| Hadrosauridae | |||
| Cope, 1869 | |||
| Okres istnienia: 100–65 mln lat temu | |||
 | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| (bez rangi) | archozaury | ||
| (bez rangi) | Ornithodira | ||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Infrarząd | |||
| (bez rangi) | Iguanodontia | ||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | hadrozaury | ||
| |||
| |||
Hadrozaury (Hadrosauridae) –rodzinaornitopodów z grupyhadrozauroidów (Hadrosauroidea), znana też jako „dinozaury kaczodziobe”.
Hadrozaury są najlepiej poznaną grupądinozaurów. Ichskamieniałości są często znajdowane i obejmują pozostałości osobników we wszystkich stadiach rozwoju – od niewyklutych z jaj piskląt po dorosłe zwierzęta. Hadrozaury były najbardziej zróżnicowaną i najliczniejszą grupą dużychkręgowców żyjących wkredzie późnej na terenachLaurazji. Był to też ostatni dużyklad ornitopodów, który wyewoluował wmezozoiku[1].
Hadrozaury były dużymi zwierzętami – mierzyły przeważnie od 7 do 12 metrów, a przeciętny osobnik dorosły ważył około trzech ton. Jedną z ich cech charakterystycznych była znacząca liczba zębów tworzących baterie zębowe. Cecha ta została użyta już przezEdwarda Drinkera Cope'a, który wykorzystał ją do zdefiniowania Hadrosauridae w 1869. Najbardziej charakterystyczną cechą morfologiczną hadrozaurów jest budowa czaszki – grupa ta obejmowała zarówno formy o płaskich głowach, jak i grzebieniaste[1].
Pierwszym naukowcem badającym hadrozaury byłJoseph Leidy, który w drugiej połowie lat 50. XIX wieku opisał gatunki:Trachodon mirabilis,Thespesius occidentalis iHadrosaurus foulkii. Zajmowali się nimi również inni paleontolodzy: Cope iOthniel Charles Marsh,Lawrence Lambe,Barnum Brown,William Parks,Charles Hazelius iCharles Mortram Sternbergowie. Pierwszą znaczącą syntezę anatomii ifilogenezy hadrozaurów przeprowadziliLull i Wright w 1942 roku[1].
Jack Horner zasugerował w 1990 roku możliwydifiletyzm Hadrosauridae – lambeozaury miałyby pochodzić od ornitopodów podobnych douranozaura, a hadrozaury płaskogłowe – od przypominającychiguanodona. Wszystkie późniejsze analizykladystyczne – w tym również Hornera z 1992 – potwierdzają jednakmonofiletyzm tegotaksonu. Pierwsza definicja Hadrosauridae jako nazwy kladu została przedstawiona w 1993 roku przezDavida Weishampela i współpracowników. Wedle niej Hadrosauridae to klad obejmujący wszystkich potomków ostatniego wspólnego przodkatelmatozaura iparazaurolofa.Catherine Forster (1997) przedstawiła definicję Hadrosauridae jako nazwy mniej obszernego kladu, obejmującego Hadrosaurinae, Lambeosaurinae i wszystkich potomków ich ostatniego wspólnego przodka – w tym przypadkuTelmatosaurus nie należałby do hadrozaurów, lecz szerszej grupyhadrozauroidów. Horner, Weishampel i Forster w 2004 roku przedstawili jednak definicję zbieżną z tą Weishampela i współpracowników z 1993 roku – Hadrosauridaesensu Forster, 1997 odpowiada w niej Euhadrosauriasensu Weishampelet al., 1993.Telmatosaurus jest według niejbazalnym hadrozaurem będącymgrupą siostrzaną Euhadrosauria[1].
Paul Sereno w 1998 zdefiniował Hadrosauridae jako klad obejmujący wszystkich potomków ostatniego wspólnego przodkazaurolofa iparazaurolofa – taka grupa obejmowałaby identyczne taksony co Hadrosauridaesensu Forster, 1997[2]. Prieto-Márquez (2010) podał dwie definicje Hadrosauridae; według pierwszej Hadrosauridae to klad obejmujący ostatniego wspólnego przodkaHadrosaurus foulkii,Edmontosaurus regalis,Saurolophus osborni iLambeosaurus lambei oraz wszystkich jego potomków, według drugiej - klad obejmujący ostatniego wspólnego przodkaH. foulkii iParasaurolophus walkeri oraz wszystkich jego potomków. Wyniki przeprowadzonej przez autora analizy kladystycznej sugerują, że gatunkiClaosaurus agilis,Lophorhothon atopus iTelmatosaurus transsylvanicus mogą być bazalnymi przedstawicielami rodziny pozostającymi w nierozwikłanejpolitomii zH. foulkii oraz z kladem obejmującym wszystkich pozostałych przedstawicieli rodziny (Saurolophidae, tj. kladem obejmujący ostatniego wspólnego przodkaSaurolophus osborni iLambeosaurus lambei oraz wszystkich jego potomków), lub też być taksonami blisko spokrewnionymi z Hadrosauridae ale nie należącymi do rodziny. Z analizy tej wynika także, żeHadrosaurus nie tworzy jednej podrodziny z takimi rodzajami jakEdmontosaurus czySaurolophus, lecz jest jednym z najbardziej bazalnych lub najbardziej bazalnym przedstawicielem Hadrosauridae; tym samym nie należy on do Saurolophidae, który to klad nie jest młodszym synonimem Hadrosauridae[3]. Saurolophidaesensu Prieto-Márquez, 2010 obejmowałyby te same taksony, co Hadrosauridaesensu Sereno, 1998; stosowanie definicji Sereno w wypadku potwierdzenia się wynikającej z analizy Prieto-Márqueza pozycji filogenetycznejH. foulkii doprowadziłoby do sytuacji, w którejHadrosaurus nie należałby do Hadrosauridae.
Kladogram Hadrosauridae za: Horner, Weishampel & Forster, 2004[1]
| Hadrosauridae |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Drzewo ścisłej zgodności wygenerowane na podstawie 160 najbardziej oszczędnych drzew, uzyskane po usunięciu z macierzy danych gatunkówClaosaurus agilis,Barsboldia sicinskii iNipponosaurus sachalinensis, za Prieto-Márquezem (2010)[3]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Infrarzędy dinozaurów | |
|---|---|
| Era dinozaurów | |
| Dyscypliny powiązane |
