Grzyby lecznicze (ang. medicinal fungi) –grzyby mające własności lecznicze. U ponad 600 gatunków grzybów, główniepodstawczaków, stwierdzono własności lecznicze. Na świecie wśródgrzybów wielkoowocnikowych wykorzystywane w celach leczniczych jest kilkadziesiąt gatunków, w Polsce kilkanaście^[1]. Szczególnie często grzyby lecznicze wykorzystywane są w Azji, zwłaszcza w azjatyckiej medycynie ludowej^[2]. W kulturze zachodniej grzyby w celach leczniczych wykorzystywane są rzadko, jednak na dużą skalę wykorzystywane sągrzyby strzępkowe w biotechnologii farmaceutycznej do produkcji leków^[1].

Już w XVI w. znanym i często stosowanym produktem leczniczym z grzybów byłagaryk. Wytwarzano go z huby modrzewiowej sprowadzanej głównie z Syberii i Azji Mniejszej, oraz z hub rosnących w Europie Południowej. Stosowano go jako środek silnie przeczyszczający i wymiotny, przeciwpotny i do zwalczania robaków w przewodzie pokarmowym^[3].

W Europie w XIX wieku używano w celach leczniczych około 10 gatunków grzybów, głównie w medycynie ludowej, lekarze używali ich rzadko.Muchomorem czerwonymAmanita muscaria leczono reumatyzm. Sporządzoną z niego nalewką lub sokiem nacierano bolące miejsca, czasami zamiast tego okładano chore miejsca świeżymi muchomorami. Nalewka z suszonych muchomorów nalewka z suszonych sporadycznie jest do dzisiaj używana w tym celu^[3].

Młodymi, przekrojonymiowocnikami purchawekLycoperdon okładano stare, krwawiące i źle gojące się rany. Zarodnikami z dojrzałych, pylących purchawek zasypywano rany, należało przy tym jednak uważać, by nie zaprószyć oczu, gdyż mogło to spowodować ich stany zapalne. Purchawki były także jednym ze składników mikstury, która miała oduczyć od pijaństwa. Do okładania ran wykorzystywano także płaty wycięte ze środkowej części owocnikówhub rosnących na starych bukach i dębach (mają silne własności higroskopijne). Zmieszaną z korą dębu i namoczoną w wódce hubę rosnącą na śliwach (czyreń śliwowyPhellinus pomaceus), podawano do picia chorym na „zimnicę”^[3].

Odwar ze sproszkowanych owocnikówbłyskoporka podkorowegoInonotus obliquus używano do zwalczania nowotworów. Używano go doustnie i przepłukiwano nim rany. Zamiast tego czasami płatami z tej huby okładano chore miejsca. Sproszkowanegowrośniaka anyżkowegoTrametes suaveolens używano do leczenia gruźlicy i jako środek zapachowy^[3].

JeleniakiElaphomyces w Europie wykorzystywane był jakoafrodyzjak^[3]. Brało się to z przekonania ludzi o jego własnościach zwiększania popędu płciowego ipotencji, ponieważ często występował na rykowiskach jeleni. W istocie grzyby te często tam występują z tego powodu, że jelenie biorą udział w rozprzestrzenianiu ich zarodników^[4].

W medycynie ludowej wykorzystywanosporysz – występujący na kłosach zbóż przetrwalnikbuławinki czerwonej. Wykorzystywano go w chorobach i dolegliwościach kobiecych; do usunięcia zatrzymanego łożyska i jako środek hamujący krwotoki z dróg rodnych, głównie jednak do usuwania ciąży (po doustnym spożyciu)^[3].

Wysuszone, a przed użyciem rozmoczone w wodzie lub mleku owocnikiuszaka bzowegoAuricularia auricula-judae używano na okłady w chorobach zapalnych oczu., a nasączone octem przy anginie. Odwar w mleku wykorzystywano do płukania ust. Wykorzystywano go także przy chorobach układu pokarmowego^[3].

Wykorzystywano w lecznictwie takżedrożdże piwowarskieSaccharomyces cerevisiae. Zewnętrznie, po zmieszaniu z utartymi ziemniakami lub mąką, wykorzystywano je na okłady przy różnych dolegliwościach skórnych, po zmieszaniu z miodem i mąką żytnią na oparzenia. Wewnętrznie używano ich jako środek przeczyszczający oraz pomocniczy przyszkorbucie. Na początku XX w. zaczęto z nich wyrabiać wzmacniające i odżywcze ekstrakty. Wraz z rtęcią wchodziły w skład lekarstwaLevurargyre do zwalczaniakiły^[3].

U niektórych grzybów występują związki wykazujące działanie przeciwgrzybicze (1), przeciwzapalne (2), przeciwnowotworowe (3), przeciwwirusowe (4), przeciwbakteryjne (5), regulujące ciśnienie krwi (6), kardiotoniczne (7), obniżające poziom cholesterolu (8), przeciwcukrzycowe (9), immunomodulacyjne (10), nefrotoniczne (11), hepatoprotekcyjne (12), nerwotoniczne (13), podnoszące potencję seksualną (14), antyastmatyczne (15). Są to gatunki:

• błyskoporek podkorowyInonotus obliquus (2,3, 10,12)
• boczniak ostrygowatyPleurotus ostreatus (3,4,5,8,13)
• lakownica żółtawaGanoderma lucidum (2,3,4,5,6,7,10,11,12,13,14,15)
• opieńka miodowaArmillaria mellea (1,6,7.14)
• pieczarka dwuzarodnikowaAgaricus bisporus (3,10,11)
• płomiennica zimowaFlammulina velutipes (1,2,3,4,10)
• rozszczepka pospolitaSchizophyllum commune (2,3,5,10,11,12)
• soplówka jeżowataHericium erinaceum (3,10, 13,15)
• twardnik japońskiLentinula edodes (2,3,4,5,6,8,8,10,11,12,14)
• wrośniak różnobarwnyTrametes versicolor (3,4,5. 11,12)
• żagiew wielogłowaPolyporus umbellatus (3,10,12,15)
• żagwica listkowataGrifola frondosa (1,3,4,5,6,9,10,12,15)^[1].

• 
  Błyskoporek podkorowy na pniu drzewa
• 
  Boczniak ostrygowaty
• 
  Lakownica żółtawa
• 
  Opieńka miodowa
• 
  Pieczarka dwuzarodnikowa
• 
  Płomiennica zimowa
• 
  Rozszczepka pospolita
• 
  Soplówka jeżowata
• 
  Twardnik japoński
• 
  Wrośniak różnobarwny
• 
  Żagiew wielogłowa
• 
  Żagwica listkowata

Wszystkie te gatunki, z wyjątkiem twardnika japońskiego, rosną na stanowiskach naturalnych w Polsce, niektóre jednak są bardzo rzadkie i objęte ochroną prawną. Nad gatunkami tymi prowadzone są badania od kilkudziesięciu lat i mają potwierdzone własności lecznicze. Udało się wyizolować wiele czynnych substancji odpowiedzialnych za te działania. Z ich owocników, grzybni lub podłoża pohodowlanego wytwarza się preparaty stosowane w terapii nowotworów przewodu pokarmowego, piersi, szyjki macicy, płuc. Niektóre z nich to:

• Grifolan (GRN) – frakcja polisacharydowa izolowana z owocników i grzybni żagwicy listkowatej;
• Krestin (PSK – polisacharyd i PSP – kompleks wielocukier-białko) izolowany z grzybni wrośniaka różnobarwnego;
• Lentinan – frakcja polisacharydowa izolowana z owocników twardnika japońskiego;
• Schizofylan (SPG, sonifilan, sizofilan), frakcja polisacharydowa izolowana z podłoża hodowlanego rozszczepki pospolitej^[1].

Niektóre gatunki grzybów leczniczych są uprawiane (grzyby uprawne). Są to m.in.:lakownica żółtawa,maczużnik chiński,twardnik japoński,żagiew wielogłowa,Laccocephalum mylittae,Wolfiporia cocos,uszak bzowy,uszak gęstowłosy. Uprawiane są także niektóreporosty lecznicze (również zaliczane do grzybów):szydlina różowa,kruszownica jadalna,Dolichousnea diffracta^[5].

W biotechnologii farmaceutycznej szeroko wykorzystywane sągrzyby strzępkowe do biosyntezyantybiotyków,witamin,enzymów ikwasów organicznych. Bardzo duże znaczenie ma także zdolność grzybów dobiotransformacji, czyli enzymatycznego przekształcenia obcych dla grzyba związków chemicznych na strukturalnie podobne produkty, wykorzystywane następnie do produkcji leków. Np. syntetyczne wytworzeniekortyzonu wymaga 36 reakcji chemicznych, ale wykorzystanie grzybaRhizopus nigricans, który enzymatycznie przekształcaprogesteron do 11-α-hydroksyprogesteronu, umożliwiło skrócenie tego cyklu o 25 etapów i obniżyło koszt produkcji leku ponad 100-krotnie. Grzyby strzępkowe są w przemyśle farmaceutycznym szeroko wykorzystywane do produkcji wielu grup leków^[1].

Leki antypadaczkowe

Zastosowanie w lecznictwie znajdują również niektóregrzyby halucynogenne. Z muchomora czerwonego udało się wyizolowaćmuscymol, związek hamujący napadyepilepsji. Aby pozbyć się jego niepożądanych halucynogennych własności w wyniku serii syntez otrzymano bardziej lipofilne pochodne o nazwieTiagabine (Gabitril). Stosowany jest do leczenia padaczki w postaci napadów częściowych bądź częściowo wtórnie uogólnionych, przy których nieskuteczne są inne preparaty przeciwpadaczkowe^[1].

Antybiotyki

Najważniejsze jednak lekarstwa otrzymuje się z mikroskopijnychgrzybów strzępkowych. To antybiotyki używane do zwalczania chorób bakteryjnych.Aleksander Fleming w 1928 roku zauważył, że przypadkowe zanieczyszczenie podłożagrzybem strzępkowymPenicillium chrysogenum powstrzymuje wzrost kultur bakterii z rodzajuStaphylococcus (gronkowce). W wyniku dalszych prac laboratoryjnych udało mu się wydzielić substancję za to odpowiedzialną, była topenicylina^[6]. Obecnie z kulturyP. chrysogenum wytwarza się na dużą skalę antybiotyki beta-laktamowe, takie jak penicyliny icefalosporyny. W wyniku dalszych, trwających już ponad 60 lat prac laboratoryjnych z naturalnie występującego w przyrodzie gatunku wyhodowanoszczepy produkcyjne, które wytwarzają tysiące razy większą ilość antybiotyków^[7]. Antybiotyki otrzymuje się również z innych gatunków grzybów strzępkowych, zwłaszcza z rodzajówPenicillium iStreptococcus. Nieustannie trwają laboratoryjne prace nad wytworzeniem nowych antybiotyków^[8].

Statyny

Są ważną grupą leków obniżających poziomcholesterolu. Pierwszą komercyjną statynę wyekstrahowano z bulionu fermentacyjnegoAspergillus terreus^[9]. GrzybMonascus purpureus może syntetyzować lowastatynę, mewastatynę i prekursor symwastatyny, monakolinę J^[10]. DrożdżeSaccharomyces cerevisiae wytwarzają rybozyd nikotynamidu będący inhibitorem biosyntezy cholesterolu.

Leki immunosupresyjne

Są to leki obniżające odporność organizmu, stosowane np. przy przeszczepach w celu zapobiegnięcia odrzuceniu przeszczepu.Tolypocladium inflatun wytwarzacyklosporynę,Eupenicillium brefeldianum bredinę, aPenicillium stoloniferumkwas mykofenolowy. GatunkiAspergillus syntetyzujągliotoksynę iendokrocynę.Fusarium fujikuroi (F. subglutinans) wytwarza subglutinole^[11].

• Grzyby lecznicze
• Nieformalne grupy grzybów

• Uniwersalny szablon cytowania – brak strony