Hades (takżePluton;gr.Ἅιδης/ᾍδηςHáidēs,ἈίδηςÁidēs,ἈΐδηςAḯdēs ‘niewidzialny’;łac.Pluto) – wmitologii greckiej bóg podziemnego świata zmarłych, który następnie również określano tym mianem.
Nazywany równieżPlutonem (gr.ΠλούτωνPloútōn, odπλοῦτοςploûtos – „bogactwo” – w nawiązaniu do niezmierzonych bogactw świata podziemnego), pod tym imieniem występował wmitologii rzymskiej. Nazywano go także Agesandros (ἈγήσανδροςAgḗsandros – „prowadzący ludzi”[1]).
Hades niekiedy zaliczany jest do gronabogów olimpijskich, mimo że nie uczestniczył w biesiadach olimpijskich. Starożytni Grecy nie uważali Hadesa za siłę zła, w przeciwieństwie do późniejszej koncepcjiszatana wchrześcijaństwie. Niewątpliwie był to bóg surowy i budzący strach, ale przy tym bardzo sprawiedliwy. Czczony był w całejGrecji, jednak starano się to robić w trwodze i milczeniu. ZazwyczajGrecy starali się nie wypowiadać jegoimienia, a hołdy składano mu na kolanach (odniesienie do tego, że bóg ten żył w podziemiu), w przeciwieństwie do hołdów składanych na stojąco z wyciągniętymi rękami dobogów olimpijskich.
Świątyń raczej mu nie stawiano – wiadomo o jednej, wzniesionej dla niego przezElejczyków w podzięce za obronęPylos przedHeraklesem i kilku przybytkach Plutona. Hades rzadko pojawiał się naZiemi. Jeżeli już tam przebywał, to zazwyczaj miał na sobieczapkę z psiej skóry, która czyniła go niewidzialnym. Hades był dobrymmężem ibratem. Raczej nie buntował się przeciwkoZeusowi. Częste ataki i próby zdobyciatronu niebios podejmował natomiastPosejdon, który nie mógł pogodzić się z tym, że to jego młodszemu bratu przypadłoniebo. Wkinematografii pokutuje jednak wizerunek Hadesa jako władcy krnąbrnego i spiskującego przeciwko Zeusowi, co jest dalekie od wyobrażeń starożytnych. Jak już wspomniano, Hades był wiernym mężem – nie miał wielu kochanek, jak to w zwyczaju mieli inni bogowie. Raz tylko zakochał się wnimfieMinte. GdyPersefona dowiedziała się o tym, zazdrosna zamieniła nimfę wmiętę[2].
Hades był synemtytanaKronosa i tytanidyRei oraz bratemZeusa,Posejdona,Demeter,Hestii iHery. Uprowadził z ziemiPersefonę, córkę Demeter, która później została jego małżonką. Ze związku tego nie zrodziło się żadnepotomstwo[3]. Jego atrybutami byłyberło i klucze, które symbolizowały jego władzę nad światem umarłych, ale jest też pokazywany z rogiem obfitości (który symbolizował władzę nad surowcami) i psią czapką (gr.κυνέηkynéē[4]), darem od cyklopów. Przy boku zawsze miałCerbera – trójgłowego psa.
Nazwa bóstwa została z czasem przeniesiona na jego krainę. Aby się tam dostać, należało przeprawić się przez rzekęStyks. Swą łodzią przewoził przez rzekę ponuryCharon. Za tę czynność pobierał od każdej duszy jednegoobola – bez monety nie było wstępu do krainy, dlategoGrecy wkładali zmarłym w usta zapłatę dla Charona. Później wejścia pilnował trójgłowy pies Cerber, nieszkodliwy dla przybywających, lecz agresywny dla próbujących się wydostać.
W trybunale krainy zmarłych zasiadali trzej królowie: Minos, Ajakos i Radamantys. Niegdyś sprawiedliwie panowali na ziemi, a po śmierci Zeus ustanowił ich sędziami podziemia. Ważyli błędy i dobre uczynki dusz, i kierowali je tam, gdzie sądzono im pozostać.
Kraina zmarłych dzieliła się na 3 części: wyjątkowo zasłużeni ludzie żyli odtąd błogo naPolach Elizejskich. Niczym niewyróżniający się szli doErebu. Ci, którzy narazili się bogom, byli strącani doTartaru, gdzie cierpieli najczęściej wieczne męki. Katami byłyErynie – obłąkane z okrucieństwa demony, niemające miłosierdzia. W Tartarze znaleźli się między innymi:
Uranos – bóg utożsamiany z Niebem; pozbawiony władzy przez syna – Kronosa
Syzyf – za nadużywanie gościnności a później oszukiwanie bogów, Syzyf musiał toczyć pod górę wielki głaz, który przed szczytem zawsze wysuwał mu się z rąk i spadał z powrotem na dół. Praca była wieczna i bezsensowna. Stąd określenie „syzyfowa praca” na pracę długą i bezsensowną.
Tantal – zabił syna i podał jego mięso na uczcie dla bogów. Za okrucieństwo i oszukiwanie bogów został strącony do Tartaru. Stał bez jedzenia i picia naprzeciwko gałęzi z owocami, która zawsze uchylała się, gdy próbował po nie sięgnąć. Woda, w której stał po kolana, uciekała, gdy chciał się jej napić. W dodatku nad głową ciągle chybotała się skała.
Iksjon – cierpiał męki, będąc przytwierdzonym do wiecznie obracającego się płonącego koła, co było karą za to, że zapałał namiętnością doHery, żonyZeusa
Danaidy – zostały przemocą wydane za mąż za swych braci stryjecznych, synówEgyptosa. Na rozkaz ojca wszystkie zabiły swoich mężów w czasie nocy poślubnej, bo wróżka powiedziała: że zięciowie sprowadzą na jego dom nieszczęście. Jedynie Hypermestra nie wykonała ojcowskiego polecenia. Z wyroku Zeusa wszystkie zabójczynie zostały wtrącone doTartaru, gdzie muszą bez przerwy nosić sitami wodę, by napełniać beczki bez dna.
Z Hadesu nikt nie powracał na ziemię, ale tak jak w całejmitologii Greków, istniały wyjątki od reguły. Przykładem jest żona utalentowanego muzycznieOrfeusza,Eurydyka. Gdy zmarła, Orfeusz zszedł do krainy zmarłych, grając na swoim instrumencie. Grał tak pięknie, że wzruszył nawetErynie, które zaczęły płakać i pozwoliły potępionym na moment wytchnienia. Wzruszeni ich łzami Hades iPersefona (Erynie nigdy przedtem nie płakały) zgodzili się oddać Orfeuszowi żonę pod jednym warunkiem: muzyk będzie szedł przodem, a Eurydykę poprowadzi z tyłuHermes. Orfeusz miał nie oglądać się za siebie, aż nie wyjdą z Hadesu. Orfeusz nie dotrzymał przyrzeczenia i utracił Eurydykę na zawsze.
Terminem „hades” oddano hebrajskie określenieszeol w przekładzieSeptuaginty. W tym znaczeniu występuje on też w wielu innych późniejszych przekładach biblijnych.
↑Henry George Liddell, Robert Scott:A Greek-English Lexicon: Ἀγήσανδρος. perseus.tufts.edu. [dostęp 2013-08-15]. (ang.).
↑Czasami uważa się, że Hades porwał także nimfęLeuke, ale po jej śmierci w Hadesie zamienił ją wtopolę białą – to właśnie w koronę z liści tego drzewa miał był odzianyHerakles wychodzący z Podziemi.
↑Vojtech Zamarovský: Bohovia a hrdinovia antických bájí. Bratislava: Perfekt, 1998, s. 245.ISBN 80-8046-098-1. (słow.).; polskie wydanie:Bogowie i herosi mitologii greckiej i rzymskiej (Encyklopedia mitologii antycznej,Słownik mitologii greckiej i rzymskiej).
_and_Pluto_(as_Serapis)%2c_from_the_Sanctuary_of_the_Egyptian_Gods_at_Gortyna%2c_mid-2nd_century_AD%2c_Heraklion_Archaeological_Museum_(30305313721).jpg)
