był biskupem Malty (Melitenus Episcopus). Jest również wiadomo, że w r. 501 niejaki Konstantyn (Constantinus),Episcopus Melitenensis brał udział wII Soborze Konstantynopolitańskim. W 588 r. Tucillus,Miletinae civitatis episcopus, został usunięty z funkcji przezpapieża Grzegorza I, a jego sukcesor Trajan został wybrany przez duchownych i ludność Malty w 599 r.

Ostatnim notowanym biskupem Malty przed inwazją arabską z 870 r. był Grek imieniem Manas, który następnie został uwięziony wPalermo naSycylii^[12].

 Główny artykuł:Bizantyńska Malta.

W roku 535 wyspy maltańskie przyłączone zostały do bizantyńskiej prowincji Sycylii.Melite pozostała administracyjnym centrum wyspy, lecz niewiele wiadomo o dziejach miasta w okresie bizantyńskim. Mogła zostać wtedy zbudowanastruktura obronna, która zredukowała Melite do wielkości dzisiejszejMdiny, jednej trzeciej wielkości punicko-rzymskiego miasta. Śródszaniec został prawdopodobnie zbudowany około VIII wieku, by przeciwstawić sięrosnącemu zagrożeniu muzułmańskiemu, chociaż mógł być również zbudowany później, około wieku XI, przez Arabów. Niezależnie od tego, kiedy go budowano, nowe mury zostały najprawdopodobniej zbudowane z kamienia uzyskanego ze zburzonych budynków antycznego miasta^[13].

Niewiele wiadomo o tym okresie w historii Malty, ale wiele wskazuje na to, że Malta była ważną przystanią morską, co wynikało z faktu, że urzędował tu lokalny bizantyjski przywódca wojskowydux wraz z zastępcą tytułowanymdrungarios oraz gubernator cywilnyarchont. Na wyspie językiem administracyjnym prawdopodobnie byłagreka^[14].

Melite zostałazdobyta i zburzona przezAghlabidów w roku 870. Jak podajeAl-Himyarī, w tym czasie miasto było rządzone przez bizantyńskiego gubernatora Amrosa (prawdopodobnie Ambrosiosa). Czas oblężenia nie jest znany, lecz musiało ono trwać kilka tygodni lub nawet miesięcy. Siły Aghlabidów były dowodzone przez inżyniera Halafa al-Hādima, który stracił życie w bitwie. Z Sycylii przysłany został wtedy nowywali, aby kontynuował oblężenie. Po jakimś czasie Melite upadła pod naporem najeźdźców, mieszkańcy zostali wymordowani, kościoły złupione, a miasto zniszczone. Marmury z kościołów Melite posłużyły do budowy zamku wSusie w dzisiejszejTunezji^[15].

• Historia Malty
• Starożytny Rzym

• Uniwersalny szablon cytowania – brak strony
• Szablony lokalizacyjne – brak współrzędnych – Państwo infobox