1257 – pierwsza wzmianka w dokumencie wystawionym wModrzu przez księciaPrzemysła I, w którym wśród wsi należących docystersów wParadyżu wymienia wieśGrodisze[4][5].
1306-1314 – istniałamennica książęca, w której wybijano monety –kwartnik z napisem „De Grodis”.
1339 – wzmiankowany jestBorek z Grodziska, pierwszy znany właściciel z rodu Borków (Wezenborgów).
1383-1385 – miasto i okolica niszczone podczas wojny domowej wielkopolskich rodów Grzymalitów z Nałęczami. W marcu 1383 okolice Grodziska spustoszyli właściciele Kębłowa iZbąszynia. Powracających z wyprawy rabusiów dopadli mieszczanie z kmieciami okolicznych wsi i pobiwszy ich zabrali im łupy. Nie usatysfakcjonowani zwycięstwem ruszyli nieostrożnie za uciekającym rycerstwem w dalszą pogoń. Na pomoc rycerstwu ruszyła załoga zamku zbąszyńskiego i wspólnie zaatakowano ponownie, zabijając ponad 160, nie licząc wziętych w niewolę, z których wielu zmarło[7][8]. Po raz drugi miasto wraz z okolicą spustoszyły oddziały wojewodykujawskiego Alberta i sędziegopakoskiego Hektora Ostroroga[9].
1404 – miasto posiadało już umocnienia i dwie bramy zw. Suchą i Wodną. Był to prawdopodobnie wał kamienno-drewniano-ziemny, z ostrokołem zrobionym z grubych, zaostrzonych u górypali, otoczonyfosą.
1426 – dokumenty wzmiankują kościół św. Jadwigi (zapewne data budowy kościoła gotyckiego na miejscu wcześniejszej budowli, niewykluczone że uszkodzonej podczas pożaru w 1424 roku), oraz nowo powstały kościół św. Ducha wraz ze szpitalem na przedmieściu Wyczółkowo. W uposażeniu szpitala wymieniony jestmielcuch. Wnioskować więc można, że w Grodzisku warzono już wówczaspiwo.
1444 – najstarsza wzmianka o zaliczeniu miasta dopowiatu kościańskiego, należącego do województwa poznańskiego, w tym powiecie pozostawał do 1815 roku[12].
W połowie XV w. w Grodzisku osiedliła się grupahusytów, emigrantów religijnych zPilzna[12].
1458 – wystawienie 12 zbrojnych na wyprawę malborską, a więc Grodzisk zaliczono do II kategorii miast – średniej wielkości (miastami I kategorii, czyli dużymi, w ówczesnej Rzeczypospolitej były tylkoKraków,Lwów iPoznań)[12].
1501 – na grodziskim zamku umarłJan Ostroróg, prawnik i dyplomata, doktor praw obojga. Z tego też roku pochodzi pierwsza wzmianka o istnieniu na północnym przedmieściukościoła św. Anny.
1542 -Spłonęła znaczna część miasta, a w szczególności północne okolice Rynku (Starego Rynku). Po tej tragedii królZygmunt I Stary dekretem z 25 maja 1543 roku, zwolnił mieszkańców miasta od podatków królewskich na okres 6 lat. RównieżStanisław Ostroróg, ówczesny właściciel miasta, wprowadził ulgi podatkowe w celu szybkiego odbudowania zniszczeń[14].
1626 – Grodzisk przeszedł w posiadanie rodzinyOpalińskich, jego pierwszym właścicielem byłJan wojewoda poznański[15].
1655/57 – wojska szwedzkie ograbiły miasto, wznosząc liczne pożary, a w 1656/57 miasto nawiedziła „zaraza”, która zdziesiątkowała mieszkańców[18].
1689 – pożar zniszczył znaczną część starego miasta[19]. Zniszczeniu uległo 155 domów i Ratusz Miejski. Właściciel miasta Jan Franciszek Opaliński zwolnił miasto od podatków na okres 6 lat, natomiast królJan III Sobieski pozwolił mieszkańcom pobierać wyższy podatek brukowy w wielkości jednego grosza od konia[20].
1761 – pożar w dzielnicy żydowskiej, który strawił większość domów i uszkodził poważniesynagogę, spłonęły też dwa domy przy Starym Rynku[21][22].
1768 – 16 grudnia pod miastem doszło do starcia grupykonfederatów barskich z Rosjanami. Kilka dni później (24.XII) doszło do większego starcia, w czasie którego oddział konfederatów pod dowództwemJózefa Gogolewskiego zmusił do ucieczki Rosjan, dowodzonych przez gen. Drewitza[19]. W czasie konfederacji, liczne przemarsze wojsk, dopuszczały się rabunków i wzniecały pożary. Spalono kilka domów żydowskich[18].
1773 (14.V) – wybuchł pożar na pół. przedmieściu św. Anny, spaliły się trzy domy i zabudowania gospodarcze, ucierpiał przy tym poważnie kościół pw. św. Anny[21].
1775 – 24 marca w Opalenicy zmarłLeon Wojciech Opaliński, ostatni przedstawiciel tego znanego rodu wielkopolskiego.
1794 – w sierpniu miasto opanowali Polacy, którzy uzbrojeni wpiki ikosy przywiezione wcześniej do klasztoru, wypędzili Prusaków i przyłączyli się do walczących oddziałówinsurekcyjnych[25].
1809 – po pożarach, które dwukrotnie trawiły północne część miasta (zniszczony i rozebrany został kościół pw. św. Anny), następuje nowa regulacja planu przestrzennego według projektu Wernicke[26].
1848 –Wiosna Ludów, – 21 marca z miasta usunięto administrację pruską. 14 kwietnia zdecydowana postawa powstańców nie dopuściła do zajęcia miasta przez 2 bataliony pruskiej piechoty. W dniu 28 kwietnia doszło do bitwy w rejonieDoktorowa, gdzie kilkusetkosynierów pod dowództwemMarcusa Mossego starło się z 600-osobową ekspedycją pruską, w skład której wchodził oddział kawalerii i 4 armaty. Po wycofaniu się powstańców z miasta i sforsowaniu barykad, prusacy wzięli krwawy odwet na mieszkańcach miasta. Straty polskie: 25 zabitych i 7 ciężko rannych. Kolejnych 20 mieszkańców miasta zostało zamordowanych w tym samym dniu przez pruskich żołnierzy[27]. Po spacyfikowaniu miasta przez prusaków, dwukrotnie 16 maja spaliło się kilka domów wraz zabudowaniami gospodarczymi, a 8 lipca wybuchł pożar na Starym Rynku, w wyniku czego spłonęły 24 domy, w większości drewniane z podcieniami, a ponad 50 rodzin zostało bez dachu nad głową[28].
1860 – w drukarni grodziskiej Augusta Schmaedickiego z inicjatywy i pod redakcją ks.Aleksego Prusinowskiego rozpoczęto wydawanie zasłużonego dla sprawy narodowej „Tygodnika Katolickiego”[27]
1861 – pożar w dzielnicy żydowskiej.
1864 – (14.VI) pożar zniszczył kilka domów na Starym Rynku, uszkodzony został kościół farny, na którym spłonęła kopuła i spaliło się kilka domów w okolicy kościoła[28].
1874 – w Grodzisku powstała pierwsza polska spółka mleczarska w zaborze pruskim.
1881 – 10 grudnia otwarto pierwsze połączenie kolejowe do Opalenicy[29].
1885 – 26 października otwarto progimnazjum, pierwszą w mieście szkołę średnią.
1887 – 1 października utworzono powiat grodziski, w skład którego weszły gminyBuk, Grodzisk iOpalenica[30].
1894 – z fundacji rodziny Mossych, powstałszpital miejski[30].
1905 – szczytowy okres rozbudowy miasta; oddano do użytku gmachy starostwa, sądu i nowego kościoła ewangelickiego; 1 października uruchomiono połączenie kolejowe zWolsztynem[30].
1909 – zakończono budowę tutejszego węzła kolejowego, miasto otrzymało bezpośrednie połączenie kolejowe z Poznaniem[30].
1911 – spłonął Hotel „Pod Koroną” na Starym Rynku, należący do Carla Kutznera[31].
Pomnik Powstańców Wielkopolskich
1918–1919 – liczny udział mieszkańców wpowstaniu wielkopolskim. Miasto wystawia trzy kompanie piechoty i oddział kawalerii. Grodzisk staje się też głównym ośrodkiem dowodzenia i zaopatrzenia frontu zachodniego[32].
1921 – po opuszczeniu miasta przez ludność niemiecką liczba mieszkańców spadła do 5634 osób. O trudnym położeniu ludności świadczą liczne strajkikolejarzy.
1927 – 30 stycznia, w pożarze spłonęła część ul. Kramarskiej (obecnie Mickiewicza), Rzeźnickiej (obecnie Ks. Piotra Wawrzyniaka), Żydowskiej oraz Podgórnej (obecnie Ks. Kan.Czesława Tuszyńskiego). 20 rodzin pozostałe bez dachu nad głową, a straty oceniona na 120 000 zł[34].
1928 – (11.I.) – wybuchł pożar na ul Żydowskiej, który pochłonął 5 domów i zabudowę gospodarczą, a 15 września spłonęły 3 domy w narożniku ul. Rzeźnickiej i Gołębiej[34].
1932 – 1 kwietnia zlikwidowano powiat grodziski i w całości włączono go do powiatu nowotomyskiego, Grodzisk był największym z 6 miast tego powiatu, aNowy Tomyśl dopiero piątym (2576 osób)[35].
1934 – wybuchł pożar na poł. pierzei Starego Rynku, który strawił ostatnie domy podcieniowe[36].
1940–1942 – w mieście na terenie więzienia istniał obóz jeńców angielskich.
1941 – administracja niemiecka przywraca powiat grodziski (Kreisland Grätz), w mieście działa Sąd Obwodowy (Amtsgericht Grätz) i więzienie sądowe (Gerichtsgefängnis) obejmujące swym zasięgiem powiat grodziski i włączony dawny powiat nowotomyski, a od października 1943 więzienie w Grodzisku przejęło także funkcję po zlikwidowanym więzieniu wWolsztynie[37].
1942–1944 – w gmachu szkoły działa szkoła junkrów hitlerowskich przeniesiona zBerlina.
1943 – władze okupacyjne przystępują do budowy północnej dzielnicy mieszkaniowej, za torami kolejowymi (ukończono tylko jedną ulicę Nowe Osiedle, zw. potocznie Berlinkiem).
1945 – 24-27 stycznia walkiArmii Czerwonej i grupy ok. 120 polskich ochotników o Grodzisk, 27 stycznia następuje niemiecki nalot na okolice Starego Rynku[38]. 27/28 stycznia spłonęły zabudowania fabryki Wacława Appelbauma przy ul. Rakoniewickiej. Skuteczne gaszenie pożaru uniemożliwiały wybuchy amunicji, którą żołnierze niemieccy pozostawili w zabudowaniach fabryki[36].
1976 – przedsiębiorstwo "Uzdrowisko Inowrocław" uruchomiło w mieście największą w PRL rozlewnię wód mineralnych (rocznie ok. 80 mln litrowych butelek)[39]
1999 – powstał Zespół Tańca Ludowego "Cybinka-Grodzisk"
2000 – znacznie zwiększono powierzchnię Grodziska z 4,57 km² na 18,09 km² (296%); włączono w całości wsiePiaski iPantaleonowo, większą częśćKobylnik, a także kilka zabudowań należących wcześniej doZdroju,Słocina,Grąblewa iPtaszkowa
Herb Grodziska Wielkopolskiego - Herb przedstawia na błękitnej tarczy króla na złotym tronie w stylu gotyckim, w koronie, z berłem w ręce prawej, z jabłkiem w ręce lewej. Twarz, szyja i ręce królewskie barwy naturalnej. Włosy jasne. Korona, berło i jabłko złote. Tunika królewska biała z obramowaniem złotym przy rękawach, płaszcz czerwony obramowany złotem, spięty na prawym ramieniu klamrą złotą. Trzewiki czarne (pierwotnie czerwone)[43].
Hejnał - W dniach 02-06.02.1998r. wRadiu Merkury oraz z wieży Ratusza emitowano dwie wersje hejnałuGminy Grodzisk Wlkp. W drodze konkursu radiosłuchacze i mieszkańcy miasta i gminy zdecydowali o jego ostatecznym wyborze. 15 marca 1998r. zabrzmiał po raz pierwszy z wieży Ratusza hejnałGminy Grodzisk Wlkp., który od tej pory codziennie rozbrzmiewa w samo południe.Twórcą melodii jest KapelmistrzGrodziskiej Orkiestry Dętej PanStanisław Słowiński, a wykonawcą - trębacz tejżeorkiestry Pan Rafał Dudek.
W początkowym okresie wieś, a później miasto administracyjnie należało do kasztelanii zbąskiej, w latach 1444–1815 dopowiatu kościańskiego, a w latach 1815–1887 do powiatu bukowskiego, którego siedzibą od 1848 byłNowy Tomyśl.
Miasto powiatowe w latach 1887–1932, 1941–1945 i od 1999.
Kościół pobernardyński, barokowy pw. Najśw. Imienia Jezus i Niepokalanego Poczęcia NMP z 1662 r. Wewnątrz nagrobek ostatniego z rodu OpalińskichWojciecha, z roku 1775
Kościół pw. św. Ducha, drewniany z 1663 r., ul. Rakoniewicka 16 (daw. przedmieście Wyczółkowo)
Kościół poewangelicki, neogotycki pw. Najśw. Serca Pana Jezusa z 1905 r., pl. Powst. Wielkopolskich
Akcja filmu pt.Skrzydlate świnie dzieje się w Grodzisku Wielkopolskim w którym również kręcono produkcje[46]. Opowiadał on o zagorzałych kibicach piłki nożnej oraz o tym, że doping jest ważniejszy od innych sfer życia. Film kręcono od września do 12 października 2009 roku[47].
W Grodzisku Wielkopolskim zarejestrowanych jest ok. 1400 podmiotów gospodarczych, w większości małych i średnich firm[48]. Najwięksi pracodawcy w mieście to Adriana Factory Sp. z o.o. (dawniejInter Groclin Auto S.A.)[49], Okechamp S.A. (przetwórstwo warzyw), Indrol Sp. z o.o. Sp. k. (przetwórstwo mięsa) i Dąbex (produkcja parkietu). Inne przedsiębiorstwa, które również stały się nieodłączną częścią lokalnej gospodarki to Opal (elewacje budynków),Recaro Rail (dawniej Growag) (wyposażenie wagonów), Lexxit Mebel (produkcja mebli tapicerowanych),Browar Grodzisk, Piekarnia Gwóźdź (wyrób pieczywa), Ansław sp. z o.o. (przetwórstwo grzybów) oraz Grobud (okna PCW). Ta ostatnia firma, podobnie jak Okechamp, Chłodnia Lineage i Indrol znajdują się na terenieGrodziskiej Strefy Przemysłowej, która zajmuje obszar 35 ha przydrodze krajowej nr 32 łączącejPoznań zZieloną Górą. W 2023 roku najej terenie powstał Pasaż Grodziski (obiekt handlowy o powierzchni ok. 6,5 tys. m kw.).
Przez Grodzisk Wielkopolski przebiegalinia kolejowa nr 357. Na stacji kolejowej w Grodzisku zatrzymują się pociągi spółkiKoleje Wielkopolskie i obsługują one następujące połączenia:
↑„Polska Piastów i Jagiellonów”, Paweł Jasienica, dział „Polska Jagiellonów” s. 48.
↑„Historia majętności łabiszyńskiej od roku 1376-1876”, ks. Ig. Polkowski „cytat z Naruszewicza” wydanie Turowskiego, tom VI, s. 183 „Równie szkodliwe były wycieczki 1383 z zamków Łabiszyna należącego do Alberta wojewody kujawskiego, także z Pakości dóbr Hektora, niegdyś sędziego tejże ziemi, które rozlawszy się koło Gniezna, Kłecka, Żwanowa, Żnina, Kiszkowa, Wronek, Szamotuł, Buku i Grodziska, okropne zbrodnie i zdzierstwa popełniały”.
↑„Słownik Historyczno-Geograficzny Województwa Poznańskiego w Średniowieczu”, część I, zeszyt 4, Antoni Gąsiorowski, wyd. Polska Akademia Nauk – Instytut Historii s. 687.
↑M. Pawlikowski,Sądownictwo grodzkie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012.
Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też:inne znaczenia tego słowa.
52°13′32″N 16°21′59″E/52,225556 16,366389[2]
Osobny artykuł:Historia piwowarstwa w Grodzisku Wielkopolskim.
_COA.svg)