Kwadratami oznaczono Kantory, kółkami miasta hanzeatyckie.
Hanza,Liga Hanzeatycka,Związek Hanzeatycki (zniem.Hanse – gromada) – związek kupców lub miast handlowychEuropy z czasówśredniowiecza[1]. Miasta należące do związku popierały się na polu gospodarczym, utrudniając pracękupcom z miast nienależących do związku, jednocześnie zaś stwarzały realną siłę polityczną i niekiedy wojskową.
Największą sławę zdobyła tzw. Hanza niemiecka (w literaturze znana po prostu jako „Hanza”), która w XIV–XV w. gromadziła praktycznie wszystkie miasta pobrzeży mórzPółnocnego iBałtyckiego. Jej początkiem był zawarty w 1241 roku traktatLubeki z miastemSoest, do którego po kilku latach dołączyłyRostock,Wismar,Brema,Hamburg,Visby i inne miasta[2]. Po uzyskaniumonopolu na wspomnianychakwenach Hanza osiągała wielkie zyski, a należące do niej miasta często wówczas właśnie przeżywały świetność. W 2 połowie XIII wieku król norweskiEryk II Wróg Księży próbował ograniczyć wpływy Hanzy, jednak został przez nią pokonany i zmuszony do zapłacenia odszkodowania, nadania przywileju wyłączności na handel i wyjęcia spod norweskiego prawa[2]. Równie wielkie były wpływy polityczne Hanzy, zwłaszcza wNiemczech i państwachskandynawskich. Szczytem potęgi Hanzy było kilkadziesiąt lat po wygraniu wojny przeciwDanii w latach 1368–1370 zakończonejpokojem w Stralsundzie, w której królWaldemar IV Atterdag zrzekł się na rzecz Hanzy 15% zysków z duńskiego handlu. Hanza w tym czasie niepodzielnie władała handlem na Bałtyku i Morzu Północnym, stanowiąc prawa, ustalając cła i reguły handlu. Wpływy Hanzy sięgałyNowogrodu iAnglii, gdzie prowadziłakantor hanzeatycki w Londynie. Bogate miasta były w stanie często wystawiać większe i silniejsze armie zaciężne niż biedni monarchowie, polegający często napospolitym ruszeniuszlachty.
W szczytowym okresie rozwoju Hanza liczyła około 160 miast pod przewodnictwemLubeki, ajęzykiem urzędowym Związku była odmianajęzyka dolnosaksońskiego z rejonu tegoż miasta. Delegaci z miast hanzeatyckich zjeżdżali się co jakiś czas i opracowywali wspólną politykę (tzw.Hansetage). W głównym mieście związku,Lubece, działał sejm związku, rozstrzygający wewnętrzne spory i ustalający jego politykę.
Z czasem jednak znaczenie tej organizacji zaczęło maleć. Miasta stały się bardziej zależne od swoichmonarchów, pojawiły się rozbieżności między interesami poszczególnych członków, niechęćkonsumentów do wysokich cen dyktowanych przez ligę, konkurencja niezależnych kupcówholenderskich, które doprowadziły do upadku organizacji. W 1438 roku wybuchła pierwsza wojna między Holendrami a miastami Hanzy, która mimo nierozstrzygnięcia udowodniła, że wpływy Hanzy nie są tak wielkie jak dawniej. Wkrótce wybuchła kolejna wojna, w której Holandię wsparła Anglia, co doprowadziło do wieloletniego konfiskowania sobie towarów przez skonfliktowane strony[2]. Wkrótce od Hanzy zaczynały się odłączać miastasaskie. W 1494 r. kupcy hanzeatyccy zostali wygnani zNowogrodu. W 1494 rokuGdańsk stanął na czele grupy, obejmującejBraniewo,Chełmno,Elbląg,Królewiec iToruń oraz przez jakiś czas utrzymywałkantor handlowy wKownie[3]. W 1535 roku w bitwie pod Helsingborgiem flota Hanzy przegrała z królem SzwecjiGustawem I Wazą, co spowodowało odebranie przywilejów w Szwecji. Następnie Hanza straciła wpływy wDanii iInflantach, a w 1598 roku królowa AngliiElżbieta I Tudor wyrzuciła z kraju wszystkich kupców hanzeatyckich, oprócz przedstawicieli Gdańska[2]. Ostatecznie Hanza utraciła pozycję w wyniku wielkich odkryć geograficznych i ustanowienia szlaków morskich łączących Europę z Ameryką iIndiami oraz przywozu dużej ilości kruszców do bicia monet.
Ostatni zjazd delegatów miast hanzeatyckich odbył się w 1669 roku i wzięło w nim udział tylko sześć miast (Lubeka, Brema,Gdańsk,Hamburg,Kolonia iBrunszwik), jednak sama organizacja oficjalnie nie została zlikwidowana[4].
W celu lepszego funkcjonowania Hanzy, podzielono ją na 4 grupy (niem.Quartiere):
Wendyjską, w skład której wchodziły strefy wendyjska i pomorska[5][6]
Saską, w skład której wchodziły strefy saksońska i brandenburska[5] (lub saksońska)[6]
Bałtycką (lubprusko-inflancką), która składała się ze stref pruskiej, liwońskiej i szwedzkiej[5] (lub wschodniobałtycka)[6]
Westfalską (lubnadreńską), w skład której wchodziły strefy westfalska i niderlandzka[5] (lub reńska, od rzeki Ren)[6]
Czasem wyodrębnia się jeszcze jedną grupę tzw. Kantorów (niem.Kontor):
Kantory, mimo że formalnie nie należały do Związku Hanzeatyckiego to odgrywały istotną rolę, będąc zagranicznymi hanzeatyckimi punktami handlowymi tego Związku np.: w Londynie, Krakowie itd.
Kolumna „Terytorium” przedstawia państwo pod które podlegało miasto w czasach Hanzy. Kolumna „Obecnie” określa państwo, na którego terenie znajduje się miasto w dzisiejszych czasach.
Księstwo rugijskie było lennemduńskiej korony aż do 1325. W 1283 Stralsund dołączył do grupyRostocker Landfrieden, która była poprzednikiem federacji wendyjskich miast (od 1293). Od 1339 aż do XVII wieku, miasto było członkiemVierstädtebund razem z Greifswaldem, Demminem i Anklamem.
W 1283 miasto dołączyło do grupyRostocker Landfrieden, która była poprzednikiem federacji wendyjskich miast (od 1293). Od 1339 aż do XVII wieku, miasto było członkiemVierstädtebund razem ze Stralsundem, Greifswaldem i Anklamem.
W 1283 miasto dołączyło do grupyRostocker Landfrieden, która była poprzednikiem federacji wendyjskich miast (od 1293). Od 1339 aż do XVII wieku, miasto było członkiemVierstädtebund razem ze Stralsundem, Demminem i Anklamem.
W 1283 miasto dołączyło do grupyRostocker Landfrieden, która była poprzednikiem federacji wendyjskich miast (od 1293). Od 1339 aż do XVII wieku, miasto było członkiemVierstädtebund razem ze Stralsundem, Greifswaldem i Demminem.
W 1283 miasto dołączyło do grupyRostocker Landfrieden, która była poprzednikiem federacji wendyjskich miast (od 1293). Od XIV wieku stopniowo przejmował rolę głównego miasta w strefie pomorskiej.
W 1285 roku wKalmarze, Związek Hanzeatycki zawarł ugodę z królem SzwecjiMagnusem I Birgerssonem, który mówił, żeGotlandia należy doSzwecji[potrzebny przypis]. Jednakże w 1470 Liga zmieniła status miasta, a w maju 1525 roku, Niemcy na polecenie Lubeki zniszczyli wszystkie kościoły w mieście z wyjątkiem katedry.
W 1356 roku Brandenburgia uzyskała miano elektoratu. W 1442 roku,książę elektorFryderyk II Żelazny, zmusił wszystkie miasta na terenie Brandenburgii, do opuszczenia Hanzy.
Stolica grupy westfalskiej aż do zakończeniawojny hanzeatycko-angielskiej (1470-74). Kolonia stanęła po stronie angielskiej, w wyniku czego została wyrzucona z Hanzy. Następcą Kolonii został Dortmund.
* – miasta do dziś określające się jako „miasto hanzeatyckie”. Niemieckie miasta hanzeatyckie stosują w związku z tym jako oznaczenie tablic rejestracyjnych samochodów pierwszą literęH (Hansestadt – miasto hanzeatyckie):HB = Brema,HH = Hamburg,HGW = Greifswald,HL = Lubeka,HRO = Rostock,HST = Stralsund,HWI = Wismar; wyjątkiem jest tu kilkunastotysięczne dziśHansestadt Anklam, gdzie samochody rejestrowane są pod literamiOVP (odnoszącymi się do nazwy byłegopowiatuOstvorpommern – wschodniePomorze Przednie).
Nazwąklubu piłkarskiego odnoszącą się do dawnej hanzeatyckiej przeszłości miastaRostock jestHansa Rostock. W Polsce analogicznie do historii miasta nawiązuje nazwa klubu Hanza Goleniów.
↑Od imperium Karola Wielkiego do kryzysu XIV wieku. T. 8. Madrid, Kraków: Mediasat Group, 2007, seria: Biblioteka Gazety Wyborczej. Historia Powszechna.ISBN 978-84-9819-815-7.
Philippe Dollinger: Dzieje Hanzy: XII–XVII wiek. Vera Soczewińska (tłum.), Edmund Cieślak (red.). Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1975.
Henryk Samsonowicz: Późne średniowiecze miast nadbałtyckich. Studia nad dziejami Hanzy nad Bałtykiem w XIV-XV w. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1968.
Henryk Samsonowicz:Hanza, władczyni mórz, Warszawa,Książka i Wiedza, 1958.
Nikolay Yagunov, Tatiana Yagunova: Hanza po wiekach. Niemcy, Polska, Rosja, Litwa. Album fotografii = Hanse centuries later. Germany, Poland, Russia, Lithuania. The album of photos. Pelplin: Wydawnictwo Bernardinum, 2014.ISBN 978-83-7823-473-9.
Cieślak Edmund,Niektóre zagadnienia hanzeatyckiego handlu i transportu morskiego,Przegląd Zachodni, 8, (1952), nr 5/6, s. 432–459
Werner Buchholz: Deutsche Geschichte im Osten Europas. Pommern. Berlin: Siedler, 1999.ISBN 3-886-80272-8. (niem.).
Hajo Holborn: A History of Modern Germany: The Reformation. Princeton University Press, 1982.ISBN 0-691-00795-0. (ang.).
Andrew Jotischky, Caroline Hull: The Penguin Historical Atlas of the Medieval World. Penguin Books, 2005.ISBN 978-0-141-01449-4. (ang.).
Michael Keating: Regions and regionalism in Europe. Edward Elgar Publishing, 2004.
George McDonald: Frommer’s Belgium, Holland & Luxembourg, 11th Edition. Frommers, 2009.ISBN 978-0-470-38227-1. (ang.).
Richard Natkiel: Atlas of Maritime History. Smithmark Publishing, 1989.ISBN 0-831-70485-3. (ang.).
Od imperium Karola Wielkiego do kryzysu XIV wieku. T. 8. Madrid, Kraków: Mediasat Group, 2007, seria: Biblioteka Gazety Wyborczej. Historia Powszechna.ISBN 978-84-9819-815-7.
Die Hansestädte an der Oder. W: Horst Wernicke: Oder-Odra. Blicke auf einen europäischen Strom. Lang, 2007, s. 137–148.ISBN 3-631-56149-0. (niem.).
.png)
.svg)
.svg)
