Grecja pozostaje pod wpływem klimatu śródziemnomorskiego. Cechuje go łagodna zima z suchym, gorącym latem. W najcieplejszym miesiącu średnia temperatura wynosi ponad 22 °C. Są co najmniej cztery miesiące ze średnią temperaturą ponad 10 °C, w zimie mogą zdarzać się przymrozki. Notuje się co najmniej trzy razy więcej opadów atmosferycznych w najwilgotniejszych miesiącach zimowych w porównaniu z suchym latem.
Regionalnie zróżnicowany klimat można jednak podzielić na trzy strefy: śródziemnomorski – obejmujący południową część kraju (szczególnie w rejonach ośrodków wypoczynkowych); alpejski – dominujący w rejonach górskich, takich jak Olympus i Pindos; umiarkowany, występujący w północnej części kraju.
Opady w Grecji również zależą od regionu. W zachodniej części Grecji z łagodną i często bardzo deszczową zimą, opady wahają się od 700 do 1500 mm rocznie. We wschodniej części Grecji jest bardziej sucho i opady wahają się od 400 do 500 mm rocznie.
W akwenie Morza Egejskiego latem wiejemeltemi zwany też przez Grekówetezja (gr. etesiae – „sezonowy”). Jest to charakterystyczny dla tego regionu łagodny, suchy wiatr wiejący regularnie każdego roku w porze ciepłej (od czerwca do października) z północy lub północnego wschodu. Wiatr ten związany jest z dwiema przeciwnymi cyrkulacjami powietrza – prawoskrętnym wyżem nad Bałkanami i lewoskrętnym niżem (cyrkulacja monsunowa) nad Turcją. Meltemi budzi się zwykle około południa, osiągając wczesnym popołudniem siłę od 4 do 7-8ºB i słabnie lub cichnie zupełnie o zmierzchu. Najsilniej wieje w centralnej części Morza Egejskiego nad archipelagiem Cyklad oraz w okolicy wyspy Kos[15].
Polska nazwaGrecja, podobnie jak nazwy w wielu innych językach, np. angielskaGreece, francuskaGrèce, pochodzi od łacińskiej nazwyGraecia stosowanej przez Rzymian i znaczącej „ziemia Greków”. Nazwa łacińska pochodzi zaś od greckiegoΓραικός, w starożytności nazwy własnej mieszkańców miejscowościTanagra, wBeocji, grupy Hellenów, która jako pierwsza osiedliła się następnie wItalii[16].Początkowo staroruska nazwaGrieki, stosowana w nazwie drogiiz Wariag w Grieki, i jej południowosłowiański odpowiednikGrьkъ (odnotowany w żywotach Metodego z IX w.) odnosiły się do całegoCesarstwa Bizantyńskiego, a nie tylko do ziem greckich. W tym samym znaczeniu uDługosza notowana jest nazwaGrecia, będąca zlatynizowaną nazwą staroruską, a nie zniekształconym zapisem nazwy łacińskiej. Utożsamianie w tamtym czasie u Słowian nazwyGrecja z całym Cesarstwem Bizantyjskim, a nie z samymi ziemiami greckimi, wynika prawdopodobnie z używania w nim języka greckiego – był to na tym obszarze język państwowy, język religii, piśmiennictwa oraz codziennego porozumiewania się. Jeszcze w XVI w. uStryjkowskiego (Kronika Polska, Litewska, Żmudzka i wszystkiej Rusi) iBielskiego (Kronika, to jest historia świata) spotykana jest nazwaCesarstwo Greckie w odniesieniu do nieistniejącego już wówczas Cesarstwa Bizantyńskiego. Od XVI w. w języku polskim nazwaGrecyja (później w zapisieGrecja) odnoszona jest do ziem greckich, a następnie do niepodległego państwa greckiego. Jedynie sporadycznie w tym znaczeniu stosowane były inne nazwy –Achaja (odnotowywana w XVI i XVII w.),Liwadyja (odnotowywana w XVIII w.) iHellas (odnotowywana w XVIII i XIX w.)[17][18].
Silny wpływ na rozwój starożytnej cywilizacji greckiej wywarły warunki naturalne. Granice górskie podzieliłykraj na wiele niezależnych miast o różnorodnych formach władzy państwowej. Sąsiedztwomorza sprawiło, żeHellenowie byli odkrywcami i kupcami, dzięki czemu wymieniali towary iidee z innymi ludami świata śródziemnomorskiego.Bliski Wschód iEgipt wywarły wpływ na powstaniemitów greckich, które znalazły wyraz w poezji epickiej, a później wdramacie i sztukach plastycznych. Ziemia obfitowała wmarmur iglinę, co umożliwiło wznoszenieświątyń oraz tworzenierzeźb iceramiki – głównych źródeł wyobrażeń o antycznej kulturze Grecji.
W 146 r. p.n.e.Półwysep Bałkański i wyspy greckie zostały zajęte przezRzymian. Grecja stała się prowincją rzymską, lecz nie przerwało to rozwoju greckiej kultury, którą nowi władcy przyjęli i rozprzestrzenili na ziemiach swojegoimperium.
Po podzialecesarstwa rzymskiego Hellada znalazła się wCesarstwie wschodniorzymskim, w którym dominowały język (od VIII w. urzędowy) i kultura grecka. Przedzdobyciem Konstantynopola przez Turków wielu intelektualistów greckich wyemigrowało do Włoch i innych części Europy wolnych od ich panowania, przyczyniając się znacząco do wykształcenia kulturyRenesansu i przeniesienia dorobku cywilizacji greckiej na zachódEuropy[19]. Ostatni cesarz,Konstantyn XI Paleolog, zginął 29 maja 1453.Osmańskisystem milletów przyczynił się do tego, że Grecy zachowali odrębność kulturową w etnicznie posegregowanym imperium. Odegrało to ważną rolę w procesie odzyskiwania przez Grecję niepodległości.
25 marca 1821: Narodowy mit:abp Germanos błogosławi grecką flagę w Aja Lavra, powstańcy składają uroczystą przysięgę. W rzeczywistości podobne wydarzenie miało miejsce w Patras[20] (mal. Theodoros Vryzakis, 1865)Nawet przedszkolaki powszechnie uczestniczą w obchodach Dnia Niepodległości Ojczyzny (25 marca)
17 marca 1821 wybuchło gwałtownepowstanie antytureckie. W okręguMani na półwyspie Peloponez zdobyto wszystkie trzy tureckie zamki garnizonowe. Następnie, 25 marca 1821, arcybiskup Patras, Germanos, wezwał wszystkich Greków do walki o wyzwolenie narodowe (25 marca jest oficjalnym świętem narodowym; drugim jest Dzień „Nie!”, 28 października, rocznica odrzucenia ultimatum Mussoliniego). Powstanie po krwawych walkach, z pomocą Anglii, Francji i Rosji, doprowadziło w 1830 do odzyskania niepodległości i powstania królestwa na terytoriach Peloponezu i środkowej Grecji.
W wynikuwojny z imperium osmańskim w 1897 orazwojen bałkańskich przyłączone zostałyKreta,Epir, orazMacedonia zSalonikami. W czasieI wojny światowej Grecja długo była neutralna, a królKonstantyn I Glücksburg wykazywał silne sympatie proniemieckie. 27 czerwca 1917 Grecja włączyła się do wojny po stronie państwEntenty w atmosferze rządowego zamachu stanu, a król został zdetronizowany. Przegrana państw centralnych, w tym Imperium Osmańskiego, oraz pogromy i ludobójstwo ludności prawosławnej w Turcji, otworzyły przed rządem w Atenach szansę realizacji hasełWielkiej Idei, czyli zjednoczenia Greków w ramach jednego państwa, nawiązującego do tradycji monarchii bizantyńskiej, ze stolicą wKonstantynopolu. Pod wpływem tej idei rządy Grecji podjęły kolejne decyzje o zajęciu obszaru dawnejJonii, a następnie o kontynuacjigrecko-tureckiej wojny. Z upoważnienia państw Ententy wojska greckie zajęły wtedy okręg Smyrny, o którego przyszłości zdecydować miało referendum. Turcja nie uznała zmiany granic, kontynuując działania wojenne. Grecy zdecydowali wtedy oofensywie w głąbAnatolii, zakończonej klęską i kolejnymi, licznymi pogromami ludności prawosławnej w Azji Mniejszej. Zawarty w 1923 r. wLozannie traktat pokojowy zatwierdzałwymianę ludności między Grecją a Turcją według kryterium wyznawanej religii[21]. W 1924 proklamowano republikę, a w 1935 przywrócono monarchię. W obydwu wojnach światowych Grecy walczyli po stronie aliantów. W okresie II wojny światowej, po kapitulacji w 1941 roku, większość terytorium Grecji administrowana była przez faszystowski rząd kolaboracyjny.
W wyniku plebiscytu z 1 września 1946 ustrój Grecji określono jako monarchię konstytucyjną. W 1967 władzę w wyniku zamachu stanu przejęliwojskowi, których rządy w 1974 obalono zastępując władzą wybraną demokratycznie.
Od 1952 Grecja należy doNATO (z przerwą od 1974, kiedy Grecja wystąpiła z NATO w proteście przeciw napaści Turcji na Cypr, do 1980 r. gdy wstąpiła ponownie[22]), a od 1981 roku jest członkiem EWG.
Państwo greckie jestdemokracją parlamentarną. Na jego czele stoiprezydent wybierany przez parlament na pięcioletnią kadencję.Władzę ustawodawczą sprawują parlament oraz prezydent. Parlament składa się z 300 posłów wybieranych na czteroletnią kadencję w wyborach proporcjonalnych.
W 2023 roku zrezygnowano z tzw. wzmocnionego systemu proporcjonalnego, który zakładał, że tylko 260 miejsc w parlamencie przydzielano w wyborach proporcjonalnych, a pozostałe 40 miejsc przyznawanych było ugrupowaniu, które osiągnęło w wyborach 41% głosów.
Władzę wykonawczą sprawują rząd oraz prezydent.Premier wyznaczany jest przez prezydenta państwa, który powołuje na to stanowisko przewodniczącego partii mającej w parlamencie absolutną większość lub większość względną. Rząd musi otrzymać w parlamencie wotum zaufania.
W czerwcu 2012 po powtórnych wyborach (po majowych nie utworzono rządu), premierem zostałAndonis Samaras zNowej Demokracji tworząc koalicyjny rząd zPASOK-iem iDemokratyczną Lewicą (DIMAR). W czerwcu 2014, po uprzednim wycofaniu się DIMAR, krajem kierowały jedynie te same dwie partie, na przemian sprawujące władzę od 1974 r.
7 lipca 2019 po tym, jak rządząca przez 4 lata lewicowa SYRIZA przegrała majowe wybory do Parlamentu Europejskiego, odbyły się przedterminowe wybory parlamentarne. Najwięcej głosów zdobyłaNowa Demokracja – 39,85%, uzyskując 158 na 300 miejsc w parlamencie. Drugie miejsce zajęła SYRIZA – 31,53%, a trzecie Ruch Na Rzecz Zmian (8,1%), w którego skład weszła największa kiedyś siła polityczna – PASOK. 8 lipca 2019 prezydentProkopis Pawlopulos mianował na urząd premieraKiriakosa Mitsotakisa, synKonstandinosa Mitsotakisa, byłego premiera (w latach ’90 XXw.). Jego żona – Marewa (z domu Grabowski) jest wnuczką polskiego farmaceuty.
22 stycznia 2020 prezydentem Grecji zostałaEkaterini Sakielaropulu, jest pierwszą kobietą na stanowisku prezydenta w Grecji[24].
Ostatnie wybory parlamentarne odbyły się przedterminowo21 maja 2023. Najwięcej głosów uzyskała rządząca dotychczasNowa Demokracja – 41%, drugie miejsce zajęła SYRIZA – 20%, trzecie komuniści z KKE – ponad 11%. Nowa Demokracja uzyskała 146 na 300 miejsc w parlamencie, co nie umożliwiło jej samodzielnego rządzenia (według poprzedniej ordynacji mieli by ponad 160 miejsc). Grecka prezydentEkaterini Sakelaropoulou dała kolejno tym trzem ugrupowaniom trzydniowy mandat na utworzenie koalicji rządowej – bezskutecznie. Kolejne wybory odbędą się więc na przełomie czerwca i lipca zgodnie z ordynacją, w której proporcjonalnie wybranych zostanie 260 miejsc w parlamencie, a pozostałe 40 otrzyma partia, która przekroczy próg 41%.
Grecja jest podzielona na 7zdecentralizowanych administracji (αποκεντρωμένες διοικήσεις,apokentroménes dioikíseis), 13regionów (περιφέρειες,periféreies; l.poj. περιφέρεια,periféreia) i 325gmin (δήμοι,dímoi; l.poj. δήμος,dímos). Obecny podział administracyjny Grecji obowiązujący od 1 stycznia 2011 r. jest wynikiem reformy Kallikratesa.
Regiony zarządzane przez wojewodów i sejmiki są odpowiednikiem polskich województw, z tą różnicą, że są w pełni samorządowe (wojewoda jest teraz wybierany przez obywateli, a nie narzucany przez rząd, jak przed reformą). Dzielą się one na 325gmin – również samorządowych – zarządzanych przez burmistrzów i rady gminy.
Generalnie reforma uprościła podział administracyjny Grecji eliminując dawne nomosy/prefektury – jednostki pośrednie między regionami i gminami. Zamiast nomosów utworzono co prawda podregiony (zarządzane przez wicewojewodów), ale mają one od nich mniejsze znaczenie i nie mają statusu jednostek administracyjnych.
Wojska greckie liczyły (2014) 177,6 tys. żołnierzy zawodowych oraz 280 tys. rezerwistów. Według rankingu potencjału militarnego (Global Firepower) (2014) greckie siły zbrojne zajmowały (2014) 57. miejsce na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 6,5 mld dolarów (USD)[26].
W 2020 wojsko greckie liczyło 200 tysięcy aktywnego personelu i 550 tysięcy rezerwistów[27].
W latach 1981–2008 nastąpiły w Grecji znaczne przeobrażeniagospodarcze i rozpoczął się szybki rozwój gospodarczy. W miejsce rolno-surowcowej, z silnie zaznaczonym udziałem przemysłu, uformowała się gospodarka o większym udzialeusług (głównietransport, obsługa turystów,handel,finanse), a z zanikającym, często przenoszonym za granicę[29] przemysłem. Rozpoczął się proces deindustrializacji, trwający także obecnie[30][31].
Większą rolę odegrały tu członkostwo w (od 1981) i pomocWspólnoty Europejskiej. W latach od 1985 do 1991 Grecja otrzymała 2,5 mlddolarów amerykańskich w ramach tzw. planu integracyjnego; średni roczny przyrostproduktu krajowego brutto wynosił w latach 1987–1990 1,6%.Usługi wytwarzają 78,3% produktu krajowego brutto,przemysł – 18%,rolnictwo – 3,6% (2011)[32]. Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca w 2007 roku wyniósł $27 360, czyli ok. 93% średniej unijnej. Państwo ma największe bezrobocie w UE.
Od roku 2008 zaznaczył się gwałtowny spadek PKB przekraczający 25%[33]. W greckiej gospodarce utrzymuje się wciąż problem niemożności osiągnięcia płynności płatniczej przez budżet państwa i przedsiębiorstwa[34][35]. Toteż w okresach przedwyborczych, dodatkowe miliardy w banknotach dowożone są zza granicy[36], co jest mechanizmem dopuszczonym przez systemy zabezpieczeń strefy euro, przewidzianym dla potrzeb ad hoc zapewnienia płynności.
1 stycznia 2002 r. Grecja weszła dostrefy euro. Od roku 2002 nastąpiło załamanie bilansu handlu zagranicznego, z -20 mld w 2001, do -65 mld USD w roku 2008. Poprawa rozpoczęła się w 2009, w warunkach głębokiej recesji i szybkiego spadku siły nabywczej ludności[37][38][39][40].
Mocnymi punktami gospodarki są turystyka i eksploatacja pierwszej na świecie (pod względem wartości jednostek) floty handlowej[41]. Ponadto Grecy eksploatują liczne jednostki tzw. tanich bander.
generuje obrót rynkowy w wysokości 34 mld euro[42];
jej udział w wytwarzaniu PKB i tworzeniu miejsc pracy wzrasta[42], także w związku z recesją, utrzymującą się w większości pozostałych działów gospodarki.
W 2015 roku kraj odwiedziło 23,599 mln turystów (7,1% więcej niż w roku poprzednim), wytwarzając przychód na poziomie 15,673 mlddolarów[43].
Jako Grecy określa się 98% stałych mieszkańców (tzn. z pominięciem imigrantów ekonomicznych). Odmienność językowa lub kulturowa nie jest w Grecji tożsama z przynależnością do innego narodu. Jedynie ułamek ludności słowiańskojęzycznej oraz cała ludność używająca w domach języka tureckiego nie uważa się za Greków. Główne mniejszości narodowościowe, językowe lub kulturowe toCyganie (ok. 300 tys.),Turcy iPomacy (stanowiący łącznie ok. 100–130 tys. wyznawców islamu),Arumuni zwani Wlachami,Macedończycy,Albańczycy. Liczna jest grupa ludności słowiańskojęzycznej lub ludności dwu- i trójjęzycznej, identyfikująca się jako rdzenni Grecy. Według raportu Komitetu Helsińskiego[44], spośród ok. 200 tysięcy ludności słowiańskojęzycznej, rdzennie tubylczej, zamieszkałej w greckiej prowincjiMacedonia, najwyżej 30 tysięcy osób identyfikuje się nie jako Grecy, lecz jako Macedończycy. Jako Grecy zdecydowanie określają się ludność używająca języka wołoskiego oraz Arvanici, tj. lud pochodzenia albańskiego, zamieszkały w całej Grecji od kilku stuleci, większa część Cyganów orazPontowie, będący repatriantami z terenów byłego ZSRR i z Turcji. Gęstość zaludnienia kraju wynosi 82 osób/km². Według danych meldunkowych, w miastach mieszka 63% ludności. Jednak w Grecji nie ma obowiązku zmiany meldunku przez obywatela w wypadku zmiany miejsca zamieszkania. Toteż w gminach zameldowania znacznej części mieszkańców Grecji są tylko przechowywane dane osób, w rzeczywistości tam już niezamieszkałych. Większe zespoły miejskie składają się ze spójnych urbanistycznie, lecz odrębnych administracyjnie jednostek, gmin miejskich, prawnie określanych także jako „miasto”. Do największych z nich należą (dane ze spisu powszechnego 2021):
Ta sekcja od 2020-11 wymaga modyfikacji na podstawie najświeższych informacji.
Niektóre treści są na pewno lub najprawdopodobniej nieaktualne. Artykuł należy zweryfikować, wskazując wprzypisach źródła informacji. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się wdyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon{{Dopracować}} z tej sekcji.
Według danych służby statystycznej Eurostat, w 2008 roku Grecję zamieszkiwało legalnie około 906 tysięcy cudzoziemców, do których należeli głównie Albańczycy, stanowiący 63,7% ogółu legalnie przebywających w Grecji cudzoziemców. W rzeczywistości liczbę te należy powiększyć jeszcze o co najmniej milion niezameldowanych w Grecji, jednak też zamieszkałych już na stałe imigrantów nielegalnych[54].Nielegalni imigranci to głównie ludność pochodzenia azjatyckiego.
Większa część stałych mieszkańców Grecji jest wyznawcamiprawosławnegoAutokefalicznego Kościoła Greckiego, na którego czele stoi metropolita Aten i całejHellady (obecnie arcybiskupHieronim II). Kościół podzielony jest administracyjnie na 81 diecezji, w których znajduje się 9000kościołów i 300monasterów (nie licząc autonomicznego okręgu Świętej GóryAthos).
↑KrzysztofK.BrzezińskiKrzysztofK.,Klimat [online], Moja Grecja, 31 stycznia 2022 [dostęp 2023-05-31](pol.).
↑Wielki słownik języka nowogreckiego „Babiniotis”, wyd. 3, Ateny 2008,Γ.ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗ Κέντρο Λεξικολογίας Ε.Π.Ε., www.lexicon.gr,ISBN 978-960-89751-6-3.
↑Karol Zierhoffer, Zofia Zierhofferowa: Polska a Europa w świetle nazw geograficznych. Poznań: Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”, 2007. Brak numerów stron w książce
↑Karol Zierhoffer, Zofia Zierhofferowa: Nazwy geograficzne Europy w języku polskim. Dziedzictwo i współczesność. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, 2011. Brak numerów stron w książce
↑Eugenia Dacoronia: Greece. W: Elgar Encyclopedia of Comparative Law. Jan M. Smits (red.). Cheltenham, UK – Northampton, MA, USA: Edward Elgar, 2006, s. 289.ISBN 978-1-84542-013-0. (ang.).
↑Artykuł w „H Avgi”. avgi.gr. [zarchiwizowane ztego adresu (2013-10-04)]. rozważający przyczyny przeniesienia za granicę central i fabryk wielu spośród głównych greckich przedsiębiorstw.
↑Czemu zamykają się fabryki i znikają miliardy – reportaż z kuluarów spotkania Związku Przemysłowców Greckich z Ministrem Rozwoju Konkurencyjności Infrastruktury i Sieci – Kostisem Chatzidakisem, zamieszczony w dziale ekonomicznym ogólnokrajowego dziennika „To Vima”.
↑Zdaniem portalue-system_podatkowy.gr, przywołującego dane oficjalne, z końcem 2012 r., firmy zalegały greckiemu MF 53 mld euro podatku VAT.
↑artykuł przytacza fragmenty okresowego raportu Alpha Banku – grecki bank systemowy, jeden z czterech i ten specjalizujący się w raportach finansowych o całej gospodarce[1] – informujące o stałych, głębokich deficytach obrotów przedsiębiorstw, przez wszystkie miesiące roku 2012, próczwyborczego czerwca 2012. W czerwcu wystąpiło wysokie saldo dodatnie +767 mln €, wyższe niż poprzednie i niż późniejsze deficyty. Inne doniesienia informują o 28 mld euro, w banknotach – 10 kontenerów banknotów – ad hoc pożyczonych w tym okresie przez Grecję od jednego z mechanizmów unii walutowej. Portal wiadomości przytacza tę informację za ogólnokrajową, niedzielną „Βήμα της Κυριακής”że w 2012 roku jednorazowo przywieziono do Grecji, na krótko, 10 ciężarówek pieniędzy, łącznie 28 mld euro, w banknotach. Narodowy Bank Grecji potwierdza, że miało to miejsce.
↑Według danych Greckiej Służby Statystycznej. statistics.gr. [zarchiwizowane ztego adresu (2015-09-24)]., spis powszechny z 2011 wykazał stałe zamieszkiwanie na terenie kraju łącznie 9 903 268 mieszkańców legalnych (tj. obywateli Grecji i cudzoziemców) oraz 911 929 także stałych mieszkańców, ale nielegalnych. Faktyczna liczba nielegalnie przebywających w Grecji cudzoziemców może być znacznie wyższa.
↑1615 L. St1. L.S.NW1615 L. St1. L.S.,Suite 800S.8.WashingtonSuite 800S.8.,DC 20036 USA202-419-4300 | Main202-419-4349 | Fax202-419-4372 | MediaD.2. U.4. 4. | M.4. 4. | F.4. 4. | M.InquiriesDC 20036 USA202-419-4300 | Main202-419-4349 | Fax202-419-4372 | MediaD.2. U.4. 4. | M.4. 4. | F.4. 4. | M.,Religious affiliation in central and eastern Europe [online], Pew Research Center’s Religion & Public Life Project, 10 maja 2017 [dostęp 2020-12-04](ang.).
↑Naddniestrzańska Republika Mołdawska nie jest uznawana przez żadne w pełni suwerenne państwo.
↑Republika Kosowa jednostronnie ogłosiła niepodległość, którajest uznawana przez 97 ze 193 państw członkowskich ONZ. Obecnie działa tam specjalna misja Unii Europejskiej –EULEX.
.jpg)
.svg)
