 | |||
| Typ herbu | |||
|---|---|---|---|
| Projektant | (wersja z 2002)W. Drelicharz,Z. Piech,B. Widłak | ||
| Pierwsza wzmianka | 20 czerwca 1303 | ||
| Ostatnie zmiany | 2002 | ||
| |||
Herb Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa – jeden z symbolimiejskichKrakowa ustanowiony przez Radę Miasta Krakowa 9 października 2002[1]. Herb opracowali heraldycyWojciech Drelicharz i Zenon Piech oraz plastyczka Barbara Widłak.
Herbprzedstawia w polubłękitnymczerwony mur ceglany z trzemabasztami, z których środkowa jest wyższa i szersza, zwieńczonymi krenelażem o trzechblankach każda, zczarnymi strzelnicami i okienkami. W murze brama ozłotych otwartych podwojach, z okuciami w kształcie lilii i z podniesioną złotą broną. W prześwicie bramy ukoronowanyOrzeł Biały, ze złotym dziobem i szponami. Tarcza herbowa o tradycyjnym dla Krakowa renesansowym kształcie jest zwieńczonakoroną o kwiatonach w kształcielilii, zamkniętą kabłączkiem z kulką i krzyżykiem w zwieńczeniu.
Najstarszy wizerunek herbu miasta znajduje się na pieczęci zawieszonej przy dokumencie wystawionym w Krakowie 20 grudnia 1303 r. przez Sulisławę, czyniącą zapis na rzecz klasztoru Franciszkanów. Przytwierdzona do dokumentu pieczęć wójta krakowskiego (napis:s[igillum] advocati),była jednocześnie pieczęcią miejską. Pochodzi ona najprawdopodobniej z lat 1281–1288, a zatem bliska jest czasomlokacji Krakowa na prawie magdeburskim z 1257 r. Niektórzy historycy datują jednak wykonanie tłoku pieczęci na czasyWacława II[2]. Lepiej zachowane są identyczne pieczęcie z lat późniejszych, z napisem w otokus[igillum] consvlvm et comvnitatis civitatis cracovie – „pieczęć rajców i pospólstwa [obywateli] miasta Krakowa” z roku 1312 i lat następnych, które przedstawiały w polu elementy architektury miejskiej (znany do dzisiaj mur ceglany z trzema basztami; najwyższą środkową; i bramą), świętychWacława (patron katedry krakowskiej),Stanisława i Orła Białego, pozbawionego korony, w bramie klęcząca postać – przyjmuje się, że jest to postać wójta krakowskiego, po bokach zaś herbyziemi kujawskiej (pół lwa i pół orła), z której wywodzili się panujący ówcześnie, ostatniPiastowie.
Kronikarz Janko z Czarnkowa opisuje, że w 1370 r. naprzeciw podążającemu do Krakowa Ludwikowi Węgierskiemu mieszkańcy miasta wyszli niosąc ze sobą chorągiew z wyobrażonym na niej herbem stolicy. Jest to pierwsze pewne świadectwo istnienia określonego herbu Krakowa. Innym zabytkiem dowodzącym ustanowienia go jest pochodzący z trzeciej ćwierci XIV w. dzwon znajdujący się w kościele Mariackim, przedstawiający „mur miejski z trzema wieżami i otwartą bramą z kratą opuszczoną do jednej trzeciej”[3].
Od połowy XIV w. Kraków posługiwał się kilkoma pieczęciami jednocześnie – oprócz wielkiej pieczęci radzieckiej używano także m.in. mniejszej pieczęci rady, przedstawiającej św. Wacława[4], oraz pieczęci ławniczej, przedstawiającej postać św. Stanisława wyłaniającą się zza muru obronnego. Tę drugą używano aż do XVIII wieku[5].
Na „sekretnej” pieczęci z 1405 z napisem w otoku+ sigillvm. credencie. civitatis. cracovie widzimy herb bliski współczesnemu (bez orła w bramie). Identyczny z obecnym (lecz bez orła) herb miejski widzimy po raz pierwszy na pieczęciach z 1611 r. (z dyplomu miejskiego dotyczącegocechu kichlarzy krakowskich – wytwórców pierników i ciast), 1616 r. (odciśnięta na pergaminie na akcie rajców krakowskich) i 1640 r. (pieczęć w puszce – przy akcie ławników krakowskich).
Pod koniec XVI w. pojawiły się pierwsze przedstawienia herbu Krakowa z Orłem w bramie: pierwsze w wydanym w 1578 r.Gnieździe Cnoty Bartosza Paprockiego, a następne w wydrukowanym w 1584 dzieleHerby rycerstwa polskiego tego samego autora[6]. Następnie Orzeł pojawia się już w przedstawieniach na stałe w otwartej bramie herbowego muru, pod podniesioną „broną”, czyli kratą. Oddaje to kształt pieczęci miejskiej, tzw. „większej”, z 1661 r. – pierwszej znanej z Orłem w bramie muru. Napis na jej otoku:sigillvm.civitatis. cracoviae. metropolis. regni. poloniae – „Pieczęć Miasta Krakowa Stolicy Królestwa Polskiego”. Orzeł z herbu Krakowa zniknie dopiero zaokupacji hitlerowskiej.
W okresie XX-lecia międzywojennego władze miasta podjęły starania mające na celu znormalizowanie i oficjalne zatwierdzenie wyglądu herbu. W 1933 r. rozpoczęto proces opracowywania jego oficjalnego układu, a zarówno wstępne opracowanie plastyczne, jak i historyczne uzasadnienie wyglądu były dziełem krakowskiego historyka Mariana Friedberga. W tym okresie powstała także obszerna monografia historii herbu Krakowa pióra tego badacza, opublikowana na łamach „Rocznika Krakowskiego”. Zaproponowany przez Friedberga herb nawiązywał do renesansowych tradycji utrwalonych na XVI-wiecznych pieczęciach miejskich[7].
W czasieokupacji niemieckiej w przestrzeni miejskiej Krakowa zdążył pojawić się projekt herbu Krakowa, na którym Orzeł został zastąpiony swastyką. Ostatecznie władze okupacyjne zrezygnowały z tego projektu i od września 1941 roku do końca okupacji obowiązywał herb Krakowa bez Orła, bez korony i bez renesansowej tarczy[8].
Do 2002 r. herb Krakowa miał inne tynktury: mur i baszty były srebrne, zaś tło i prześwit bramy – czerwone. Taki herb Krakowa wymalowano na samolotachPLL LOT:An-24W SP-LTL[9], orazBoeing 767-25DER SP-LOB[10]
Wersja herbu z 2002 to poprawiony wzór herbu przyjętego 1 czerwca 1937[11], zatwierdzonego 15 marca 1991 r.[12] autorstwa profesoraMariana Friedberga. Zmieniony został wzór Orła Białego; dotychczasowa wersja oparta była na wizerunku identycznym, jak w godle państwowym[13], które nie jest zgodne z zasadami heraldycznymi (np. posiada cieniowane pióra). Nowy Orzeł został opracowany według kanonu heraldycznego z uwzględnieniem historycznych przedstawień herbowych. Dokonano również małych zmian w wyglądzie korony, murów oraz bramy.
.svg)
![s[igillum] consvlvm et comvnitatis civitatis cracovie – „pieczęć rajców i pospólstwa [obywateli] miasta Krakowa” – pieczęć z dokumentu z 1343 r.](/mt/?noimg=&dark=on&url=https%3a%2f%2fpl.wikipedia.org%2fwiki%2fPlik%3aPieczec_krakow.jpg)
