Gwara bydgoska –gwarajęzyka polskiego używana przez niektórych mieszkańcówBydgoszczy i okolic.

Ludność zamieszkująca miasto Bydgoszcz przed XVIII wiekiem mówiła główniegwarą kujawską.^{[potrzebny przypis]}

Od 1772, to jest od I rozbioru Polski, w wyniku którego Bydgoszcz znalazła się w granicach Prus, nastąpił duży napływ ludnościniemieckiej do miasta. Tuż przed 1920, to jest przed wkroczeniem do Bydgoszczy polskiej armii, ludność ta stanowiła większość mieszkańców miasta (ponad 80% populacji Bydgoszczy). Zarówno ten fakt, jak i postępującagermanizacja, wywarły duży wpływ na język mieszkańców pochodzenia polskiego. W związku z tym do mowy mieszkańców Bydgoszczy zostało wprowadzonych wiele germanizmów, poddanych spolszczeniu. Miejska gwara bydgoska, bardzo podobna do gwary poznańskiej, z zapożyczeniami słów z języka niemieckiego występowała na terenie Bydgoszczy i w jej okolicach.

W 1939 nastąpiło włączenie miasta donazistowskich Niemiec oraz eksterminacja jego mieszkańców (szczególnie inteligencji). Po zakończeniuII wojny światowej gwarę bydgoską zaczął zastępowaćjęzyk literacki. Poprzez napływ ludności do miasta w czasach Polski Ludowej z ziemi chełmińskiej, Kociewia i okolic gwara bydgoska zaczęła zanikać. Obecnie najwięcej jej użytkowników można spotkać wśród starszej części społeczeństwa naOkolu,Szwederowie iJachcicach.

Najlepiej udokumentowanym świadectwem gwary bydgoskiej jest powieśćJerzego Sulimy-KamińskiegoMost Królowej Jadwigi. We wrześniu 2012 ruszyła internetowa inicjatywa „Ratowanie Gwary Bydgoskiej”, w której wzięło udział ponad 1200 osób. Owocem ich prac jest opublikowany w internecie na początku stycznia 2013 Słowniczek Gwary Bydgoskiej^[1].

Jedne z najczęściej stosowanych określeń to:

• „ajnfach” – po prostu
• „amendeus” – depresja, chandra
• „antki” – napływowi mieszkańcy Bydgoszczy
• „badeje”, „badejki” – kąpielówki
• ,,bajzel" - bałagan
• „bana”, „baniarz” – kolej, kolejarz
• „bamber” – chłop
• „bamberka” – chłopka
• „bombka” – porcja wódki
• „brawędzić” – marudzić, ględzić
• „bryle” – okulary
• „chichrać się” – śmiać się
• „churchlać” – kaszleć
• „dekel” – pokrywka
• „dycht” – całkiem, zupełnie
• „ganek” – ścieżka, przejście
• „gzub” – dziecko
• „ja” (z języka niemieckiego) lub „jo” (zgwar pomorskich) – tak
• „klamoty” – zbędne rzeczy, w tym ubrania lub meble, bałagan, nieporządek; przedmioty ciężkie
• „korekt” – w porządku
• „krzyżak” – rdzenny mieszkaniec Pomorza; torunianin; Niemiec
• „kuch” – placek, ciasto
• „luj” – chuligan, menel
• „mudzić” – marudzić
• „nudle” – makaron
• „ostrzółka” – ostrzałka, temperówka
• „pryza” – tabaka
• „rojber” – urwis, chuligan, niegrzeczne dziecko
• „rychtyk”, „rychtych”, „rychtyg” (richtig) – dobrze, poprawnie
• „sklep” – piwnica
• „skład” – sklep
• „statki” – naczynia
• „sznytka” – kromka chleba
• „zebuć się” – zdjąć okrycie wierzchnie
• „żyć na knebel” – żyć w konkubinacie

• gwara miejska
• gwara poznańska

• J. Sulima-Kamiński:Most Królowej Jadwigi
• Andrzej S. Dyszak:Jak mówili bydgoszczanie. Mały słownik gwary bydgoskiej, TMMB, Bydgoszcz, 2008
• Zbigniew Raszewski:Pamiętnik gapia. Bydgoszcz jaką pamiętam z lat 1930–1945. Wydawnictwo Pomorze, Bydgoszcz 1994

• Polskie gwary miejskie
• Kultura w Bydgoszczy

• Artykuły z brakującymi przypisami od 2024-11