Wielki Kaukaz, północno-zachodnia GruzjaKazbek, jeden z najwyższych szczytów Kaukazu na granicy Gruzji z RosjąBatumi zOgrodem Botanicznym w południowo-zachodniej Gruzji, na wybrzeżuMorza Czarnego
Na terytorium Gruzji panujeklimat podzwrotnikowy, wilgotny w zachodnich regionach i kontynentalny na wschód od Gór Suramskich. Ze względu na górzystość kraju klimat odznacza się silną piętrowością. Najwięcej opadów notuje się na stokach gór Mescheckich, w pobliżu Batumi (nawet 4000 mm rocznie), zaś wyjątkowo suche są południowo-wschodnie krańce Gruzji (ok. 200 mm rocznie). Wyraźną granicą klimatyczną w Gruzji są Góry Suramskie. Południkowy przebieg tego pasma dzieli kraj na dwie niemal równe części: zachodnią o klimacie podzwrotnikowym morskim i wschodnią o klimacie podzwrotnikowym suchym.
Na zachodzie rosnąfigi, palmy, laury, oliwki i inne rośliny śródziemnomorskie, jak teżkiwi; wpływ na uprawę tych roślin ma łagodzące warunki klimatyczneMorze Czarne. Cytrusy,granaty i tzw.hurmy (słodkie owoce pomarańczowe, rosnące na drzewach) rosną nawet na ulicach Tbilisi. W dalszej części kraju wzdłuż Kaukazu rosną rośliny typowo górskie, potocznie zwane alpejskimi. W całej Gruzji od tysiącleci rozpowszechniona jest uprawa winorośli. Wina gruzińskie, takie jak „Saperawi”, „Chwanczkara”, „Kindzmarauli”, „Cinandali” czy „Mukuzani”, znane są na całym świecie[10].
Historia terenów na których leży Gruzja sięgaII tysiąclecia p.n.e. Historiawina od dawna splatała się z historią Gruzji – kraj jest powszechnie uznawany za kolebkę światowegowiniarstwa ponieważ pierwsze ślady produkcji wina pochodzą z Gruzji, sprzed około 6000 lat p.n.e.[11][12]
Obecne gruzińskie wybrzeże znane byłostarożytnym Grekom pod nazwąKolchida, zaś wschodnie górzyste obszary –Iberia. Po wielu wiekach historii, w 66 p.n.e. obszar ten został podbity przezPompejusza i włączony doImperium Rzymskiego. W 337[13] nawrócony przezświętą Nino królMirian III przyjąłchrześcijaństwo jako religię państwową (w ten sposób Gruzja stała się drugim na świecie, poArmenii, państwem chrześcijańskim). Wydarzenie to opisano w jednym z najstarszych zabytków literatury gruzińskiejMokcewaj Kartlisaj (Nawrócenie Kartlii).
Przez kolejny tysiąc lat Gruzja była w stanie zachować niezależność pomimo najazdów ze stronyMongołów,Persów iTurków i osiągnęła szczyt potęgi pomiędzy XI i XIII wiekiem, za panowania królaDawida Budowniczego (1089–1125) i królowejTamary (1184–1213).
XI i XII wiek to okres największej politycznej potęgi i rozkwitu ekonomicznego oraz kulturalnego feudalnej Gruzji.Król Dawid IV, który objął tron w 1089 r. w wieku lat 16, po śmierci ojca – Jerzego II, natychmiast po objęciu władzy rozpoczął organizowanie armii zdolnej odeprzeć regularne atakiSeldżuków.Pierwsza Krucjata (1096–1099), poprzez odciągnięcie głównych sił Turków i osłabienie ich wojsk, w połączeniu z tworzoną od kilku lat silną armią gruzińską umożliwiła Dawidowi osiągnięcie swego celu – od 1097[14] r. zaprzestał on płacenia Turkomdaniny, a wkrótce potem mógł rozpocząć wojny mające na celu odzyskanie utraconych niegdyś przez Gruzję ziem.
Pomiędzy 1259 a 1330 rokiem Gruzja zmuszona była prowadzić ciągłą walkę o niezależność z mongolskimi władcami z dynastiiIlchanidów. Pierwsze powstanie przeciw Mongołom, któremu przewodził królDawid VI, rozpoczęło się w 1259 i trwało blisko 30 lat. Następnie walkę kontynuowaliDymitr II (1270–1289) iDawid VIII (1293–1311), jednak dopieroJerzy Wspaniały (1314–1346), dzięki wewnętrznemu osłabieniu mongolskiego imperium ostatecznie zaprzestał płacenia daniny i wyzwolił kraj spod obcego jarzma. Władca ten doprowadził też do przywrócenia Gruzji granic z 1220 r. oraz ponownie przywrócił wasalne stosunki zCesarstwem Trapezunckim. Pod rządami Jerzego V władza królewska umocniła się, a kraj odzyskał polityczne i gospodarcze znaczenie.
W XV wieku, państwo gruzińskie stało się izolowanym krajem chrześcijańskim, otoczonym ze wszystkich stron przezmuzułmańskich sąsiadów. Ten i inne czynniki spowodowały upadek gospodarczy i polityczny kraju, którego wynikiem był podział państwa na niezależne państewka[15].
Do 1864 na ziemiach gruzińskich nie prowadzona była szeroko zakrojonarusyfikacja. Gruzińska szlachta została zrównana w prawach ze szlachtą rosyjską i miała otwarte możliwości awansu społecznego[16]. W czasie wojen z Turcją rozgrywających się na Kaukazie Gruzini opowiadali się każdorazowo po stronie rosyjskiej i ochotniczo walczyli w armii. Okres przynależności Gruzji do Rosji był także okresem rozwoju kulturalnego i gospodarczego (powstanie przemysłu w II poł. XIX w.).
Zmiana polityki wobec Gruzji nastąpiła po tym, gdy wojska rosyjskie ostatecznie stłumiłypowstania wyzwoleńcze muzułmańskich ludów północnego Kaukazu. Gruzja zaczęła być wówczas traktowana jak obszar podbity, podlegający pełnej rusyfikacji. Do szczególnie ostrego wybuchu konfliktu narodowościowego gruzińsko-rosyjskiego, na który nałożyły się konflikty społeczne wynikające z trudnej sytuacji robotników przemysłowych i chłopów, doszło w czasie rewolucji 1905 roku.
Pierwsze posiedzenie parlamentu niepodległej Gruzji w maju 1918Oddział partyzanckiKakucy Czolokaszwilego, walczący zagresją radzieckąElżbieta Orbeliani, pierwsza w historii Gruzji kobieta zatrudniona jako profesor, 1918
Poprzewrocie bolszewickim (rewolucji październikowej) w 1917 Gruzini, podobnie jak inne narody byłego Imperium Rosyjskiego, ogłosili niepodległość, tworząc 26 maja 1918Demokratyczną Republikę Gruzji, rządzoną przez gruzińskich socjaldemokratów (mienszewików). Uznana przez Rosję Sowiecką 7 maja 1920 Demokratyczna Republika Gruzji została w marcu 1921najechana przez Armię Czerwoną. Po klęsce militarnej rząd gruziński ewakuował się do Stambułu. Tam w imieniuJózefa Piłsudskiego attaché wojskowy polskiej ambasady, płk Balicki zaoferował posadę żołnierzy kontraktowych gruzińskim oficerom. Z oferty tej skorzystało ok. 100 oficerów narodowości gruzińskiej, którzy służyli w Wojsku Polskim jakogruzińscy oficerowie kontraktowi.
W latach 80., na skutekgorbaczowowskiejpieriestrojki, powtórnie ujawniły się gruzińskie aspiracje niepodległościowe. 31 marca 1991 98,91% Gruzinów opowiedziało się w referendum za niepodległością, która została ogłoszona 9 kwietnia. 26 maja prezydentem Gruzji wybrany zostałZwiad Gamsachurdia, który został później obalony 22 grudnia przez pucz, przygotowany i przeprowadzony przez paramilitarną organizację Mchedrioni (Jeźdźcy), oskarżoną później przez zwolenników Gamsachurdii o związki z rosyjskimi służbami specjalnymi. W marcu 1992 kolejnym prezydentem Gruzji został były radziecki minister spraw zagranicznychEduard Szewardnadze. Gruzję ogarnęła wojna domowa, która przy wsparciu oddziałów wojsk państw sąsiednich –Azerbejdżanu,Armenii iRosji – zakończyła się zwycięstwem Szewardnadzego. Ten ostatni podpisał kontrowersyjną umowę, w której zobowiązywał się przystąpić doWspólnoty Niepodległych Państw w zamian za pomoc militarną i polityczną. 2 listopada 2003 w wyborach parlamentarnych zwyciężyła koalicja reformatorów przewodzona przezNino Burdżanadze,Micheila Saakaszwilego iZuraba Żwanię, jednak rząd sterowany przez Szewardnadzego sfałszował ich wynik, co doprowadziło do masowych protestów, nazwanych przez dziennikarzyrewolucją róż i zmusiło go do ustąpienia 23 listopada. 4 stycznia 2004 na prezydenta wybrany został Micheil Saakaszwili otrzymując 96% głosów.
Rząd usiłował wyplenić korupcję i prowadził reformy gospodarcze przy wsparciuMFW iBanku Światowego. Rząd zdołał przywrócić kontrolę nad zbuntowaną prowincjąAdżarii, jednakAbchazja iPołudniowa Osetia nadal znajdowały sięde facto pod kontrolą Rosji i separatystów, stanowiącpaństwa nieuznawane, a 230 tysięcy uchodźców nie mogło powrócić do swoich domów.
W październiku 2007, były minister obrony,Irakli Okruaszwili, oskarżył prezydenta Micheila Saakaszwili o korupcję i niekompetencję, planowanie zabójstwaBadri Patarkaciszwilego, bogatego biznesmena, a także ukrywanie prawdziwego powodu śmierciZuraba Żwanii. Zarzuty te doprowadziły do jego aresztowania, lecz po wpłaceniu 6 milionów dolarów amerykańskich, został zwolniony i wyjechał do Niemiec, gdzie uzyskałazyl polityczny. Po aresztowaniu Okruaszwili wycofał zarzuty wobec prezydenta, lecz wznowił je po zwolnieniu i emigracji. Na początku listopada 2007 roku opozycja rozpoczęła protesty przeciwko rządom prezydenta Saakaszwilego, oskarżając go o wprowadzenie rządów autorytarnych i domagając się jego ustąpienia i rozpisania nowych wyborów. 7 listopada 2007 roku prezydent wprowadził stan wyjątkowy na terenie całej Gruzji na okres 15 dni[17], a następnego dnia rozpisał przedterminowe wybory prezydenckie na 5 stycznia 2008 roku. W wystąpieniu telewizyjnym uzasadnił jego wprowadzenie tym, że „istnieje niebezpieczeństwo niepokojów”. Saakaszwili oskarżył też Rosję o podsycanie niepokojów, zapowiadając jednocześnie wyrzucenie kilku rosyjskich dyplomatów. 13 listopada 2007 Rosja poinformowała, iż formalnie zakończyła swoją obecność wojskową w Gruzji[18], zamykając ostatnią bazę wojskową w tym kraju (dotyczy to baz założonych w latach 90. XX w. po obaleniu prezydenta Zwiada Gamsachurdii). Nie zakończyło to jednak ponad 200-letniej[18] obecności wojskowej Rosji na terytorium Gruzji. W dalszym ciągu wojska rosyjskie kontrolująpaństwo nieuznawane w Abchazji i Osetii Południowej stacjonując tam na mocy podpisanych z Abchazją i Południową Osetią 17 września 2008 roku układów o przyjaźni, współpracy i pomocy wzajemnej. W 2008 roku Gruzja wraz z Ukrainą rozpoczęła stanowcze działania mające na celu dołączenie doNATO. Zwolennikami rozszerzenia paktu o te państwa są między innymiUSA iPolska. Przeciwna jest zaśRosja (argumentuje to zwiększeniem zagrożenia dla swoich granic), sceptyczne pozostają państwa „Starej Europy”, takie jakFrancja iNiemcy. Na szczycie NATO w Bukareszcie 3 kwietnia 2008 roku, Gruzja otrzymała zapewnienie, że na pewno w przyszłości przystąpi do paktu po spełnieniu wymaganych warunków.
7 sierpnia 2008, siły zbrojne Gruzji skoncentrowały się wokół Osetii Południowej, często zaczynając ostrzał wsi osetyjskich i miasta Cchinwali w ramach operacji pod kryptonimem „Czyste Pole”. W odpowiedzi siły osetyjskie ostrzelały pozycje gruzińskie. Późnym wieczorem władze Gruzji powiadomiły, że rozpoczynają operację w celu „przywrócenia konstytucyjnego porządku” w Osetii Południowej. 8 sierpnia nad ranem premier Gruzji Lado Gurgenidze zapowiedział, że Gruzja będzie kontynuować operację wojskową w separatystycznej Osetii Południowej aż do ustanowienia „trwałego pokoju”. Wojska rosyjskie wkroczyły na tereny autonomii Osetii, biorąc pod swoją kontrolę tereny Osetii Południowej oraz Abchazji, gdzie dotychczas znajdowały się siły gruzińskie. W szeregu miejsc wojska rosyjskie przekroczyły na pewien czas granice autonomii Osetii oraz Abchazji (m.in. zdobywając miastaGori,Poti,Zugdidi iSenaki). Rosja również oficjalnie uznała niepodległość Abchazji i Osetii Południowej[20].
Sekretarz Rady Bezpieczeństwa GruzjiKacha Lomaja oświadczył, że Gruzja złożyła doMiędzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości wniosek o rozstrzygnięcie sporu z Federacją Rosyjską, polegającym na stosowaniuczystek etnicznych przez siły zbrojne Rosji na terytorium Osetii Południowej i innych terenach okupowanych, a należących do Gruzji i żądaniu przez Gruzję ich natychmiastowego zaprzestania. JednocześnieProkuratorMiędzynarodowego Trybunału KarnegoLuis Moreno-Ocampo oświadczył, że do Trybunału wpłynęły zawiadomienia o popełnianiu zbrodni podlegających jurysdykcji Trybunału oraz że nie wyklucza on wszczęcia postępowania. Gruzja zamierza też złożyć zawiadomienie do MTK oludobójstwie w Abchazji w 1992. Federacja Rosyjska nie jest państwem-stroną statutu rzymskiego, jest nią jednak Gruzja, jurysdykcji Trybunału podlegają więc zbrodnie popełnione na terenie Gruzji[21][22][23].
Według sponsorowanego przezUnię Europejską raportu niezależnej międzynarodowej komisji powołanej do zbadania konfliktu Gruzja „rozpoczęła nieuzasadnioną wojnę”. Raport, opublikowany 30 września 2009 stwierdza m.in., że „Ostrzał artyleryjski Cchinwali (stolicy Osetii Południowej) przez gruzińskie siły wojskowe nocą z 7 na 8 sierpnia 2008 stał się początkiem zbrojnego konfliktu na dużą skalę”. Potem dodaje: „Powstaje pytanie, czy owo użycie siły (...) było uzasadnione w rozumieniu prawa międzynarodowego. Otóż nie było”[24][25].
Obowiązującakonstytucja została przyjęta przezparlament 13 października 2017 roku. Wzmocniła ona pozycję parlamentu oraz zmieniła sposób wyboru prezydenta[26].
Głową państwa jestprezydent, wybierany przez kolegium elektorskie złożone z parlamentarzystów i przedstawicieli samorządów (przed zmianą konstytucji odbywały się wybory powszechne), o ograniczonych kompetencjach.
Od 2012 roku przy władzy pozostaje partiaGruzińskie Marzenie, zarządzana przez miliarderaBidzinę Iwaniszwiliego. Mimo proeuropejskiej narracji partia była krytykowana za działania uznawane przez część ekspertów i organizacji międzynarodowych za ograniczające demokratyczne standardy[27][28]. W 2023 i 2024 roku masoweprotesty wywołało uchwalenie ustawy o zagranicznych agentach, wzorowanej na prawie Rosyjskim, która w opinii ekspertów miała na celu zmarginalizowanie organizacji pozarządowych[29].
Mimo wcześniejszych obietnic rządGruzińskiego Marzenia po wyborach zawiesił negocjacje akcesyjne zUnią Europejską, co spotkało się z krytyką zarówno w kraju, jak i za granicą[31].
Gruzja dzieli się na: dwie republiki autonomiczneAbchazję iAdżarię, 9 regionów administracyjnych i miasto wydzieloneTbilisi. Obie republiki autonomiczne Gruzji, czyli Abchazja i Adżaria, zostały utworzone w latach 20. XX wieku, w czasachZSRR. Zwierzchnikami regionów są przedstawiciele rządu Gruzji, potocznie nazywani gubernatorami, których mianuje i odwołuje prezydent. Te regiony to:
Regiony dzielą się na 67 municypiów (gruz.მუნიციპალიტეტიmunicipaliteti) i 5 miast wydzielonych.
Faktycznie republika autonomicznaAbchazja i były obwód autonomicznyOsetia Południowa nie znajdują się pod kontrolą władz gruzińskich (stacjonują w nichwojska rosyjskie) i stanowią państwa częściowo uznane na arenie międzynarodowej (tj. przez 5 krajów świata).
Wśród około 3,7 miliona mieszkańców jest: 87%Gruzinów, 6%Azerów, 4,5%Ormian, 2%Abchazów, 0,4%Osetyjczyków, 0,7%Rosjan, poza tymGrecy,Ukraińcy,Kurdowie[32]. Ormianie stanowią większość w ościennym zArmenią iTurcją regionieSamcche-Dżawachetia,Azerowie są większością w regionieDolna Kartlia (ościennym zAzerbejdżanem).Swanetię (na północnym zachodzie kraju przy granicach autonomii abchaskiej oraz Rosji) zamieszkują posługujący sięwłasnym językiemSwanowie,Megrelię (zachód Gruzji) zamieszkuje posługująca się własnymjęzykiem megrelskim narodowośćMegrelowie. Republikę autonomicznąAdżaria (przy granicy z Turcją) zamieszkująAdżarowie (po nieudanym puczu separatystycznym w 2004 r. faktycznie zniesiono autonomię tego terytorium). Tereny autonomiczne Abchazja (zamieszkała obecnie głównie przez Abchazów oraz Ormian) i Osetia Południowa (zamieszkała obecnie głównie przez Osetyjczyków) są poza kontrolą Gruzji.
Wojska gruzińskie w 2014 roku liczyły 37 tys. żołnierzy zawodowych oraz 140 tys. rezerwistów. Według rankinguGlobal Firepower (2014) gruzińskie siły zbrojne stanowią 64. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 380 mln dolarów (USD)[35].
Rozwój PKB per capita (PPP) w Gruzji w porównaniu z niektórymi państwami byłego ZSRR w latach 1994–2014 i prognoza na lata 2015–2020Główna siedziba Banku Gruzji wTbilisi, 2016
Mimo dużych zniszczeń, które gospodarka Gruzji doświadczyła w czasie wojny domowej w latach 90. XX w. kraj ten, dzięki pomocyMiędzynarodowego Funduszu Walutowego iBanku Światowego od 2000 r. dokonał zasadniczego rozwoju gospodarczego osiągając spory wzrostproduktu narodowego brutto (PKB) i zwalczyłinflację. W okresie tym Gruzja przeszła poważną transformację ustrojową przechodząc z gospodarki planowej w styluZSRR do systemuwolnorynkowego, opartego na prywatnej własności.
Przyrost PKB, stymulowany rozwojem sektora przemysłu i usług, utrzymywał się w latach 2005–2007 na poziomie 9–12%. W 2006, Bank Światowy określił Gruzję najlepiej reformowanym krajem na świecie[36].
Mimo tego wyniki rozwoju gospodarczego były najgorsze ze wszystkich krajów Kaukazu. W czasach ZSRR stopień rozwoju gospodarki Gruzji (PKB na osobę wedługparytetu siły nabywczej) był najwyższy wśród republik Kaukazu, Gruzja (zgodnie z szacunkami Banku Światowego oraz Międzynarodowego Funduszu Walutowego) miała ten wskaźnik 2,1 razy wyższy od Armenii oraz 1,3 razy wyższy od roponośnego Azerbejdżanu. Potem nastąpił głęboki spadek gospodarczy w wyniku którego poziom PKB na osobę trzech krajów Kaukazu wyrównał się (w latach 1995–2003 w warunkach powolnego wzrostu gospodarczego wszystkie kraje regionu zachowywały parytet PKB na osobę). Od 2004 Gruzja (według szacunków Banku Światowego oraz Międzynarodowego Funduszu Walutowego) jest krajem o najniższym wskaźniku rozwoju gospodarczego w regionie: została wyprzedzona nie tylko przez Azerbejdżan (w 2011 wyprzedzał Gruzję prawie o 2 razy), a nawet przez Armenię, która osiągnęła wskaźnik wyższy od Gruzji mimo że w 1990 miała go ponad 2 razy mniejszy od Gruzji. Gruzja pozostaje jedynym krajem w regionie Kaukazu, który nie osiągnął poziomu rozwoju gospodarczego z czasów Związku Radzieckiego (w 2011 79% od 1990), w tym czasie Armenia w 2011 osiągnęła poziom 174% w stosunku do 1990, Azerbejdżan – 187%[37][38].
W 2015 roku kraj ten odwiedziło 2,279 mln turystów (2,2% więcej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 1,936 mlddolarów[40].
Najdawniejsze zabytki sztuki narodów zamieszkujących obszar dzisiejszej Gruzji pochodzą z czasów przedhistorycznych. Odkryto zabytki kultury materialnej z czasówpaleolitu ineolitu. Zabytki zepoki brązu świadczą już o wysokiej kulturze dawnych mieszkańców. Wkurhanach znaleziono m.in. bogato zdobione srebrne naczynia. Styl zabytków wskazuje na wpływy kulturyUrartu.
Szaszłyki przygotowywane na szpikulcach zwanymi szampurami. W skład ich wchodzą kawałki mięsa, polewane winem, opiekane na grillu opalanym winnymi gałęziami
Phali – sałatki jednowarzywne (np. z buraków albo szpinaku) z dodatkiem np. granatu, orzechów włoskich
↑International Geographic Encyclopaedia and Atlas.Springer, 1979, p. 273.
↑Krzysztof NodarK.N.CiemnołońskiKrzysztof NodarK.N.,Wino w Gruzji [online], Blog o Gruzji – PolakoGruzin.pl, 17 kwietnia 2015 [dostęp 2022-10-10](pol.).
↑Miquel Hudin. Daria Kholodolina. „Georgia: A guide to the cradle of wine”, Vinologue: 2017, s. 300.
↑Praca zbiorowa: Oxford – Wielka Historia Świata. Średniowiecze. Cesarstwo Niemieckie – Arabowie na półwyspie pirenejskim. T. 17. Poznań: Polskie Media Amer.Com, 2006, s. 237.ISBN 978-83-7425-697-1.
↑Praca zbiorowa: Oxford – Wielka Historia Świata. Średniowiecze. Cesarstwo Niemieckie – Arabowie na półwyspie pirenejskim. T. 17. Poznań: Polskie Media Amer.Com, 2006, s. 237.ISBN 978-83-7425-697-1.
↑Ronald Grigor Suny.The Making of the Georgian Nation, s. 45–46.
↑abBaranowski B., Baranowski K.: Historia Gruzji. Warszawa, Wrocław: 1987, s. 138–143.ISBN 83-04-02345-8.
↑National Statistics Office ofN.S.O.GeorgiaNational Statistics Office ofN.S.O.,2014 General Population Census [online], Total population by regions and ethnicity. Brak numerów stron w książce
.jpg)
%2c_with_skyline_of_Batumi_on_the_horizon.jpg)
_A_Story_of_Encounters%2c_2023-2024%2c_Art_%2526_History_Museum%2c_Brussels.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
