Tukan
 |
| Nazwa łacińska | Tucana |
|---|
| Dopełniacz łaciński | Tucanae |
|---|
| Skrót nazwy łacińskiej | Tuc |
|---|
| Dane obserwacyjne (J2000) |
| Rektascensja | 0 h |
|---|
| Deklinacja | -65° |
|---|
| Charakterystyka |
| Powierzchnia | 295 stopnie kw. |
|---|
| Liczba gwiazd o obserwowanej wielkości gwiazdowej < 3 | 1 |
|---|
| Najjaśniejsza gwiazda | α Tuc (2,87m) |
|---|
| Gwiazdozbiory sąsiadujące | |
|---|
Widoczny na szerokościach geograficznych
pomiędzy 90° S a 20[1]° N. |
 |
|
Tukan (łac.Tucana,dop.Tucanae, skrótTuc) – jeden zgwiazdozbiorównieba południowego. Liczba gwiazd dostrzegalnychnieuzbrojonym okiem wynosi około 25. W Polsce niewidoczny. Jest to 48. co do wielkości konstelacja nieba.
Po raz pierwszy konstelacja ta została opisana w dzieleUranometria przez niemieckiegoastronomaJohanna Bayera w 1603 roku, na podstawie opisu i szkiców holenderskich żeglarzy. Konstelacja, podobnie jak większość nowożytnych gwiazdozbiorów, powstała dzięki obserwacjom poczynionym podczas wypraw dalekomorskich. Przez kilka lat, na przełomie XVI i XVII wieku,Fryderyk de Houtman chciał ten obszar nieba nazwaćDzioborożcem Indyjskim[2].
Grupa gwiazd, którą obecnie nazywamy Tukanem, leży zdecydowanie za daleko na południe, by mogli ją obserwować starożytni astronomowie.Johannes Kepler być może jako pierwszy zwrócił na nią uwagę i nazwałAnser Americanus (Gęś Amerykańska). XVI-wieczni holenderscy odkrywcyPieter Dirkszoon Keyser(inne języki) i de Houtman także obserwowali te gwiazdy, ale dali mu nazwę innego długodziobego ptaka –dzioborożca[1]. KiedyPetrus Plancius sporządził swój globus nieba w 1598 roku, gwiazdozbiór Tukana po raz pierwszy został przedstawiony jako kolorowy wielkodzioby tukan, mieszkaniec tropikalnych lasówŚrodkowej iPołudniowej Ameryki[1]. Wyobrażapołudniowoamerykańskiego ptaka o charakterystycznym potężnym dziobie.Należy do grupy pięciu sąsiadujących ze sobą gwiazdozbiorów nieba południowego wyobrażających ptaki.
Z konstelacją nie są związane żadne legendy ani mity.
Gwiazdy Tukana nie bardzo przypominają jakiegokolwiek ptaka W konstelacji znajduje się zaledwie dziewięć gwiazd jaśniejszych niż 5m. Gwiazdy α, δ, ε, ζ, β i γ tworzą kształt rozpoznawany przez miłośników astronomii jako latawiec[2]. Natomiast Alfa, Gamma i Beta tworzą długi trójkąt równoramienny[1].
- Alfa Tucanae (α Tuc) to najjaśniejsza gwiazda konstelacji leżąca w odległości 199 lat świetlnych[1]. Jest pomarańczowymolbrzymem typu K wspektroskopowym układzie podwójnym o okresie aż 11,5 roku[2].
- Druga co do jasnościGamma Tucanae(inne języki) (γ Tuc), typ widmowy F1 III, o jasności 3,99m, leży w odległości 72 lat świetlnych. Jest świecącą biało-żółtym światłem gwiazdąciągu głównego. Jej masę szacuje się na 1,55masy Słońca[3][2].
- Następna co do jasności jestZeta Tucanae (ζ Tuc; 4,23m), gwiazda ciągu głównego typu F, znajdująca się w odległości 28 lat świetlnych. Astronomowie podejrzewają, że posiada dysk pyłowy[2].
- Na wschodnim krańcu konstelacji znajduje sięBeta Tucanae(inne języki), która wygląda jakgwiazda podwójna, gdy obserwuje się ją nieuzbrojonym okiem, a bystry obserwator zobaczy nawetgwiazdę potrójną. Duży teleskop pokaże skomplikowany system sześciu gwiazd w trzech parach; wszystkie odległe od nas o około 150 lat świetlnych; najjaśniejsza para β1Tuc (4,36m) i β2Tuc (4,53m) o separacji 27 sekund. Obie gwiazdy posiadają przynajmniej po jednym słabszym towarzyszu. Ponadto w odległości dziewięciu minut kątowych znajduje się para gwiazd β³ Tuc. W sumie więc Beta Tucanae to układ sześciu gwiazd[1][2].
- Inne układy podwójne to δ Tuc, κ Tuc i λ1 Tuc.
- Theta Tucanae (θ Tuc) – gwiazda typuDelta Scuti o jasności 6,06-6,15m i okresie 71 minut.
- Ni Tucanae (ν Tuc) jest zmienną nieregularną o jasności w przedziale 4,75-4,93m.
Z wielu egzotycznych ptaków południowego nieba chyba Tukan jest ulubieńcem obserwatorów amatorów. W obrębie konstelacji ze względu na jej znaczną południowądeklinację, nie ma obiektów zkatalogu Messiera.
- W południowej części gwiazdozbioru usytuowana jestgalaktyka karłowata,Mały Obłok Magellana, jedna z dwóch największychgalaktyk satelitarnych naszejDrogi Mlecznej. Widoczna gołym okiem, odległa o około 195 tys.lat świetlnych, nieco dalsza odWielkiego Obłoku Magellana. Przy dobrych warunkach obserwacji wygląda jak mały, oddzielony kawałek Drogi Mlecznej, trochę zwężający się i ciemniejszy na krańcach północnych. Lornetki i teleskopy pokazują mnóstwo maleńkich gwiazd, węzłów mgławic gazowych, wiele z nich ma własne symbole w rozmaitych katalogach.
- To co najlepsze, znajduje się tuż na północ od centrum Obłoku:NGC 346 w 15-centymetrowym teleskopie jawi się jak skupiona grupa drobnych gwiazd w wianku mgławicowości; ma jasność podobną do gwiazdy 10. wielkości.
- Inna podobna, ale ciemniejszagromada kulista toNGC 362 także znajdująca się w pobliżu Małego Obłoku Magellana[1]. Została odkryta przezJamesa Dunlopa w 1826 i znajduje się w odległości 27,7 tysięcy lat świetlnych.
- Być może najbardziej interesującą ze wszystkich gwiazd konstelacji jest gwiazd czwartej wielkości, znana jako Sir John Flamsteed. Naprawdę nie jest to gwiazda, a wspaniała, widoczna gołym okiem gromada kulista –47 Tukana (NGC 104). Jest to druga pod względem jasności gromada kulista na całym niebie, jaśniejsza od niej jest tylkoOmega Centauri. Zawiera około miliona gwiazd, a jej rozmiary to około 120 lat świetlnych. Została odkryta przezNicolasa Louisa de Lacaille’a w 1751. Widoczna w przeciętnych warunkach nieuzbrojonym okiem. W 20-centymetrowym teleskopie ma niemal rozmiaryKsiężyca wpełni i rozdziela się na tysiące bladych gwiazd[1].
- ↑abcdefghPraca zbiorowa: KOSMOS. Warszawa: Buchmann Sp. z o.o., 2012, s. 468–469.ISBN 978-83-7670-323-7.
- ↑abcdefKamil Złoczewski: Żuraw i Tukan. Poradnik obserwatora. T. 96. Poznań: Amermedia Sp. z o.o., 2014, s. 22–23, seria: Kosmos. Tajemnice Wszechświata. Encyklopedia Astronomii i Astronautyki..ISBN 978-83-252-2253-6.
- ↑Przewodnik po gwiazdozbiorach. W: Jan Desselberger, Jacek Szczepanik: Tablice astronomiczne z przewodnikiem po gwiazdozbiorach. Bielsko-Biała: PPU „PARK” Sp. z o.o., 2002, s. 180–181.ISBN 83-7266-156-1.
