WedługBanku Światowego Czechy należą do 31 najbogatszych krajów świata pod względem dochodów per capita[12][13]. Procent mieszkańców Czech żyjących poniżej progu ubóstwa jest znikomy[14][15][16][17][18]. Czechy wykazują stosunkowo niewielki stopień nierówności w dochodach pomiędzy najbogatszymi i najbiedniejszymi obywatelami oraz stosunkowo zrównoważoną redystrybucję majątku.Bezrobocie jest od dłuższego czasu na niskim poziomie, znacznie poniżej średniej krajów rozwiniętych[19]. Na podstawie danych Institute for Economics and Peace zawartych w Global Peace Index Czechy są 10. najbezpieczniejszym krajem świata pod względem zagrożenia wojną i występowania przestępczości fizycznej[20]. Windeksie śladu ekologicznego Czechy są w porównaniu do pozostałych krajów rozwiniętych znacznie mniejszym dłużnikiem ekologicznym[21][22][23], jednak na osobę są największym emitentemCO2 w UE[24].
Według Indeksu poziomu korupcji prowadzonego przezTransparency International, w 2015 r. Czechy znajdowały się na 10. miejscu wśród krajów w UE[25].
Nazwa Czechy (cz.Čechy) pojawia się po raz pierwszy w źródłach pisanych w IX wieku. W 1777 roku pojawia się młodsza nazwaČesko, będąca wynikiem procesów słowotwórczych zachodzących wówczas w języku czeskim. Po 1993 roku przyjęło się używać nazwęČechy jako określenieCzech właściwych, podczas gdyČesko miało oznaczać cały kraj, łącznie zMorawami i czeską częściąŚląska. Podział ten jest czysto umowny i nie jest ściśle przestrzegany. Kontrowersje nazwa kraju wywołuje czasem na Morawach, ze względu na pewne poczucie odrębności etnicznej częściMorawian[b][26], i wcześniejsze próby ustanowienia nazwy kraju jako Republiki Czeskomorawskiej[27].
Współcześni językoznawcy łączą nazwę Czechy z rdzeniemčel-, w którym miało dojść do ekspresyjnej zamianyl wchь. Rdzeń ten występuje również w wielu innych słowach, np.čeleď (czeladź) ičlověk (człowiek). Liczne przykłady w językach słowiańskich pozwalają przypuszczać, że nazwa utworzona z rdzeniačel- i hipokorystycznego morfemu-chь miała pierwotnie oznaczać „członka rodu, ziomka” lub nawet „człowieka”. Nazwą tą posługiwało się jedno lub więcej plemion słowiańskich zamieszkujących w okresie średniowiecza Kotlinę Czeską.
Łacińska nazwa Czech –Bohemia (Boiohaemum), pochodzi od nazwy celtyckiego plemienia Bojów, którzy zamieszkiwali Kotlinę Czeską w okresie starożytnym. Od nazwy łacińskiej pochodzi także niemiecka nazwa krajuBöhmen i francuskaBohême. Stąd teżbohema w znaczeniu cyganeria artystyczna.
Mały herb z 1990 rokuWielki herb Czech z 1990 rokuBarwy narodowe uchwalone w 1993 rokuFlaga Czech i Czechosłowacji z 1920 rokuFlaga prezydenta Czech z 1993 rokuCzeska pieczęć państwowa z 1993 rokuRękopis pieśniGdzie jest dom mój? skomponowanej w 1834 roku. Od 1918 roku stanowiła część hymnu Czechosłowacji. Pieśń jest hymnem Czech od 1990 rokuKlejnoty koronacyjne (korona świętego Wacława, berło i jabłko królewskie)Symbol lipy na banknocie 1000 koron czeskich
Oficjalnymi symbolami państwa czeskiego są: wielki i małyherb Czech,flaga Czech,flaga prezydenta Czech, pieczęć państwowa Czech, czeskie barwy narodowe ihymn CzechGdzie jest dom mój? Symbole państwowe wskazują na tradycje średniowiecznego państwa czeskiego (herb), ruchu husyckiego (hasłoPrawda zwycięży! sztandaru prezydenckiego), odrodzenia narodowego (hymn) i Czechosłowacji (flaga). Wyjątkowym szacunkiem darzona jestkorona świętego Wacława, będąca relikwią narodową, nieoficjalnym symbolem państwowości i suwerenności czeskiej. Symbolem państwa czeskiego jest równieżlipa, której wizerunki liści umieszczone są m.in. na pieczęci państwowej i banknotach czeskich.
Śnieżka – najwyższy szczyt CzechWodospad Panczawy – najwyższy wodospad CzechBrama Pravčicka – największy naturalny skalny most w EuropieTorfowisko Chalupskie w Szumawskim Parku Narodowym
Większość terytorium Czech zajmują tereny wyżynno-górskieMasywu Czeskiego. Jest on otoczony z trzech stron górami:Sudetami (Śnieżka 1603 m n.p.m.),Rudawami (Klínovec 1244 m n.p.m.),Lasem Czeskim (1042 m n.p.m.) iLasem Bawarskim (Szumawą). Środkowa część Masywu Czeskiego jest zapadliskiem z dolinąŁaby, zaś na południu znajdują się kotliny Trzebońska i Budziejowicka. OdKarpat Masyw Czeski oddzielony jest na wschodzie morawsko-śląskim pasem obniżeń.
W Czechach panujeklimat umiarkowany ciepły, ze średnią temperaturą w styczniu –1 do –3 °C, a w lipcu 18–19 °C. Średnia roczna suma opadów to 500–700 mm. Na terenach górskich panuje klimat ostry ze średnią temperaturą roczną ok. 4 °C i opadami rzędu 1200 mm.
Na rzekach zlokalizowano wiele zbiorników retencyjnych, np.:
Orlicki
Lipieński
Slapski
Czechy znane są z miejscowości uzdrowiskowych z wodami mineralnymi, także z gorącymi źródłami (cieplicami), m.in.Karlowe Wary (73 °C),Mariańskie Łaźnie (29,6 °C).
Słowiańszczyzna w VII–VIII wieku. Państwo Samona zaznaczone zieloną przerywaną liniąWielkie Morawy w latach 833–907Państwo czeskie za panowania Bolesława II około 973 rokuCzechy w latach 1003–1004 w czasach panowania Bolesława ChrobregoPodział administracyjny państwa czeskiego w XII wiekuPaństwo czeskie za panowania Przemysła Ottokara II około 1275 rokuPaństwa pod berłem Wacława II w 1301 rokuZiemie Korony Czeskiej za panowania Karola IV około 1400 rokuZiemie Korony Czeskiej w ramach Świętego Cesarstwa Rzymskiego w 1618 rokuMapa Ziemi Korony Czeskiej z 1747 roku, ukazująca stan sprzed wojny trzydziestoletniejZiemie czeskie w obrębieAustro-Węgier: Królestwo Czech (1), Margrabstwo Moraw (9), księstwa śląskie (11)Ziemie Korony Czeskiej w 1893 rokuPierwsza Republika CzechosłowackaMapa etniczna Czechosłowacji z 1931 rokuProtektorat Czech i MorawPodział administracyjny powojennej Czechosłowacji
Początki państwowości czeskiej sięgają IX wieku, kiedy księstwa czeskie zostały zjednoczone przez rodzimą dynastięPrzemyślidów, panujących do 1306 r. W 1019 r.Brzetysław I zjednoczył Czechy i Morawy, a w 1085 r.Wratysław II został koronowany na króla. Wtedy też Czechy weszły w składŚwiętego Cesarstwa Rzymskiego. W latach 1310–1437 na tronie zasiadaliLuksemburgowie. Za czasówKarola IV Czechy, a przede wszystkim Praga, stały się centrum Świętego Cesarstwa Rzymskiego, przeżywając swój największy rozkwit. Reformatorska działalnośćhusytów wywołała wojny religijne z katolikami, które doprowadziły do spadku znaczenia Czech. Od 1526 r. na tronie na stałe zasiadaliHabsburgowie, którzy wprowadzili rządy absolutystyczne. Pobitwie białogórskiej w 1620 r. rozpoczął się proces rekatolicyzacji igermanizacji kraju, który z niezależnego królestwa zredukowany został dode facto prowincji habsburskiej. Na przełomie XVIII i XIX w. doszło do odrodzenia narodowego. W 1804 r. Czechy formalnie stały się częściąCesarstwa Austriackiego i późniejAustro-Węgier. W wyniku I wojny światowej doszło do rozpadu Austro-Węgier i powstaniaCzechosłowacji, wspólnego państwa Czechów i Słowaków.Kryzys monachijski doprowadził do rozbioru Czechosłowacji i ostatecznie rozpadu wspólnego państwa. Okrojone Czechy i Morawy zostały zajęte przezIII Rzeszę, podczas gdy Słowacja pod naciskiem Hitlera ogłosiła niepodległość, stając się niemieckim satelitą. W 1945 r. doszło do odtworzenia Czechosłowacji, która znalazła się wstrefie wpływów ZSRR. W 1968 r. doszło dointerwencji wojsk Układu Warszawskiego i likwidacji „socjalizmu z ludzką twarzą” – liberalnego czechosłowackiego komunizmu. Nastąpił okres tzw. „normalizacji”, czyli wprowadzania radzieckich standardów. W 1989 r. nastąpiłapokojowa zmiana ustroju na kapitalistyczny, a w 1993 r. doszło do pokojowego rozdzielenia Czechosłowacji na współczesną Republikę Czeską i Słowacką.
Wprowadzenie liturgii słowiańskiej na Wielkich Morawach. ObrazAlfonsa MuchyKról Samo, fresk z rotundy św. Katarzyny w Znojmie (ok. 1134)Rościsław, książę Wielkich MorawŚwięty Gorazd I z Wielkich Moraw (po prawej) w grupie Siedmiu Apostołów. Fresk w klasztorze św. Nauma pod Ochrydą
W V lub VI wieku pojawiły się pierwsze plemionasłowiańskie. Pierwszym państwem na terenie Czech i zarazem najstarszym państwem słowiańskim w ogóle byłopaństwo Samona (624–661), mające charakter rozległego związku plemiennego, w którego skład wchodzili m.in.Czesi iMorawianie[28][29]. W IX w. część plemion współtworzących dawne państwo Samona weszło w składpaństwa wielkomorawskiego (833–907) z głównym ośrodkiem w Weligradzie[30]. Najazdy węgierskie położyły w 907 r. kres istnieniu państwa wielkomorawskiego.
Dzięki działalności misyjnej Cyryla i Metodego na Wielkich Morawach doszło do wprowadzenia liturgii słowiańskiej i rozwoju piśmiennictwastaro-cerkiewno-słowiańskiego. W roku 884 książę czeskiBorzywoj I przyjął chrześcijaństwo wschodniego rytu. W obawie przed utratą wpływu hierarchowie niemieccy rytu łacińskiego rozpoczęli działania przeciwko liturgii słowiańskiej (w tamtym czasie jeszcze nie było podziału na Kościół katolicki i prawosławny). W 885 r. papieżStefan V wydał bullęQuia te zelo fidei, w której potępił obrządek słowiański i uznał go za heretycki. W roku 973 zostało założone łacińskie biskupstwo praskie. Niemniej liturgia słowiańska przetrwała w Czechach do 1097 r., kiedy ostatni mnisi zKlasztoru Sazawskiego zostali wygnani z kraju.
Do końca IX w. Czechy właściwe nie stanowiły jednolitego organizmu politycznego i były podzielone na szereg księstw. W latach 888–895 księstwa czeskie były zależne od państwa wielkomorawskiego. Po upadku Wielkich Moraw najważniejszym ośrodkiem integracyjnym na ziemiach czeskich stało się księstwoPrzemyślidów z głównym grodem w Pradze. Na przełomie IX i X wieku Przemyślidzi panowali już nad całymi Czechami właściwymi i około 955 roku podporządkowali sobieMorawy. Podczas rządówWacława I Świętego doszło do umocnienia pozycji Kościoła w Czechach. Zamordowany przez brata Wacław I stał się patronem ziemi czeskich i razem ześw. Ludmiłą orazśw. Wojciechem należy do pierwszych świętych czeskich. Za panowaniaBolesława I Srogiego Czechy obroniły swoją niezależność od Niemiec, doszło do centralizacji władzy i zastąpienia prawa plemiennego prawem książęcym.
Po śmierci Bolesława I ziemie czeskie zaczęły popadać w zależność odŚwiętego Cesarstwa Rzymskiego. W latach 1003–1212 Księstwo Czeskie było lennem Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Pierwszym królem Czech dzięki poparciucesarzaHenryka IV zostałWratysław II w roku 1085 (tytuł nie był wówczas dziedziczny). W 1212 roku przyszły cesarzFryderyk II Hohenstauf wydał w podzięce za otrzymaną pomoc odPrzemysła Ottokara IZłotą Bullę Sycylijską. Bulla podniosła pozycję Czech z lennika do uprzywilejowanego członka Cesarstwa Rzymskiego, przyznawała dziedziczny tytuł królewskiksiążętom Czech i zmniejszała obowiązkowe posiłki wojskowe dostarczane przez Czechy do symbolicznej liczby trzystu zbrojnych. Cesarz, jako senior, zobowiązał się do udzielaniainwestytury tylko takim władcom, którzy cieszyć się będą zaufaniem czeskiej szlachty, co pozwoliło na wykształcenie sięmonarchii elekcyjnej po wymarciuPrzemyślidów.
Podczas panowania Przemysła Ottokara I (1197–1230) miał miejsce napływ niemieckich osadników, rozwój miast, handlu i przemysłu. Dzięki zwiększonym dochodom jego wnukPrzemysł Ottokar II rozszerzył swoje panowanie na obszar od historycznegoŚląska poprzezAustrię poSłowenię. Doprowadziło to do konfliktu zHabsburgami, a sam Ottokar II zginął wbitwie na Morawskim Polu, co poskutkowało utratą jego zdobyczy terytorialnych. Jego synWacław II podbił część ziem polskich, jednakże jego synWacław III został zamordowany wOłomuńcu podczas przygotowywania wyprawy zbrojnej przeciwko buntom w Polsce, w wyniku czego główna linia dynastii wygasła.
Po śmierci Wacława II nastąpił okres destabilizacji państwa i konfliktów z Cesarstwem Rzymskim, zażegnany dopiero małżeństwem córki Wacława II,Elżbiety zJanem Luksemburskim, synem cesarzaHenryka VII. Na mocyukładu w Trenczynie (1335) Polska uznała panowanie Czech nad większością Śląska, a król czeski zrzekł się roszczeń do tronu polskiego.
Syn i następca Jana Luksemburskiego,Karol IV został wybrany na cesarza rzymskiego (1355) i walnie przyczynił się do rozkwitu Pragi, która licząc 40 tys. mieszkańców stała się jednym z największych miast ówczesnej Europy. Jako stolica Cesarstwa Rzymskiego, Praga pełniła rolę jego centrum kulturalnego i intelektualnego. Rozpoczęto budowękatedry św. Wita imostu Karola. W roku 1348 zostało zaprojektowaneNowe Miasto, po dziś dzień pozostające przykładem nowoczesnejurbanistyki. Karol IV założył równieżUniwersytet w Pradze, pierwszy w Europie Środkowej. Za jego panowania do Czech przyłączonoGórny Palatynat (1355–1401),Łużyce (1356–1635),Brandenburgię (1373–1415) oraz księstwaświdnickie ijaworskie (1392–1742).
W 1348 r. Karol IV ustanowiłKoronę Czeską, w skład której wchodziły:Królestwo Czech,Margrabstwo Moraw, poszczególneksięstwa śląskie, a od 1356 r. także Łużyce. Nowy system miał stanowić gwarancję przed nadużyciami władzy królewskiej. Czeskakorona świętego Wacława miała należeć do całego państwa i mogła być wyłącznie użyczana monarsze. Na mocyzłotej bulli Karola IV król czeski stał się jednym z czterech dziedzicznych elektorów świeckich, dokonujących wyboru cesarza rzymskiego. Obok języka niemieckiego i włoskiego Bulla zobowiązywała dziedzica elektora do znajomości języka czeskiego[31]. Dzięki staraniom Karola IV odnowiono słowiańską liturgię wKlasztorze Emaus w Pradze, na co uzyskano specjalną zgodę papieża. Ponownie obok łacinki zaczęto używać głagolicy i języka staro-cerkiewno-słowiańskiego. Klasztor stał się prężnym ośrodkiem teologicznym, w którym nauki pobierali przyszli przywódcy husyccy, m.in.Jan Hus. Kres liturgii słowiańskiej położyły ok. 1430 r. wojny religijne.
Protestanckie Czechy
Tradycje reformatorskie w Czechach
„Jan Milicz z Kromieryża – przebudowa domu publicznego na klasztor”, obraz Alfonsa Muchy z 1916 roku„Kazanie Mistrza Jana Husa w kaplicy Betlejemskiej: Prawda zwycięży”, obraz Alfonsa Muchy z 1916 rokuJan Hus na stosie wKonstancji. Skazanie Husa na śmierć wywołało wybuch powstania husyckiego w Czechach. Kodeks jeński, początek XVI wieku„Spotkanie na Křížkách”.Wacław Koranda przejmuje przywództwo reformatorów po śmierci Jana Husa. Obraz Alfonsa Muchy z 1916 roku„Po bitwie na Witkowie: Ciebie, Boże, chwalimy”, obraz Alfonsa Muchy z 1916 roku„Piotr Chelczycki – złem za złe nie odpłacajcie”, obraz Alfonsa Muchy z 1918 roku„Jerzy z Podiebradów: król obojga ludów”, obraz Alfonsa Muchy z 1923 roku„Szkoła Braterska w Iwanczicach: kolebka Biblii Kralickiej”, obraz Alfonsa Muchy z 1914 rokuDefenestracja praska w 1618 roku. Miedzioryt z 1662 rokuBitwa na Białej Górze. Obraz Pietera Snayersa z 1620 roku„Jan Amos Komeński – nauczyciel narodu: płomyk nadziei”, obraz Alfonsa Muchy z 1918 roku
Wprowadzenie liturgii słowiańskiej oraz działalnośćKonrada Waldhausera,Jana Milicza i przede wszystkim Jana Husa utorowały drogę dla reformatorskiej działalnościhusytów, których główne postulaty wyrażono wartykułach praskich (prawo do swobodnego głoszenia Słowa Bożego, przywrócenie komunii pod dwiema postaciami dla świeckich, odebrania duchowieństwu władzy świeckiej i sekularyzacja dóbr kościelnych oraz karanie za grzechy śmiertelne tylko przez władzę świecką). PodczasSoboru w Konstancji w 1414 r. Jan Hus został skazany na śmierć za herezję. Do procesu walnie przyczynili się hierarchowie katoliccy oraz cesarzZygmunt Luksemburski, syn Karola IV. Wieść o spaleniu Husa doprowadziła w Czechach do wybuchurebelii husyckiej przeciw katolikom.
W 1420 r. Zygmunt Luksemburski został ukoronowany na króla czeskiego, jednak zmuszono go do ucieczki za granicę. Wobec zaistniałej sytuacji papież razem z cesarzem ogłosili w latach 1420–1431 pięć wypraw krzyżowych przeciw heretyckim Czechom. Wszystkie krucjaty zostały zwyciężone przez wojska husyckie. W walkach z wojskami katolickimi wybitnym dowódcą okazał sięJan Żiżka. Dopiero w 1436 r. na skutek zdradykalikstynów trzon wojsk husyckich uległ rozbiciu. W tym samym roku zawartokompaktaty praskie. W zamian za uznanie władzy papiestwa i praw Zygmunta do korony czeskiej kompaktaty zapewniały autonomię Kościoła husyckiego, możliwość odprawiania liturgii w języku czeskim i wybór arcybiskupa praskiego przez czeski sejm. Zygmunt zmarł w 1437 r., będąc ostatnim czeskim władcą z dynastii Luksemburgów.
W 1458 r. czeskie stany wybrały na królaJerzego z Podiebradów. Po odrzuceniu kompaktatów praskich przez papieżaPiusa II (1462) Jerzy otwarcie opowiedział się za husytyzmem, stając się tym samym pierwszym monarchą europejskim, który odrzucił wiarę katolicką. Po śmierci Jerzego z Podiebradów jego następcą na tronie czeskim został wybranyWładysław II Jagiellończyk, pierwszy Jagiellon na tronie czeskim.
Część husytów na czele zPiotrem Chelczyckim utworzyła w 1457 rokuJednotę Braci Czeskich, która kontynuowała reformatorskie tradycje. Bracia czescy odrzucali możliwość prowadzenia walki zbrojnej z katolikami, koncentrując się na działalności gospodarczej, oświatowej i naukowej. Czescy protestanci zakładali liczne szkoły, drukarnie i popularyzowali czeskojęzyczną literaturę w celu udostępnienia jej szerokim masom społecznym. W wyniku tych zmian doszło w latach 1520–1620 do rozwoju czeskiego humanizmu i największego rozkwitu literatury czeskiej, która rozprzestrzeniła się szeroko poza stany duchowny i szlachecki.
W 1515 roku Jagiellonowie zawarliukład wiedeński zHabsburgami, dotyczący dziedziczenia tronu czeskiego i węgierskiego przez austriackich władców w przypadku wygaśnięcia czesko-węgierskiej linii Jagiellonów. W 1516 roku na tronie zasiadł syn zmarłego Władysława II,Ludwik Jagiellończyk, który zginął bezpotomnie w 1526 rokupod Mochaczem. Od tego czasu na tronie czeskim zasiadali nieprzerwanie katoliccyHabsburgowie, choć formalnie nie posiadali prawa do dziedziczenia tronu, gdyż każdy kandydat na króla musiał być najpierw zatwierdzany przez zgromadzenie stanów czeskich. Panowanie Habsburgów przyniosło Czechom ograniczenie przywilejów stanowych oraz swobód religijnych. W 1618 roku protestanci wyrzucili przez okna zamku naHradczanach dwóch namiestników nowego królaFerdynanda II (defenestracja praska 1618), którego czeskie stany nigdy nie wybrały na swojego władcę. Wydarzenie to stało się bezpośrednią przyczyną wybuchuwojny trzydziestoletniej (1618–1648).
Konsekwencją klęski Czechów wbitwie na Białej Górze w 1620 roku była przymusowarekatolicyzacja kraju, emigracja ludności protestanckiej, likwidacja monarchii elekcyjnej i zaprowadzenie sterowanego zWiedniaabsolutyzmu. Chociaż Czechy były dalej formalnie niepodległym krajem, to faktycznie stały się częściąmonarchii habsburskiej, związku państw połączonych wspólną rodziną panującą, z dominującą pozycją Austrii. Czechy nadal należały do Świętego Cesarstwa Rzymskiego, a jako król Czech, władca monarchii habsburskiej posiadał status elektora przy wyborze cesarza. Wraz z rekatolicyzacją doszło także do niemal całkowitejgermanizacji szlachty i mieszczaństwa. Większość protestanckiej szlachty czeskiej emigrowała za granicę, a jej majątki na ziemiach czeskich były konfiskowane. Wielu czeskich mieszczan przeszło na judaizm, będący wówczas jedyną legalną alternatywą wobec katolicyzmu. Dorobek kulturalny protestantów uległ w znacznej mierze zniszczeniu, palono protestanckie książki i dzieła sztuki. Na miejsce starej protestanckiej szlachty czeskiej była osadzana nowa szlachta katolicka, pochodząca często z Austrii lub innych krajów niemieckich i w większości niemieckojęzyczna.
W 1635 roku za panowaniaFerdynanda II utracono na rzeczSaksonii Łużyce, które już nigdy nie powróciły w skład Ziemi Korony Czeskiej. Na skutek trzechwojen śląskich (1740–1763) Habsburgowie straciliziemię kłodzką oraz niemal cały Śląsk na rzeczPrus. Tym samym w granicach Korony Czeskiej pozostała jedynie skrajna południowo-wschodnia część regionu śląskiego, tzw.Śląsk Austriacki (głównie dawne księstwa:cieszyńskie,opawskie,karniowskie i częśćnyskiego).
W drugiej połowie XVII wieku dochodzi do stabilizacji ekonomicznej, wzrostu gospodarczego i rozwoju budownictwa, szczególnie architektury barokowej. Za panowania cesarzaJózefa II (1780–1790) przeprowadzono szereg reform, m.in. zlikwidowano zakon jezuitów, oddzielono władzę sądowniczą od władzy wykonawczej. Decyzje o zniesieniuszarwarku,niewolnictwa i przywiązania chłopów do ziemi (1781) umożliwiły napływ czeskojęzycznej ludności wiejskiej do miast i wpłynęły na czeskie odrodzenie narodowe. Cały czas aż do roku 1848 obowiązywała jednakpańszczyzna. W celu powstrzymania odpływu głównie inwestorów protestanckich wydanopatent tolerancyjny (1781), wprowadzający namiastkę wolności religijnej. Jednocześnie doszło do centralizacji i biurokratyzacji państwa oraz germanizacji urzędów i szkolnictwa wyższego. W 1749 roku została decyzją Marii Teresy zniesiona Czeska Kancelaria Dworska, wspólny organ administracyjny wszystkich Ziemi Korony Czeskiej. W 1804 roku Ziemie Korony Czeskiej stały się integralną częścią Cesarstwa Austriackiego. W wyniku likwidacji Świętego Cesarstwa Rzymskiego w 1806 roku Czechy straciły swoją pozycję wSejmie Rzeszy wRatyzbonie iSądzie Kameralnym Rzeszy wWetzlaru. W utworzonym w 1815 rokuZwiązku Niemieckim przedstawicielstwo czeskie nie było już obecne. W kwestiach zagranicznych Ziemie Korony Czeskiej straciły wszystkie formalne resztki praw do reprezentowania własnych interesów. Pomimo braku wpływu na wybór króla, w Pradze odbywały się koronacje mające symbolizować jedność Ziemi Korony Czeskiej. W 1836 roku odbyła się ostatnia koronacja królewska w PradzeFerdynanda I Habsburga. Następni władcy habsburscy tytułowali się królami czeskimi bez aktu koronacyjnego.
Muzeum Narodowe w Pradze, jedna z głównych instytucji związanych z czeskim odrodzeniem narodowymPrzysięga Omladiny pod lipą słowiańską roku 1894: odrodzenie słowiańskie, obraz Alfonsa Muchy z 1926 roku
W wyniku rozpowszechnienia szkolnictwa i druku czescy intelektualiści doprowadzili w latach 1775–1848 do odrodzenia języka czeskiego i powstania czeskiego ruchu narodowego. Sytuacji tej sprzyjały ideały późnego oświecenia, romantyzmu i rewolucji francuskiej, które docierały na ziemie czeskie. Głównym zadaniem działaczy odrodzeniowych byłaemancypacja Czechów w monarchii habsburskiej. Najważniejszą rolę w podwyższeniu statusu i popularyzacji języka czeskiego odegrali m.in.Josef Dobrovský iJosef Jungmann, nadając czeszczyźnie cechy nowoczesnego języka literackiego. Głównymi źródłami inspiracji dla czeskich intelektualistów były: stara, protestancka literatura czeska, czeska kultura ludowa oraz literatura polska i rosyjska. Wraz z odrodzeniem narodowym nasiliły się nastrojepanslawistyczne z silną orientacją prorosyjską (František Ladislav Čelakovský,Ján Kollár,Václav Hanka) orazaustroslawistyczne (Karel Havlíček Borovský,Pavol Jozef Šafárik,František Palacký). Za apogeum i moment kulminacyjny czeskiej historii zaczęto uważać husytyzm i okres przed bitwą na Białej Górze. Najważniejszymi instytucjami związanymi z Odrodzeniem Narodowym byłyKrólewskie Czeskie Towarzystwo Naukowe (1784) iMuzeum Narodowe w Pradze (1818).
W 1719 roku zaczęła się ukazywać w Pradze pierwszagazeta czeskojęzyczna, a w 1771 roku była wystawiona pierwsza od co najmniej stu lat sztuka teatralna w języku czeskim. W roku 1790 została w Pradze otwartaČeská expedice, pierwsze wydawnictwo zamierzone na publikowanie druków czeskojęzycznych. Niemałą rolę w czeskim odrodzeniu narodowym nieświadomie odegrali Habsburgowie. W 1746 roku w wiedeńskimTerezjanie rozpoczęto naukę języka czeskiego. W następnych latach język czeski zaczęto wykładać wTerezjańskiej Akademii Wojskowej,Szlacheckiej Akademii Wojskowej oraz naUniwersytecie Wiedeńskim (1775). W 1792 roku otwarto katedrę czeskiego języka i literatury na Uniwersytecie Karola[32]. Działania te związane były z niewielką liczbą Niemców w państwie Habsburgów i chęcią zwiększenia liczby stale brakujących urzędników w rozrastającym się państwie. Urzędników czeskich wysyłano nie tylko do Czech i na Morawy, ale także na wszystkie tereny zamieszkane przez Słowian.
W 1848 roku została ostatecznie zniesionapańszczyzna. Począwszy od lat 50. XIX wieku w polityce Habsburgów pojawiają się wyraźne neoabsolutystyczne tendencje, którym kres położył szereg klęsk wojennych. W 1859 roku Austria poniosła klęskę wwojnie z Francją, a w 1866 roku wwojnie z Prusami i została wykluczona zeZwiązku Niemieckiego. W celu wzmocnienia pozycji dynastiiFranciszek Józef I był skłonny zaakceptować ustępstwa wobec Węgrów. W 1867 roku utworzonoAustro-Węgry, mające charakter monarchii dualistycznej. Liczne starania czeskich elit o przyznanie Czechom podobnego statusu jak Węgrom nie przyniosły żadnych rezultatów. Czechy pozostawały nadal integralną częścią Austrii z wyraźnie uprzywilejowaną pozycją Niemców.
Dyplom październikowy z 1860 roku zakończył epokę absolutyzmu, co pozwoliło Czechom aktywnie uczestniczyć w życiu politycznym Austro-Węgier. W 1867 roku ustanowionokonstytucję grudniową, wprowadzającą na ziemiach czeskich rzeczywistą wolność religijną. W 1869 roku wprowadzono obowiązek uczęszczania do 8-letniej szkoły. W 1882 roku Uniwersytet Karola w Pradze został rozdzielony na część niemiecką i czeską. W 1883 roku rozpoczął swą działalnośćTeatr Narodowy w Pradze. W drugiej połowie XIX wieku nastąpił ogólny rozwój systemu edukacji, literatury, sztuki i wielu innych aspektów kultury. W wyniku szybkiej industrializacji Czech (lata 60.–90. XIX wieku) zmieniła się znacząco struktura społeczna kraju. Pojawiła się czeskaburżuazja i liczna klasarobotników, zatrudnionych wfabrykach imanufakturach.
W wyniku I wojny światowej i rozpadu Austro-Węgier 28 X 1918 roku proklamowano powstanieCzechosłowacji – wspólnego państwa Czechów i Słowaków. Idea Czechosłowacji narodziła się w XIX wieku i miała polegać na wspólnych dążeniach niepodległościowych i emancypacyjnych Czechów i Słowaków w monarchii austro-węgierskiej. W pierwszych miesiącach istnienia Czechosłowacji, pomimo początkowych prób federalizacji na wzór Szwajcarii, przeważyła idea scentralizowanego, demokratycznego państwa narodowego na wzór Francji[33]. W nowo powstałym państwie Czesi stanowili najliczniejszą grupę etniczną i pełnili rolę dominującą. Przedwojenna Czechosłowacja była państwem wieloetnicznym, zamieszkiwanym przez: Czechów i Słowaków (64,4%), Niemców (23%), Węgrów (5,5%), Rusinów (3,4%), Żydów (1,3%) iPolaków (0,6%).
Czechosłowacja należała do krajów rozwiniętych i silnie uprzemysłowionych. Na początku lat 30. gospodarką kraju wstrząsnąłwielki kryzys światowy. W tym samym czasie nasiliły się konflikty z mniejszościami narodowymi, przede wszystkimNiemcami sudeckimi iRusinami naRusi Zakarpackiej.
30 IX 1938 roku na mocyukładu monachijskiego Niemcy zaanektowałyKraj Sudetów. 2 X 1938 rokuPolska zaanektowałaZaolzie, a następnie fragmentySpisza,Orawy iziemi czadeckiej. Na mocyI arbitrażu wiedeńskiego Węgry uzyskały południową część Słowacji i Rusi Zakarpackiej. Czeskie i słowackie elity rządzące obrały skrajnie prawicowy kurs. Państwo zmieniło nazwę na Czecho-Słowację, wskazującą na większą autonomię jego subiektów składowych. Stan ten przetrwał do 14 III 1939 roku, kiedy pod presją Niemiec nastąpiła likwidacja Czecho-Słowacji. 15 III 1939 roku na ziemie czeskie wkroczyły wojska niemieckie, które stacjonowały tu do końca II wojny światowej.
Powstanie praskie w 1945 roku zakończyło się zwycięstwem Czechów i wyzwoleniem Pragi m.in. dzięki pomocy Sowietów
16 III 1939 roku na ziemiach czeskich znajdujących się pod okupacjąTrzeciej Rzeszy utworzonoProtektorat Czech i Moraw pod przywództwemEmila Háchy. TymczasemSłowacja ogłosiła niepodległość jako niemiecki sojusznik. Podczas niemieckiej okupacji w Protektoracie Czech i Moraw działał kolaborujący z Niemcami czeski rząd, istniała czeska policja, czeskie szkolnictwo (oprócz wyższego) oraz skromnesiły zbrojne, pełniące funkcję ochronną strategicznie ważnych obiektów i linii komunikacyjnych. Natomiast wLondynie podczas wojny powstałczechosłowacki rząd emigracyjny i w szeregach wojsk alianckich walczyły jednostki czeskie. Przez cały okres wojny na terenie Czechosłowacji działał antyfaszystowski ruch oporu, przede wszystkim komunistyczny.
W latach 1938–1945 na terenach byłej Czechosłowacji zginęło według różnych źródeł od 325 tys. do 365 tys. mieszkańców Protektoratu Czech i Moraw, Kraju Sudetów, Słowacji i Rusi Podkarpackiej[36][37][38], z tego ok. 277 tys. Żydów[39], 7500 Romów[40]. Liczba ta nie uwzględnia ok. 190–199 tys. Niemców sudeckich, którzy zginęli podczas wojny[41]. W samym Protektoracie podczas wojny zginęło co najmniej 122 tys. osób[42].
Poataku Niemiec na ZSRR Komunistyczna Partia Czechosłowacji stała się największą organizacją czechosłowackiego ruchu oporu. Jeszcze na VII Kongresie Międzynarodówki Komunistycznej w 1935 roku czechosłowaccy komuniści przyjęli postulaty obrony przeciwfaszyzmowi i następnie stanowili największą siłą opozycyjną wobec układu monachijskiego. W trakcie wojny zostało zabitych ok. 30 tys. czechosłowackich komunistów. Z pomocą Sowietów czechosłowaccy komuniści zyskali pod koniec wojny dominującą pozycję w kraju i doprowadzili do odnowienia niepodległej Czechosłowacji.
W 1945 rokuRepublika Czechosłowacka (tzw. „Trzecia Republika”) została odnowiona w granicach sprzed 1938 roku poza Rusią Zakarpacką, która została włączona doUkraińskiej SRR. W przeciwieństwie do innych krajów regionu, w powojennej Czechosłowacji nie stacjonowały wojska radzieckie.
Przejęcie władzy umożliwiło komunistom niekwestionowane zwycięstwo w wyborach parlamentarnych z 1946 roku (tzw. „zwycięski luty”), kiedy na ziemiach czeskich KSČ zdobyła 40% głosów, a w całej Czechosłowacji 38%[43]. Komuniści objęli całkowitą władzę w lutym 1948 roku. Prezydent CzechosłowacjiEdvard Beneš zaakceptował wszystkie postulaty komunistów, a Zgromadzenie Narodowe jednomyślnie wyraziło wotum zaufania dla komunistycznego rząduKlementa Gottwalda. Czechosłowacja była członkiem założycielemRWPG (1949–1991) orazUkładu Warszawskiego (1955–1991). W okresiestalinizmu (1948–1954) w ramach „walki klasowej” został wykonany wyrok śmierci na 241 osobach, setki kolejnych osób zginęło w więzieniach lub w obozach pracy, dziesiątki tysięcy było więzionych lub emigrowało za granicę. Po śmierci Stalina (1953) doszło do odwilży, niemniej nadal (aż do upadku systemu komunistycznego) prowadzona była walka z nielegalną opozycją i niektórymi organizacjami wyznaniowymi. W 1960 roku była na fali odwilży przyjęta nowa konstytucja. Nazwa państwa została zmieniona naCzechosłowacka Republika Socjalistyczna. W latach 60. komuniści pod kierownictwemAlexandra Dubčeka rozpoczęli proces liberalizacji i demokratyzacji, którego kulminacyjnym momentem stała sięPraska Wiosna w 1968 roku[44]. Reformatorskie działania zostały zakończoneinterwencją wojsk Układu Warszawskiego. W 1969 roku postępowe kierownictwo partii zostało zastąpionecentrystami zGustávem Husákiem na czele. Nastąpił okres tzw. „normalizacji”, czyli wprowadzania standardów radzieckich. Radziecka okupacja kraju (1968–1991) była przedstawiana przez nowe kierownictwo partyjne jako pomoc braterska w powstrzymywaniukontrrewolucji. Doszło do wielkiej czystki w partii komunistycznej i likwidacji wszystkich praw i swobód obywatelskich, uchwalonych podczas praskiej wiosny. W latach 1945–1968 gospodarka czechosłowacka rozwijała się średnio o 3,7% rocznie, a w latach 1969–1989 średnio o 1,7% rocznie[45]. W tym samym czasie gospodarki większości krajów zachodnich rosły znacznie szybciej, co doprowadziło do pogłębiania się różnic w jakości życia w Czechosłowacji i krajach zachodnich.
W roku 1989 podczas „aksamitnej rewolucji” doszło w Czechosłowacji do zmiany władzy i ustroju z socjalistycznego na kapitalistyczny. W 1990 roku na miejsce Czechosłowackiej Republiki Socjalistycznej powołano Czechosłowacką Republikę Federacyjną, przemianowaną następnie naCzeską i Słowacką Republikę Federacyjną. W skład federacji wchodziły Republika Czeska i Republika Słowacka, znajdujące się w granicach poprzedzających jeCzeskiej Republiki Socjalistycznej iSłowackiej Republiki Socjalistycznej. W roku 1991 wycofane zostały z kraju ostatnie jednostki radzieckie. 26 VIII 1992 rokuVáclav Klaus iVladimír Mečiar podjęli decyzję o podziale kraju. 1 I 1993 r. Czechosłowacja w sposób pokojowy podzielona została na dwa niezależne i suwerenne państwa: Czechy i Słowację. Brak referendum w sprawie likwidacji wspólnego państwa budzi liczne kontrowersje, a sposób w jaki do niego doszło nie jest uznawany za demokratyczny.
W 1993 roku Parlament Republiki Czeskiej uchwalił „Ustawę o bezprawności reżimu komunistycznego i oporze przeciw niemu”, potępiającą komunistyczną przeszłość kraju. Mimo topartia komunistyczna nadal aktywnie uczestniczy w życiu politycznym Czech, ciesząc się w różnych wyborach poparciem od 10 do 21% wyborców. W latach 1992 i 1994 przebiegłaprywatyzacja kuponowa majątku państwowego, która ze względu na brak przejrzystości, luki prawne, korupcję i skalę defraudacji zakończyła się porażką. O ile jeszcze w 1989 roku majątek państwowy stanowił 97%, to w roku 1998 80% wszystkich przedsiębiorstw było już prywatnych. Po 1989 roku nastąpił gwałtowny spadek PKB, a wzrost odnotowano po raz pierwszy w 1993 roku. Na przełomie lat 2000 i 2001PKB per capita osiągnął poziom z 1989 roku. Doszło do rozwoju gospodarczego i polepszenia się jakości życia. W 1999 roku Czechy poparłybombardowania Serbii i w tym samym roku wstąpiły do NATO. W 2004 roku Czechy stały się członkiemUnii Europejskiej i w roku 2007 przystąpiły dostrefy Schengen. Od 2001 roku armia czeska uczestniczy wwojnie USA z Afganistanem oraz brała udział wokupacji Iraku. Tym samym po raz pierwszy od zakończenia II wojny światowej wojsko czeskie oficjalnie uczestniczyło w działaniach wojennych. W 2008 roku rząd czeski uznał niepodległośćKosowa. W połowie 2007 roku Czechami wstrząsnąłkryzys gospodarczy, a gospodarka czeska przeżywała do 2013 roku okresstagnacji. W latach 2014–2016 ponownie był notowany wzrost gospodarczy, który jest również prognozowany na lata następne.
Republika Czeska jestdemokracją parlamentarną.Organem ustawodawczym jest dwuizbowyparlament. Niższa izba parlamentu –Izba Poselska (Poslanecká sněmovna) składa się z 200 parlamentarzystów, wybieranych na czteroletnią kadencję. W skład izby wyższej –Senatu (Senát) wchodzi 81 senatorów, wybieranych na okres 6 lat. Jedna trzecia senatorów jest wybierana co 2 lata. Na czele państwa stoiprezydent, który od 2013 roku wybierany jest w wyborach powszechnych na pięcioletnią kadencję. Reprezentuje on państwo na arenie międzynarodowej. Prezydent podpisuje ustawy, powołuje i odwołujepremiera oraz członków rządu, ma prawo rozwiązać Izbę Deputowanych, powołuje sędziów oraz członków Rady Czeskiego Banku Narodowego (Česká národní banka).Petr Pavel jest prezydentem od 2023 roku.
Wybory do rad gmin w Czechach w 2006 roku
Organem wykonawczym jest Rząd (Vláda). Nowo powołany rząd musi przedstawić swój program przed Izbą Deputowanych oraz uzyskać wotum zaufania.
W Czechach obowiązuje czterostopniowypodział administracyjny – na 14krajów, 204 gminy III stopnia, 384 gminy II stopnia oraz 5661 gmin I stopnia.Praga, jako jedyne miasto wydzielone, ma status kraju. Obecnypodział administracyjny obowiązuje od 2000 roku.
Sądy i niektóre urzędy są jednak nadal zorganizowane na podstawie podziału administracyjnego z 1960 na 7 okręgów terytorialnych + Praga (nazywanych do 2000 roku krajami) i podzielonych dalej na powiaty (okresy).
Aero L-159 Alca – lekki samolot szturmowy produkcji czeskiej w barwach Czeskich Sił PowietrznychAero L-39 – samolot treningowy produkcji czeskiej w barwach Czeskich Sił PowietrznychSamobieżnearmatohaubice Dana produkcji czeskiej w barwach Czeskich Sił ZbrojnychVěra-NG firmy ERA – pasywny system radarowy produkcji czeskiejWojskowaTatra 815 podczas ładunku – samochód ciężarowy produkcji czeskiejĆwiczenia czeskich żołnierzy z karabinamiCZ 805 BREN produkcji czeskiej
Czeskie Siły Zbrojne zostały utworzone w 1993 r. na bazie Armii Czechosłowackiej i dzielą się na trzy główne rodzaje:siły lądowe,siły powietrzne i siły wsparcia odpowiadające za logistykę i zaopatrzenie. Wywiad wojskowy oraz niektóre jednostki sił specjalnych podlegają bezpośrednio pod ministerstwo obrony. Naczelnym dowódcą sił zbrojnych jest prezydent (obecniePetr Pavel), ale główny wpływ na funkcjonowanie armii mają minister obrony (obecnieJana Černochová) i szef Sztabu Generalnego Armia Republiki Czeskiej (obecnieKarel Řehka). Od 2005 r. czeska armia jest w pełni zawodowa. Liczba aktywnych żołnierzy oraz personelu wojskowego wynosi obecnie 31 163 osoby.
Według Globalnego Indeksu Militarystycznego (GMI) Czechy należą do najmniej zmilitaryzowanych państw świata, zajmując 98 miejsce spośród 138 uwzględnionych krajów[47][48]. Według rankinguGlobal Firepower (2017) czeskie siły zbrojne stanowią 31. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 2,2 mld dolarów (USD)[49].
Jako członek NATO armia czeska uczestniczy w misjach ISAF i KFOR. Oddziały czeskie stacjonują w Afganistanie i Kosowie. Na wyposażeniu armii czeskiej znajdują się m.in. 164 czołgi, 381 bojowych wozów piechoty, 76 bojowych wozów rozpoznawczych, co najmniej 100 transporterów opancerzonych, 48 dział samobieżnych, 85 moździerzy, 8 moździerzy samobieżnych, 106 samolotów (68 w użyciu), 67 śmigłowców i 6 dronów.
Gospodarka Czech jest uważana za jedną z najstabilniejszych spośród wszystkich państw postsocjalistycznych. Od chwili podziału Czechosłowacji, w kraju wdrożono szereg reform gospodarczych i strukturalnych, wprowadzono program naprawy finansów państwa oraz przeprowadzonoprywatyzację irestrukturyzację przedsiębiorstw państwowych.
W połowie 1999 roku doszło do recesji w gospodarce, która w następnych latach powoli ustępowała ożywieniu gospodarczemu, związanemu głównie ze wzrostem eksportu do Niemiec i innych krajów Unii Europejskiej. W tym okresie znacząco wzrosła również liczba inwestycji krajowych i zagranicznych. Wprowadzone reformy doprowadziły do rozwoju gospodarki, stabilizacji cen oraz spadku bezrobocia. Podobnie jak pozostałe państwa ubiegające się o członkostwo w Unii Europejskiej, Czechy musiały przystosować swoje prawo do jej zaleceń.
Z PKB w przeliczeniu na 1 mieszkańca 25 525 USD (2011) Czechy osiągają poziom 2/3 PKB w czołowych krajach UE i mogą równać się z krajami takimi jakPortugalia,Grecja czySłowenia.
Działania mające na celu dokończenie prywatyzacji sektora bankowego, telekomunikacyjnego i energetycznego mają przynieść dalsze zwiększenie inwestycji zagranicznych, co przy restrukturyzacji dużych przedsiębiorstw i usprawnieniu sektora bankowego może doprowadzić do dalszego wzrostu gospodarczego.
Według danychEurostatu, w styczniu 2017 w Czechach stopa bezrobocia wynosiła 3,8% – tym samym najniższa stopa bezrobocia wśród wszystkich państw Unii Europejskiej[50][51].
Turystyka jest bardzo ważną dziedziną gospodarki czeskiej, przynoszącą pokaźne dochody. W 2001 roku całkowityzysk z turystyki wyniósł 118,13 miliardakoron czeskich, co stanowiło 5,5%PNB i 9,3% ogólnych dochodów zeksportu. Branża turystyczna daje zatrudnienie dla ponad 110 000 osób – czyli ponad 1% wszystkich mieszkańców Czech.
Według oficjalnych danych w 2005 roku Czechy odwiedziło ponad 6,3 mln turystów, w 2006 – ponad 6,5 mln, natomiast w 2008 – ok. 6,65 mln[52]. W 2015 roku kraj ten odwiedziło 11,148 mln turystów (5% więcej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 6,048 mlddolarów[53]. Najwięcej przyjezdnych pochodzi z Hiszpanii, Niemiec, Austrii, Polski, Słowacji, Węgier, Włoch, Francji i krajów azjatyckich. Magnesem przyciągającym miliony zagranicznych turystów jest przede wszystkimPraga, miasto pełne zabytków najwyższej klasy światowej. Praga, jako ośrodek turystyki międzynarodowej, zdystansowała już pobliskie metropolie –Budapeszt iWiedeń. Wśród pozostałych miast najczęściej odwiedzane przez turystów są:Brno,Ołomuniec,Pilzno,Liberec,Czeskie Budziejowice,Český Krumlov iOstrawa. Do dziś międzynarodową renomą cieszą się czeskie uzdrowiska –Karlowe Wary (Karlsbad) iMariańskie Łaźnie (Marienbad). Wielu turystów odpoczywa w czeskich górach:Karkonoszach na granicy z Polską oraz w graniczących z NiemcamiRudawach (m.in.Czeska Szwajcaria) i wSzumawie.
Czechy są najbardziej laickim krajem w Europie i należą również do czołówki państw najmocniejzateizowanych na świecie. Zgodnie ze Spisem Powszechnym z 2021 roku za wierzących i praktykujących swoją wiarę uznało siebie 18,7% mieszkańców Czech. Natomiast 0,3% uznało, że są "wierzącymi niepraktykującymi". Jako „niewierzących” lub niemających związku z żadną religią zdeklarowało się 80% ankietowanych.
Najliczniejszą grupą wyznaniową stanowiąkatolicy iprotestanci. Przynależność do innych wyznań lub religii deklaruje 2,7% mieszkańców Czech[56].
Większość Czechów cechuje obojętny, ale przyjazny stosunek do religii, jako takiej[57]. Urzędy i miejsca publiczne w tym kraju są całkowicie pozbawione jakiejkolwiek symboliki religijnej[58].
W czeskich szkołach publicznychreligia jest przedmiotem nieobowiązkowym i odbywa się w wymiarze 1 godziny tygodniowo, jeśli w zajęciach uczestniczy co najmniej 7 osób (często są to grupy obejmujące różne poziomy edukacyjne). Jest prowadzona niemal wyłącznie przez katechetów katolickich lub protestanckich. Rokrocznie rodzice bądź opiekunowie uczniów, którzy nie osiągnęli 18. roku życia muszą przedkładać dyrekcji szkoły deklarację chęci uczestnictwa ich dziecka w zajęciach. Uczniowie pełnoletni jeśli chcą, składają ją natomiast samodzielnie. W większości szkół nie odbywają się zajęcia z religii z powodu braku zainteresowania. Kościół rzymskokatolicki i wspólnoty protestanckie organizują również katechezę w formie tzw. „szkółki niedzielnej", po przedpołudniowejmszy świętej sprawowanej w niedzielę[59]. Sprawami wyznaniowymi, w tym finansowaniem zajęć religii z budżetu państwa zajmuje się Wydział ds. Kościołów Ministerstwa Kultury[60].
W 2002 roku czeski rząd podpisał konkordat z kościołem rzymskokatolickim, jednak został on odrzucony przez parlament i nie doczekał sięratyfikacji. Co za tym idzie, jego zapisy nigdy nie zostały wprowadzone w życie[61]. W 2024 roku władze Czech ponownie zawarły konkordat zeStolicą Apostolską. W imieniu rządu podpisał go premierPetr Fiala, a ze strony Kościoła rzymskokatolickiego, kardynałPietro Parolin. Dokument ten uznaje, że małżeństwa zawarte w Kościele katolickim mają taką samą ważność i takie same konsekwencje prawne, jak małżeństwa zawarte w urzędach stanu cywilnego. Republika Czeska i Kościół mają również współpracować w zakresie ochrony i zachowania dziedzictwa kulturowego. Umowa określa pozycję kapelanów w szpitalach, więzieniach i armii. Nie reguluje ona natomiast stosunków majątkowych państwa z kościołem katolickim. Żeby dokument ten zaczął obowiązywać w kraju, musi go jeszcze zaakceptować parlament, a na końcu podpisać prezydent[62].
Kościół rzymskokatolicki oficjalnie uznaje Czechy za krajmisyjny. Jest to spowodowane tym, że większość mieszkańców tego kraju to ludzie wychowani w rodzinach bezreligijnych. Katolicyzm jest tam postrzegany głównie na zasadzie stereotypów, a działalność Jezusa i podstawowe zasady wiary katolickiej są tam znane praktycznie tylko wśród wierzących[63][64]. Ponad połowę kapłanów Kościoła katolickiego stanowią tam księża zPolski i zeSłowacji. Część z nich kończyła swoje przygotowanie do kapłaństwa na czeskich uczelniach, pomagając już, jako akolici i diakoni w parafiach, prowadząc przy tym katechizację dzieci i młodzieży[65].
Początki czeskiej literatury wiążą się z misją Cyryla i Metodego, którzy wprowadzili alfabet głagolicki i liturgię staro-cerkiewno-słowiańską. Piśmiennictwo starosłowiańskie było rozwijane w Czechach od IX w. do 1097 r., w XIV i XV w. i ponownie od XIX w. Od X w. zaczyna przenikać do Czech łacina. Dochodzi do rozkwitu literatury religijnej i kronikarstwa (Kronika Kosmasa). W XII w. powstają najstarsze znane teksty religijne w języku czeskim. Około 1360 r. dokonanopierwszego czeskiego tłumaczenia Biblii. W XIV w. nastąpił rozwój czeskojęzycznej literatury świeckiej (Kronika Dalimila,Tkadleček). W XV w. wielki wpływ na literaturę wywarłhusytyzm, przyczyniając się do rozwoju traktatów teologicznych i pieśni. Pod koniec XV w. docierają do Czech ideałyhumanizmu. Dochodzi do rozpowszechnieniadruku, dzięki czemu literatura rozprzestrzenia się szeroko poza kręgi duchowne i szlacheckie. Okres działalności protestanckich drukarzyJiřígo Melantricha iDaniela Adama nazywany jest złotym wiekiem czeskojęzycznej literatury. W okresie tym wydano m.in.Biblię kralicką (1579–1594), pierwszy czeski przekład Pisma Świętego z języków oryginalnych. Po bitwie białogórskiej (1620) nastąpił rozkwit łacińskiej i niemieckiej literatury katolickiej oraz regres literatury czeskojęzycznej. Niemniej czeska literatura protestancka była nadal rozwijana na emigracji, czego dowodem jest twórczość m.in.Jana Ámosa Komenskiego,Václava Kleycha iPavla Skály.
Romański tympanon klasztoru Porta coeli pod BrnemPaleolitycznaWenus z Dolních VěstonicGotycki autoportret Petra Parléřa (tryforium katedry Świętego Wita w Pradze)Wacław I Święty, gotycki posąg dłuta Petera Parlera w archikatedrze Świętych Wita, Wacława i Wojciecha w PradzeGotyckie posągi na staromiejskiej wieży mostowej w PradzeGotyckastudnia kamienna w Kutnej HorzeManierystyczna fontanna na zamku w BučovicachBarokowy Archanioł RafaelBarokowe rzeźby naMoście Karola w PradzePosąg św. Iwana, pierwszego pustelnika na ziemiach czeskich z IX wieku. Most Karola w PradzeBarokowakolumna Trójcy Przenajświętszej w OłomuńcuPomnik Jana Žižki na Witkowej Górze w PradzePomnik króla Jerzego w PodziebradachPomnik Františka Palackiego w PradzeSecesyjnyPomnik Pokoju na Wzgórzu PrackimSecesyjnypomnik Jana Husa w PradzeModernistyczna rzeźba Radogosta na górze RadhošťNeoklasycystycznyPomnik Świętego Wacława w PradzePomnik czeskiego lwa przed Memoriałem Piśmiennictwa Narodowego w PradzeNeogotycka fontanna Krannera w PradzePomnik Aloisa Jiráska w PradzeDesperacja (czeski ekspresjonizm)Alegoria górnictwa w Domu Związków Zawodowych Pradze
Malarstwo w Czechach
Św. Wacław. Romańska iluminacja z Kodeksu wyszehradzkiego (ok. 1070 roku)Przemysł Oracz. Fragment romańskiego pocztu władców czeskich z rotundy św. Katarzyny w Znojmie (ok. 1134)Narodziny Jezusa Chrystusa, mistrz Wyszebrodzki (ok. 1350)Mistrz Teodoryk z Pragi (ok. 1370)FragmentOłtarza z Trzeboni (ok. 1380)Fragment Arki Mikulášа Puchnera (1482)Święty Antoni, Lucas Cranach starszy (1520)Ołtarz Żeliński (1526)Rudolf II jako Wertumnus, Giuseppe Arcimboldo (1590)Alegoria Mądrości, Bartholomeus Spranger (1595)Narodziny św. Wacława, Karel Škréta (1640)Portret artysty z żoną i synem, Jan Kupecký (1718)Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny, Petr Brandl (1732)Kalendarium z pracami 12 miesięcy (Praski zegar astronomiczny), Josef Mánes (1866)Prokop Wielki pod Naumburgiem, Jaroslav ČermákJan Hus na Soborze w Konstancji, Václav Brožík (1883)Oldrzych i Bożena, František Ženíšek (1884)Targ Jajeczny w Pradze, Luděk Marold (1888)Zaduszki, Jakub Schikaneder (1888)Święto Wiosny, Karel Vítězslav Mašek (1889)Pielgrzymka u św. Antoniego, Joža Uprka (1894)Pogrom Sasików pod Hrubą Skałą, Mikoláš Aleš (1895)Brzozowy gaj, Antonín Slavíček (1897)Wiosna, Jan Preisler (1900)Wiosna, Alfons Mucha (1896)Słowianie w Praojczyźnie. Między turańskim knutem i mieczem Gotów. Z cykluEpopeja słowiańska (1912)
Pierwsze dowody działalności rzeźbiarskiej na ziemiach czeskich pochodzą z paleolitu. Szczególną sławę zyskała sobie figurkaWenus z Dolních Věstonic. Rzeźba w okresie romańskim stanowiła głównie uzupełnienie architektury (tympanon klasztoru Porta coeli). Największe zbiory rzeźby romańskiej i gotyckiej posiada Lapidarium Muzeum Narodowego w Pradze. Gwałtowny rozwój rzeźby nastąpił w okresie gotyku (tryforium katedry Świętego Wita w Pradze, rzeźby staromiejskiej wieży mostowej w Pradze, nagrobki królewskie, madonny, piety itd.). W okresie baroku powstały rzeźby zdobiące gotycki Most Karola w Pradze i rzeźby apostołów z kościoła św. Salwatora w Pradze dłutaJana Jiříego Bendla. Do okazałych projektów z pogranicza architektury i rzeźby należy barokowaKolumna Trójcy Przenajświętszej w Ołomuńcu. Najważniejszym rzeźbiarzem tworzącym w stylu barokowo-klasycystycznym był Ignaz Franz Platzer. Do przedstawicieli klasycyzmu należą: Josef Malínský, František Xaver Lederer, Josef Max i Emanuel Max.
Najstarsze zachowane malowidła na ziemiach czeskich pochodzą z paleolitu. Pierwsze malowidła romańskie datowane są na XI (poczet władców czeskich w rotundzie św. Katarzyny w Znojmie wykonany w technice al secco), a gotyckie na XIV wiek (ołtarze z Wyższego Brodu i Trzeboni). Do rozwoju malarstwa renesansowego doszło w trakcie panowaniaRudolfa II, który sprowadził na swój dwór w Pradze wielu zagranicznych artystów. Czołowymi przedstawicielami malarstwa barokowego są:Karel Škréta, Jan Kryštof Liška,Jan Kupecký,Petr Brandl,Wenzel Lorenz Reiner, Norbert Grund i Franz Xaver Karl Palko. W Czechach działali także austriaccy malarze freskowi, np. Johann Lucas Kracker iFranz Anton Maulbertsch. Wpływ romantyzmu jest szczególnie widoczny w płótnachJosefa Mánesa. Ogromne znaczenie dla czeskiego malarstwa ma działalnośćAlfonsa Muchy, znanego głównie ze swoich plakatówsecesyjnych oraz 20 wielkoformatowych płócien tworzących cyklEpopeja słowiańska i przedstawiających dzieje narodów słowiańskich. Tematykę historyczną podejmowali takżeMikoláš Aleš i Karel Svoboda. Do najważniejszych przedstawicieli modernizmu w malarstwie należą:Jan Preisler,Antonín Slavíček,František Kupka iMax Švabinský. W twórczości awangardowych artystów dominował kubizm i surrealizm (Jan Zrzavý,Jindřich Štyrský,Toyen iKarel Teige). Do czołowych czeskich fotografów należą m.in.František Drtikol iMiroslav Hák.
↑http://www.footprintnetwork.org/images/trends/2012/pdf/2012_czechrepublic.pdf, „If everyone in the world consumed like Czech Republic, then the Ecological Footprint would be 2.97 Planets... „Net Exports of Ecological Footprint (gha per person)” = Ecological footprint minus Biodiversity = (Total debtors = 5,27-2,68 = -2.97).
↑HannahH.RitchieHannahH.,MaxM.RoserMaxM.,PabloP.RosadoPabloP.,CO₂ and Greenhouse Gas Emissions, „Our World in Data”, 11 maja 2020 [dostęp 2023-01-16].
↑Katolicka Agencja InformacyjnaK.A.I.KAIKatolicka Agencja InformacyjnaK.A.I.,AlicjaA.KościeszaAlicjaA.,Religia w szkole – jak to wygląda w Europie? [online], eKAI, 7 września 2023 [dostęp 2024-12-28].
Jakub Pavel: Sztuka Czechosłowacji. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1986.ISBN 83-221-0295-X. Brak numerów stron w książce
Jaroslav Pánek: Czesi i Polacy w tysiącletniej historii: (przemiany modelu sąsiedztwa i współżycia). Wyd. 1. Český Těšín: Olza, 2002.ISBN 80-86082-18-0. Brak numerów stron w książce
Edyta Markiewicz, Magdalena Potrawiak: Republika Czeska na arenie międzynarodowej: polityka europejska i kultura: publikacja pokonferencyjna. Wyd. 1. Kraków: Uniwersytet Jagielloński, Wydawnictwo AT Group, 2009.ISBN 978-83-61026-21-1. Brak numerów stron w książce
↑Naddniestrzańska Republika Mołdawska nie jest uznawana przez żadne w pełni suwerenne państwo.
↑Republika Kosowa jednostronnie ogłosiła niepodległość, którajest uznawana przez 97 ze 193 państw członkowskich ONZ. Obecnie działa tam specjalna misja Unii Europejskiej –EULEX.
.svg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.svg)
.jpg)
_11.jpg)
panoramic.jpg)
_chateau_-_by_Pudelek.jpg)
_-_z%25C3%25A1mek.JPG)
_-_panoramio.jpg)
_a_Mam%25C4%259Bnka.JPG)
_1.JPG)
.jpg)
.JPG)
.jpg)
.JPG)
.jpg)
.jpg)
.svg)
