Pierwotnie Gwardia Narodowa powstała w oparciu o ustawę „O Gwardii Narodowej Ukrainy” z 4 listopada 1991 roku. Rozwiązano ją 11 stycznia 2000 roku na podstawie ustawy „O poprawkach i uzupełnieniach do niektórych aktów legislacyjnych Ukrainy”[7].
Gwardię Narodową Ukrainy powołano na podstawie ustawy „O Gwardii Narodowej Ukrainy” z 12 marca 2014 roku[8]. PrezydentWiktor Juszczenko próbował powołać Gwardię już podczas zamieszek w 2008 roku, jednak wtedy jego działania zablokowała Rada Najwyższa. Formację powołano w końcu w marcu 2014 roku, wkrótce po tym, jak miejsce miałkryzys krymski[9].
Odznaki Gwardii Narodowej Ukrainy w latach 1991–2000
W 2014 roku, w obliczurosyjskiej interwencji na Krymie, zreformowaną Gwardię utworzono częściowo na bazie istniejących wcześniejWojsk Wewnętrznych Ukrainy. Planowano wcielić do niej niektóremilicje izbrojne skrzydła niektórychpartii politycznych i organizacji, jakie powstały podczas Euromajdanu. Napotkano jednak na opór części z wymienionych środowisk, których przedstawiciele nie chcieli poddawać się kontrolirządu[10]. Stosowany jest również bezpośredni pobór z uczelni wojskowych[11]. 16 marca 2014 roku,rząd Arsenija Jaceniuka ogłosił plany rekrutacji dziesięciu tysięcy poborowych w ciągu kolejnych piętnastu dni na potrzeby Gwardii Narodowej. Wcielani są również ochotnicy[12].
Legislacja z 2014 roku sankcjonowała istnienie Gwardii Narodowej w sile trzydziestu trzech tysięcy żołnierzy. Jako jej zadania przewidziano utrzymywanie porządku publicznego, ochronainfrastruktury krytycznej (np.elektrowni jądrowych) oraz utrzymywanie porządku konstytucyjnego i przywracanie funkcjonowaniaorganów państwowych[13].
Gwardia Narodowa otrzymywać ma duże kwoty pieniężne na dostarczanebroni, naprawę ekwipunku i szkolenia z budżetu kryzysowego zatwierdzonego przez Radę Najwyższą (mówi się o ekwiwalencie 600 milionów dolarów w 2014 roku)[14]. Spodziewany jest wzrost liczebności formacji do sześćdziesięciu tysięcy żołnierzy. Miesięczna pensja gwardzisty wynosi około 214euro (297dolarów), co odpowiada średniej pensji na Ukrainie.Oficerowie otrzymują sumę około dwukrotnie większą[10].
Trzech gwardzistów zginęło 31 sierpnia 2015 roku podczas zamieszek w gmachu Rady Najwyższej Ukrainy po tym, jakpolicjant będący na urlopie rzucił w ich kierunkugranat[15].
Dowództwo Gwardii Narodowej Ukrainy znajduje się wKijowie. Na stan z 2017 roku Gwardia działała w ramach pięciu dowództw operacyjno-terytorialnych:
Zachodnie Dowództwo Operacyjno-Terytorialne z siedzibą weLwowie
Północne Dowództwo Operacyjno-Terytorialne z siedzibą wKijowie
Centralne Dowództwo Operacyjno-Terytorialne z siedzibą wDnieprze
Wschodnie Dowództwo Operacyjno-Terytorialne z siedzibą wCharkowie
Południowe Dowództwo Operacyjno-Terytorialne z siedzibą wOdessie
Szóste,Krymskie Dowództwo Operacyjno-Terytorialne, które miało funkcjonować wSymferopolu, zorganizowano tylko teoretycznie, jako że faktyczną kontrolę nad półwyspem sprawujeFederacja Rosyjska.
Istnieją również jednostki podporządkowane bezpośrednio dowództwu w Kijowie oraz centra szkoleniowe[17].
Powołana ponownie w 2014 roku Gwardia była przewidziana jako formacjalekkiej piechoty, bazująca w dużej mierze najednostkach rezerw oraz kilkuzmechanizowanych ipancernych jednostkach wsparcia. Jest to duża zmiana w stosunku do „starej” Gwardii, która składała się głównie z jednostek piechoty zmechanizowanej (z pewnym elementem różnych wyspecjalizowanych jednostek, np. pancernych,artyleryjskich czy jednostekwsparcia lotniczego).
Pierwszybatalion nowej Gwardii Narodowej zaprezentowano 6 kwietnia 2014 roku, po zaledwie trzech tygodniach szkolenia. Składał się on z pięciuset żołnierzy w wieku od 18 do 55 lat. Na jego wyposażeniu znajdowały się m.in.samochody ciężarowe[20].
Wzmacnianie Gwardii Narodowej Ukrainy – projektukraińsko-rumuński, mający na celu zwiększanie zdolności Gwardii do wykonywania swoich podstawowych zadań[34]
European Union Police Services Training – międzynarodowe ćwiczenia formacji policyjnych głównie z krajów członkowskichUnii Europejskiej[17]
