Oficjalnie w stanie mieszka 1,3 mln osób, a w praktyce ponad 1,4 mln, jeśli dodać turystów i żołnierzy amerykańskich sił zbrojnych. Większość z nich, prawie 1 mln, mieszka na najgęściej zaludnionej wyspie – Oʻahu. 6,6% mieszkańców stanu uważa się za rdzennych obywateli Hawajów (Polinezyjczyków). Największa grupa mieszkańców, około 41%, to imigranci z Azji lub ich potomkowie.
Hawaje są jednym z czterech stanów, które przed dołączeniem doStanów Zjednoczonych były niepodległymi państwami –Królestwem, a późniejRepubliką Hawajów, obokRepubliki Vermontu,Teksasu iKalifornii, oraz jednym z dwóch, obok Teksasu, które zyskałyuznanie na arenie międzynarodowej[7]. Królestwo Hawajów było suwerennym państwem od 1810 do 1893 roku, kiedy monarchia została obalona. Hawaje były niezależną republiką od 1894 do 1898, kiedy to zostały zaanektowane przez Stany Zjednoczone jako terytorium, stając się 50. stanem w 1959 roku[8].
Archeolodzy i historycy uważają, że pierwotne osady imigrantów z Markizów iTahiti z ok. 1000 roku wprowadziły nową linię wodzów, system Kapu (styl życia), praktykę składania ofiar z ludzi i budowania świątyń. Opowiada o tymmitologia hawajska. Niezależnie od kwestii pochodzenia imigrantów, historycy zgadzają się, że starożytne Hawaje charakteryzowały się powolnym, ale stałym wzrostem liczby ludności.
Hawajczycy witającyJamesa Cooka, ilustracja Johna Webbera
Przypłynięcie Jamesa Cooka w 1778 roku na wyspy było pierwszym udokumentowanym kontaktem Hawajów z Europejczykami. Cook nazwał je „Sandwich Islands”, na cześć swojego sponsoraJohna Montagu, 4. hrabiego Sandwich[13]. Ujawnił lokalizację Hawajów i podał ich nazwę jakoOwyhee.
Cook odwiedził wyspy dwukrotnie. Podczas drugiej wizyty w 1779 roku próbował porwać królaWielkiej Wyspy, Kalaniʻōpuʻu, i trzymać go jako zakładnika, ponieważ żądał zwrotu skradzionej łodzi. Porwanie jednak nie udało się, ponieważ zwolennicy króla bronili go, w wyniku czego Cook oraz czterech jego ludzi zginęło[14].
Po wizytach Cooka oraz licznych publikacjach, które opisywały jego podróże, Hawaje stały się celem podróży wielu Europejczyków: odkrywców, kupców oraz wielorybników. Wpływy brytyjskie miały duże znaczenie dla Hawajów, co widać m.in. nafladze, w której lewym górnym rogu widniejeflaga Wielkiej Brytanii. Brytyjscy przybysze przynieśli ze sobą na wyspy wiele chorób, przez co gwałtownie spadła miejscowa populacja[15]. Hawajczycy nie byli odporni na takie choroby, jakgrypa,ospa czyodra. W 1850 roku odra zabiła co piątą osobę na Hawajach[16].
W latach 1816–1817 kontrolę nad wyspąKauaʻi próbowali uzyskaćRosjanie (przystąpili nawet do budowyfortu, a miejscowa ludność odnosiła się do nich przyjaźnie), jednak bez powodzenia[17].
Pod koniec XVIII wieku, wodzowie poszczególnych wysp walczyli o władzę nad archipelagiem. Po serii bitew skończonych w 1795 roku, które spowodowałycesję wyspyKauaʻi w 1810 roku, wszystkie zamieszkane wyspy zostały podporządkowane jednemu władcy – królowiKamehameha I. Ustanowił on dynastię Kamehameha, która rządziła Hawajami do 1872 roku.
Po przejęciu tronu przezKamehameha II po śmierci ojca w 1819 roku, misjonarze, którzy przybyli na wyspę, nawrócili wielu Hawajczyków nachrześcijaństwo, przez co zaprzestano praktykowania niektórych starożytnych zwyczajów.Kamehameha III został pierwszym chrześcijańskim królem Hawajów.
W 1872 roku, po śmierciKamehameha V, adoptowanego synaKamehameha IV, nastąpiły wybory powszechne, ponieważ Kamehameha V nie miał potomków oraz nie wybrał nikogo na swojego następcę. W wyniku wyborów królem Hawajów zostałLunalilo, który zmarł rok później, również nie zostawiając potomków, co spowodowało kolejne wybory, po których tron w 1874 objąłKalākaua.
W 1887 roku kilku białych imigrantów, którzy wzbogacili się na produkcjicukru, stanęło na czele rewolucji. Król Kalākaua został zmuszony do podpisania tzw. „Konstytucji bagnetowej”. Konstytucja drastycznie ograniczała władzę monarchy. Jej kluczowy punkt dawał prawo do głosowania tylko tym mieszkańcom, których roczny dochód przekraczał 600dolarów lub którzy zainwestowali w grunt przynajmniej 300 dolarów. Ci drudzy nie musieli nawet być obywatelami Hawajów. Większość rdzennych Hawajczyków, którzy do tej pory stanowili przeważającą część elektoratu, wyeliminowano z gry politycznej. W ten sposób euro-amerykańska mniejszość praktycznie przejęła władzę nad państwem. Cztery lata później niedomagający król wyjechał na leczenie doSan Francisco, skąd już nie wrócił. Na tronie zastąpiła go jego siostra,Lydia Liliʻuokalani[18].
Amerykańscy żołnierze podczas przewrotu – styczeń 1893
Aby naprawić niesprawiedliwości spowodowane przez Konstytucję bagnetową i zastrzec prawo wyborcze wyłącznie dla rdzennych obywateli, królowa obwieściła wydanie nowej konstytucji. To wystarczyło antyrojalistycznie nastawionym cudzoziemcom, przede wszystkim Amerykanom, za pretekst do rozpoczęcia rebelii. John L. Stevens, minister Stanów Zjednoczonych na Hawajach, 17 stycznia 1893 roku wydał rozkaz desantu amerykańskiejpiechocie morskiej stacjonującej na USS Boston. Rebelianci, określający się jako Komitet Bezpieczeństwa, pomaszerowali na pałac królowej i zażądali jejabdykacji. Chcąc uniknąć rozlewu krwi, Liliʻuokalani ustąpiła z tronu. Oświadczyła przy tym, że zrzeka się władzy do czasu, kiedy rząd USA, po zapoznaniu się z faktami, unieważni czyny swoich przedstawicieli i zwróci jej koronę[18].
Republika została proklamowana 4 lipca 1894 roku. Tego dniapremierSanford Dole został mianowanyprezydentem Republiki Hawajów. Funkcję tę pełnił do 1900 roku, kiedy zostałgubernatorem Hawajów. Po powstaniu republiki, w której w dalszym ciągu panowała nierówność wyborcza,Hawajczycy utworzyliruch oporu i założyli grupę zwaną rojalistami. Jej celem było obalenie republiki i przywrócenie tronu królowej Liliʻuokalani. W 1895 roku rojaliści zaatakowali rząd tymczasowy, lecz zostali pokonani, a ci, którzy przeżyli, zostali aresztowani. U królowej znaleziono broń, w związku z tym także została aresztowana. Więziono ją w małym pokoju wpałacu ʻIolani, a następnie odesłano do domu, gdzie wiele miesięcy spędziła w areszcie domowym. Republika przetrwała tylko kilka lat. 7 lipca 1898 roku Stany Zjednoczone zajęły kraj, a 12 sierpnia ogłosiły oficjalnie jego aneksję[19].
W marcu 1959 roku Kongres uchwalił akt dołączenia Hawajów do Stanów Zjednoczonych jako50. stan. Podpisał go ówczesnyprezydentDwight Eisenhower (akt nie obejmował atoluPalmyra, będącego częścią terytorium Hawajów). 27 czerwca 1959 roku zapytano mieszkańców Hawajów wreferendum o poparcie ustawy dołączenia do Stanów Zjednoczonych jako stan. Ustawa uzyskała poparcie dla utworzenia stanu w proporcji 17:1[20][21].
Po uzyskaniu statusu stanu Hawaje zmieniły się poprzez rozwój turystyki na wyspach. Promowano również hawajską kulturę i zwyczaje.
Archipelag położony 3200 km na południowy zachód odAmeryki Północnej. Jest najbardziej wysuniętym stanem na południe i drugim poAlasce na zachód.
Hawaje są jedynym stanem w Stanach Zjednoczonych, który:
nie jest geograficznie położony w Ameryce Północnej;
jest całkowicie otoczony przez wodę;
jest archipelagiem;
ma pałac królewski;
nie ma linii prostej w swojej granicy.
Największa góra Hawajów,Mauna Kea, wznosi się na wysokość 4205 m n.p.m.[22], lecz jeśli mierzyć ją od podstawy, która leży na dniePacyfiku, jest wyższa odMount Everestu, ponieważ mierzy wtedy ok. 10 200 m[23]. Hawaiʻi posiada drugi pod względem wysokości punkt n.p.m. spośród wysp na świecie[24].
Wszystkie Wyspy Hawajskie zostały utworzone zeskał wulkanicznych, które pochodzą zplamy gorąca. Ponieważpłyta tektoniczna znajdująca się pod Oceanem Spokojnym przemieszcza się na północny zachód, a plama gorąca pozostaje nieruchoma, powoli tworzą się kolejne nowewulkany, a stare zamierają. Ze względu na lokalizację plamy, na Hawajach aktywne wulkany znajdują się tylko w południowej części wyspy Hawaiʻi. Najmłodszy wulkan,Lōʻihi, znajduje się pod wodą blisko południowego wybrzeża Hawaiʻi[26].
Ostatniaerupcja wulkaniczna pozaWielką Wyspą miała miejsce w wulkanieHaleakalā przed końcem XVIII wieku[27]. Eksplozja wulkanuKīlauea w 1790 roku była najtragiczniejszą jaka miała miejsce na terytorium współczesnych Stanów Zjednoczonych[28]. Według różnych szacunków, zginęło wówczas od 80 do 5405 ludzi – wojowników z rodzinami, biorącymi udział w wyprawie nieopodal szczytu wulkanu[29].
Niestabilność zboczy wulkanów przyniosła szkody związane ztrzęsieniami ziemi oraztsunami, zwłaszcza w 1868 i 1975 roku[30].
Izolacja wysp oraz zróżnicowanie środowiska (wysokości oraz tropikalny klimat) stworzyły szeroki wachlarz endemicznej flory i fauny. Hawaje mają więcej zagrożonych wyginięciem gatunków zwierząt niż jakikolwiek inny stan USA[31].
Wyspy Hawajskie wyróżniają się wśród pozostałych regionów Ziemi najwyższym udziałem procentowym organizmów endemicznych. 91%roślin kwiatowych, 99% gatunków ptaków i 100% gatunków owadów to gatunki endemiczne. Z powodu izolacji archipelagu na wyspach nie ma naturalnie występujących ryb słodkowodnych, zwierząt ziemnowodnych, gadów i ssaków lądowych oraz drzew iglastych. Na Hawajach niższe ekologiczne gatunki, znacznie mniej liczne, na skutekradiacji adaptacyjnej, wyewoluowały wykorzystując miejsca zajmowane przez inne gatunki na kontynentach. Przykładem jest rodzina hawajskichdrepanisów licząca ponad 40 gatunków przystosowanych do różnych warunków życia i różnych pokarmów; pierwotne 4 gatunkilobelii dały początek 6 rodzajom liczącym 150 gatunków; najbardziej efektownym przykładem hawajskiej radiacji adaptywnej są muszki owocowe rodzajuDrosophilidae liczące ponad 500 gatunków, czyli 1/4 istniejących na świecie.
W stanie znajdują się trzyHistoryczne Parki Narodowe. Kalaupapa National Historical Park naMolokaʻi, Kaloko-Honokōhau National Historical Park na Hawaiʻi oraz Puʻuhonua o Hōnaunau National Historical Park. Innymi chronionymi obszarami są Ala Kahakai National Historic Trail orazPomnik USS Arizona wPearl Harbor naOʻahu.
Klimat Hawajów jest typowy dla tropików, aczkolwiek temperatury iwilgotność są mniej ekstremalne, przez wiatr wiejący ze wschodu. Lokalny klimat różni się bardzo na każdej z wysp. Najwyższe temperatury w lecie wynoszą ok. 29 °C podczas dnia, i 22 °C w nocy. W zimie temperatury w dzień oscylują w granicy 23 °C, i spadają do 16 °C w nocy.Śnieg, z reguły niekojarzony z tropikami, pada na wysokości 4205 m n.p.m. na wulkanachMauna Kea iMauna Loa na wyspie Hawaiʻi w niektórych zimowych miesiącach. Śnieg pada także czasami na wulkanieHaleakalā. GóraWaiʻaleʻale na Kauaʻi ma drugie najwyższe opady na świecie wynoszące 11,7 metra. Na Hawajach rozróżnia się dwie pory roku: pora sucha, od maja do października, oraz pora deszczowa od listopada do kwietnia[34].
Miesięczne najwyższe i najniższe temperatury dla różnych miast[35]
Honolulu – stolica i zarazem największe miasto Hawajów
Przeniesienie hawajskiej rodziny królewskiej z Wielkiej Wyspy na Maui, a później na Oʻahu wyjaśnia rozmieszczenie populacji na wyspach.Kamehameha III wybrałHonolulu jako stolicę. Głównym czynnikiem ważącym o tej decyzji był naturalny port w pobliżu miasta.
W 2005 roku populacja Hawajów wynosiła 1 275 194 osoby, co oznacza podwyższenie ogólnej liczby ludności na Hawajach o 13 070 osób lub 1.0% w stosunku do roku 2004 oraz o 63 657 osób lub 5.3% od roku 2000. Liczba ta zawieraprzyrost naturalny wynoszący 48 111 ludzi (96 028 urodzeń oraz 47 917 śmierci), oraz imigrację wynoszącą 16 956 osób. Do stanu przyjechało 30 068 osób, a wyjechało 13 112[38].
W rzeczywistości Hawaje posiadają ponad 1,4 mln osób biorąc pod uwagę wielu żołnierzy oraz turystów. Wyspa Oʻahu, nazywana „Miejscem Spotkań” jest najbardziej zaludnioną wyspą i posiada największągęstość zaludnienia z 953 207[39] osobami na 1546 km² powierzchni wyspy, co daje ok. 650 osób na km². 1 275 194 osoby mieszkające na Hawajach (16 640 km²) dają gęstość 76,7 osoby na km²[40] co czyni Hawaje 13. stanem pod względem gęstości zaludnienia[41].
Przewidywana długość życia na Hawajach w 2000 roku wyniosła 79,8 roku (77,1 dla mężczyzn, 82,5 dla kobiet), więcej niż w jakimkolwiek innym stanie[42].
Personel militarny w stanie stanowi około 1,3% populacji wyspy.
Hawaje posiadają dwa języki urzędowe:angielski orazhawajski. Popularny wśród tubylców jest równieżjęzyk kreolski hawajski. Według spisu z 2000 roku 73,44% mieszkańców Hawajów na co dzień posługuje się tylko językiem angielskim[44]. 2,6% mieszkańców stanu mówi pohiszpańsku i 1,6% w innychjęzykach indoeuropejskich. 21,0% mówi w jednym z języków azjatyckich[43]. Po angielskim, innymi popularnymi językami są:tagalog,japoński oraziloko.
Język hawajski jestjęzykiem ojczystym dla około 2000 osób, mniej niż 0,1% populacji Hawajów[45]. Według spisu z 2005 roku na Hawajach było 27 160 osób mówiących tym językiem. Język hawajski należy do grupyjęzyków polinezyjskich, należących do rodzinyjęzyków austronezyjskich. Zaczął się on rozwijać około roku 1000 n.e. po skolonizowaniu wysp przez ludy zMarkizów orazTahiti. Zostali oni na wyspach zostając Hawajczykami. Ich rodzime języki przekształciły się w język hawajski. Przed przypłynięciem Jamesa Cooka na wyspy, język hawajski nie został nigdzie zapisany. Dzisiejsza forma zapisu jest wynikiem spisania języka przezmisjonarzy którzy przypłynęli na wyspę w latach 20. XVIII wieku. Przypisali oni litery zalfabetu łacińskiego do odpowiadających dźwięków z mowy hawajskiej.
Szczególnym przypadkiem jestHoʻoponopono, starożytna praktyka pojednania i wybaczenia połączona z modlitwą. Jest to zarówno filozofia, jak i sposób życia. Według tradycji hoʻoponopono jest przeprowadzane przez uzdrawiającego kapłana, lub kahunę lapaʻau wśród członków rodziny osoby fizycznie chorej.
Dawniej na Hawajach znaczącą rolę odgrywałyrolnictwo (uprawysandałowca[48],trzciny cukrowej orazananasów), przemysł militarny oraz turystyczny. Od ustanowienia stanu Hawaje w 1959 roku, najbardziej znaczącą branżą stała się turystyka, tworząc 24,3% produktu stanowego brutto w 1997 roku, pomimo starań podjętych w celudywersyfikacji. Dochód stanowy w 2003 roku wyniósł 47 mldUSD.
Produkty eksportowane przez Hawaje to w większości żywność i odzież. Branże te odgrywają niewielką rolę w hawajskiej gospodarce ze względu na znaczną odległość transportu do rentownych rynków, takich jak zachodnie wybrzeże Stanów Zjednoczonych. Eksportowana żywność to główniekawa,orzechy makadamia, ananas oraz trzcina cukrowa. Sprzedaż produktów rolniczych w 2002 roku, zgodnie z hawajskim rolniczym urzędem statystycznym, wyniosła 370,9 mln USD z różnych segmentów rolnictwa, 100,6 mln USD z upraw ananasa oraz 64,3 mln USD z trzciny cukrowej.
Hawaje posiadają stosunkowo wysokie obciążenia podatkowe. W 2003 roku, mieszkańcy Hawajów mieli najwyższe podatki na mieszkańca w całych Stanach Zjednoczonych, które wyniosły 2838 USD. Jest to częściowo spowodowane edukacją, ochroną zdrowia i opieką społeczną, na które środki przeznaczane są bezpośrednio przez stan Hawaje, w przeciwieństwie do innych stanów, w których pieniądze przeznaczane są przez władze lokalne.
Jack London poświęcił Hawajom i ich przemianom pod koniec XIX w. dwa zbiory opowiadań:Opowieści hawajskie (The House of Pride & Other Tales of Hawaii)[50] iNa macie z trawy Makaloa: opowieści z wysp (On the Makaloa Mat: Island Tales)[51]. Ten drugi zbiór został wydany pośmiertnie w 1919. Większość opowiadań dotyczy problemutrądu wśród Hawajczyków, asymilacji przyjezdnych oraz prób ocalenia kultury rdzennych mieszkańców. W opowiadaniuKości wodza Kahekili wspominani są dawni władcy i związane z ich śmiercią rytuały[52].
_(US50)_(-grid).svg)
.jpg)
.JPG)
