Metoda pracy historyka polega na badaniu zjawisk minionych poprzez krytyczną interpretację ich pozostałości i świadectw (źródeł), w celu dotarcia do pewnychfaktów, które ułożone chronologicznie przedstawiane są w postacinarracji.
Historia jest najczęściej pojmowana w dwóch odrębnych znaczeniach: jako dzieje, przeszłe zdarzenia oraz jako wszelkie relacje o tej przeszłości (w tymhistoriografia).
Wyraz „historia” pochodzi odgreckiego słowaἱστορία (historía), pierwotnie znaczącego „badanie, dochodzenie do wiedzy” oraz „wiedza zdobyta poprzez badanie”.Herodot użył tego słowa do określenia charakteru swojej pracy rozpoczynającej się słowami „Oto przedstawienie badań (stgr.ἱστορίης ἀπόδεξιςhistoríēs apódexis) Herodota z Halikarnasu”. Od tego sformułowania bierze swój początek nazwa całejnauki, mimo że popularny tytuł nadawany jego dziełu –Ἱστορίαι (Historíai) – po polsku tłumaczony jest zazwyczaj jakoDzieje.
Tradycyjnie za okres podlegający badaniom historycznym uważa się dzieje od powstania cywilizacji opartej na przekazie pisemnym, dla wcześniejszych dziejów rezerwując terminprehistoria. Z takiego podejścia wynika chronologiczna rozbieżność początków historii na różnych obszarach świata i w różnych cywilizacjach. W ostatnich stuleciach przedmiot badań się jednak nieustannie poszerzał i pogłębiał, obejmując wszystkie kontynenty świata, również wiele kultur niepiśmiennych oraz nowe zagadnieniaantropologiczne. Metodologię historyczną cechuje poszukiwanie logicznej konstrukcji przyczynowo-skutkowej przy krytycznym podejściu do źródeł historycznych.
Starożytni Grecy uważali historię za jedną ze sztuk. Historia nie jest łatwa do zaklasyfikowania wśród nauk. Na ogół jest klasyfikowana jakonauka humanistyczna. Jeśli jednak przyjąć jej cel czystofaktograficzny, polegający na ustaleniu biegu zdarzeń i wyjaśnieniu stosunku przyczynowo-skutkowego, staje się ona nauką nieomalże ścisłą (zobacz:Historiografia). Jednak widząc w niej naukę, która zajmuje się jednorazowymi wydarzeniami, a nie prawidłami – jej charakter ściśle naukowy staje się niejednoznaczny. Jeśli przyjąć jej umiejętność wskazywania na stosunek biegu zdarzeń do ewolucji cywilizacji, zauważymy, że ociera się ona o aspektyetyczno-społeczne, co zbliża ją dofilozofii lubsocjologii (zobacz:filozofia historii).
Z zasadniczej odmienności źródeł dotyczących różnych epok i dziedzin ludzkiej działalności, a co za tym idzie wymagających odmiennego warsztatu, historia dzieli się na szereg specjalizacji.
Podstawowy podział odpowiada w zasadzie klasycznemu podziałowi na epoki historyczne. Z tych samych założeń metodologicznych wyłącza się z zakresu badania historii czasy sprzed wynalezienia pisma (prehistorię). Klasyczny podział epok dla historii Europy wyróżnia:
średniowiecze – czasy od starożytności do przełomuXIV iXV wieku, czyli wynalezieniadruku przezGutenberga (1450) i odkryciaAmeryki (1492) dla zachodniej części Europy, a dla wschodniej części kontynentu – zdobyciaKonstantynopola przezTurków1453. Średniowiecze dzieli się na wczesne średniowiecze (doV–XII wieku), klasyczne (XII–XIV wiek) i późne (wiekiXIV–XV). Istnieje pogląd głównie wśród niektórych historyków francuskich, że podział ten jest cywilizacyjnie sztuczny i należałoby okres średniowiecza rozciągnąć aż dooświecenia.
Klasyczny podział na epoki, okazuje się nieprzydatny, gdy obiektem poznania historycznego staje się zjawisko o dłuższym trwaniu, którego zbadanie wymaga podejścia głębokodiachronicznego, na przestrzeni wielu epok. Pod tym względem wyróżnia się:
